"هاتنی بایدن هەلێكی زێڕینە و پێویستە كورد بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ ئەمەریكا هاوتەریب بكات"

لە هەڵبژاردنی مانگی رابردووی سەرۆكایەتی ئەمەریكا جۆ بایدن، كاندیدی دیموكراتەكان سەركەوت، بڕیارە لە 20ی مانگی داهاتوو دەسەڵات لە كۆشكی سپی لە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئێستەی كۆماری وەربگرێت، رووداوەكە بۆ ناوخۆی ئەمەریكا و تەواوی دنیا گرنگە، ئەوان چاوەڕوانی گۆڕانكاری لە بایدن دەكەن، كارۆخ خۆشناو، سەرۆكی پەیمانگەی توێژینەوەی كوردی ئەمەریكی لە دیمانەیەكی "وشە" تیشكی خستە سەر سیاسەتی داهاتووی ئەمەریكا، بەتایبەتی لە مامەڵەكردن لەگەڵ كورد و هەرێمی كوردستان و ناوچەكە.

لە پرۆسەی بنیاتنانەوەی عێراق ئەمەریكا زۆر پشتی بە كورد بەستووە

جۆ بایدن پاشخانێكی دەوڵەمەندی سیاسی جیاواز لە ترەمپ هەیە كە كەسێكی بازرگان بوو و لە هەلێكدا هاتە پێشەوە و توانی لە 2016 لە هەڵبژاردن سەركەوێت، بەپێچەوانەوە بایدن كەسایەتییەكی ناسراوی جیهانی سیاسەتی ئەمەریكایە لەناو پارتی دیموكرات، لە 1972 بچووكترین سیناتۆری ئەمەریكا بووە و ئێستەیش بووەتە سەرۆكی ئەو وڵاتە، دوای 36 ساڵ خزمەتكردن لە سینات و بۆ دوو خول بووە جێگری باراك ئۆبامای سەرۆكی ئەمەریكا، لە 2020 بووە كاندیدی دیموكراتەكان و سەركەوتنی بە دەست هێنا.

بەگشتی دیدی دیموكراتەكان لە سیاسەتی دەرەوە و ناوخۆی ئەمەریكا لەوەی كۆمارییەكان جیاوازە، دیموكراتەكان لە سیاسەتی ناوخۆدا كراوەترن و هەوڵ دەدەن رۆڵی حكوومەت و ئازادییەكان فرەوانتر بن، هەوڵ دەدەن باج لەسەر كۆمپانیا گەورەكان زیاتر بكەن و لەسەر خەڵكی كەم بكەنەوە، بیمەی تەندروستی و كرێی خوێندن كەم بكەنەوە و ئەوان لە چەپەكانەوە نزیكن، رێز لە رەنگ و دەنگی جیاواز و كۆچبەران دەگرن، گرنگی بە ئازادی تاكەكەس دەدەن.

لەسەر ئاستی دەرەوەیش دیموكراتەكان زیاتر پشت بە هێزی دیپلۆماسیەت دەبەستن، هەموو سەرۆكەكانی ئەمەریكا دوو ئامانجی سەرەكیان هەیە، یەكەم پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا و دووەم پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەو وڵاتە، بەڵام بە رێگەی جیاجیا، بنەمای نەگۆڕ لە سیاسەتی ئەمەریكا و بنەمای گۆڕاویش هەیە، بۆیە بە گۆڕانی سەرۆك هەندێك لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا دەگۆڕێن، بایدن لە 100 رۆژی یەكەمی فەرمانڕەوایەتییەكەی هەوڵ دەدات كار و بڕیارەكانی ترەمپ لە سیاسەتی دەرەوە، چاك بكاتەوە و بچێتەوە ناو رێككەوتننامەكانەوە، رێز لە هاوپەیمانەكانی دەگرێت، بۆیە گۆڕانكارییەكی بنەڕەتی دەبێت.  

لە چوار ساڵی رابردوو كورد پرووشكی سیاسەتی بێبەرنامەیی ترەمپی بەركەوت، لە رۆژئاوا هێزەكانی كشاندەوە و دوایی پاژگەز بووەوە، لە 16ی ئۆكتۆبەر پشتی لە كورد كرد، كاتێك گەلەكۆمەیەكی ناوچەیی دژ بە كورد كرا و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستانیان داگیر كران، بۆیە سیاسەتەكانی ترەمپ چاوەڕوان نەكراو بوون، تاكلایەنە بڕیاری دەدا، ئێستەیش 50 رۆژمان ماوە و سەردەمی ئەو تەواو دەبێت.

كورد ژمارەیەكی خوێنراوەیە لە ناوچەكە، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئاستی مامەڵەكردنی ئەمەریكا لە 1991ەوە بەرانبەر باشووری كوردستان مرۆیی بووە، ئەوكاتەی راپەڕین و كۆچڕەو روویان دا، لە دوای 2003ەوە ئەمەریكا مامەڵەیەكی سەربازی و سیاسی لەگەڵ هەرێم كرد و دوای ئەوە بووە مامەڵەیەكی ئابووری و كۆمەڵێك كۆمپانیای ئەمەریكی دێنە هەرێمی كوردستان، بۆیە كورد لەلایەن ئیدارەكانی ئەمەریكاوە ژمارەیەكی خوێندراوە بووە، بەتایبەتی لە كاتی رووخانی سەدام و بەعس، هەرێمی كوردستان و پێشمەرگە دەبنە هاوپەیمانێك یان هابەشێكی سەربازی گرنگی ئەمەریكا كە پشتی پێ ببەستێ بۆ رووخاندنی سەدام، هەروەها لە پرۆسەی بنیاتنانی عێراقی نوێ ئەمەریكا زۆر پشتی بە كورد بەستووە، لە پاراستنی نێوان پێكهاتەكانی سوننە و شیعە و بۆ نووسینەوەی دەستووری عێراق و بە دیموكراسیكردن و فیدراڵیكردنی ئەو وڵاتە.

دوای دەركەوتنی داعش لە عێراق، ئەستێرەی كورد گەشاوەتر بوو و پێشمەرگە بووە ناوێكی درەوشاوە لە راگەیاندنی ئەمەریكا، لە 2014 و 2015 و 2016 رۆژ نەبوو لە هەواڵەكانی "سی ئێن ئێن" و "فۆكس نیوز" باس لە قارەمانیەتی پێشمەرگە نەكرێت، كاتێك داعش بووبووە مەترسی لەسەر ئەمەریكا و وڵاتان، پێشمەرگە لەبری جیهان جەنگی ئەو رێكخراوەی دەكرد، بۆیە پێشمەرگە متمانەیەكی تەواوی لەلایەن ئەمەریكا دروست كرد.

كورد لە هاوكێشەی ئەو ناوچەیە ژمارەیەكی خوێنراوەیە، كورد چی بكات باشە؟، گرنگە كورد هەوڵ بدات بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا هاوتەریب بكات، چونكە مانەوەی ئەو قەوارەی ناوی هەرێمی كوردستانە، راستەوخۆ پێوەندی بە ئەمەریكاوە هەیە، ئەمەریكا لە 1991ەوە پارێزەری ئەم قەوارەیەیە تا ئێستەیش، پێم وایە ئەگەر ئەمەریكا چاوی لە هەرێمی كوردستان نەبێت، دوژمنانی كورد لە ناوچەكە چاویان بەو قەوارە هەڵنایەت و ئەگەر ئەمەریكا دەستبەرداری كورد بێت، هەوڵ دەدەن لە ماوەیەكی كورتدا هاوشێوەی كۆماری مهابادی لێ بكەن و لەناوی ببەن.

بۆ كورد زۆر گرنگە ئەو هاوبەشییە سەربازییەی لە نێوان ئەمەریكا و هەرێمی كوردستان هەیە لە سەردەمی داعش و دوای ئەوەیش، بۆ هاوبەشییەكی سیاسی بگۆڕێت، واتە كورد هەوڵ بدا ببێتە هاوپەیمانێكی سیاسیی ستراتیجی ئەمەریكا و چۆن ئەمەریكا وڵاتانی كەنداو دەپارێزێت، ئەوەیش بە گرێدانی بەرژەوەندییەكانی هەرێم و ئەمەریكا دەبێت، كاتێك ئەو وڵاتە لەسەر بەرژەوەندییەكانی هەڵسوكەوت دەكات، بۆیە بە هاتنی بایدن هەلێكی زێڕین بۆ كورد دەرەخسێت، چونكە ئەو كەسایەتییەكی جیاوازە لە ترەمپ، ئەوەیش بە مەرجێك كورد ستراتیجیەتی مامەڵەكردن و پلانێكی تۆكمەی مامەڵەكردنی هەبێت، واتە چۆن بتوانین هاوپەیمانیەتێكی سیاسی و هەمەلایەنە لەگەڵ ئەمەریكا ببەستین، بۆ ئەوەی لەناو هاوكێشەی ئەمەریكا شوێنمان هەبێت.

بایدن ئاشنایەتی تەواوی بە چوارپارچەی كوردستان هەیە و بە نەهامەتی كورد دەزانێ و ئەو ئاشنایە بەوەی كورد خەونی سەربەخۆیی هەیە، بۆیە كورد دەبێ پلانی هەبێ لە رووی دروستكردنی لۆبی لە ناوخۆی ئەمەریكا و لە رووی سەربازییەوە دەتوانێ پێوەندییەكانی پتەوتر بكات، هەرێمی كوردستان دەبێت بیسەلمێنێ كە ئەو هێزەیە هاوپەیمانی ئەمەریكایە و چاكسازی لەناو وەزارەتی پێشمەرگە و هێزی پێشمەرگە بكەین و یەكیان بخەین و بخرێنە ژێر دەسەڵاتی حكوومەت، ئەوەیش ئامانجی ئەمەریكایە.

لە ئەمەریكا و هەردوو پارتی دیموكرات و كۆماری زۆر سەرسامی هەرێمی كوردستانن، بەوەی بووەتە پێگەیەكی گرنگی بەیەوەكەوە ژیان، هەموو نەتەوە و ئاین و مەزەوەكان، ئاوارەكانی كریستیان و عەرەبی سوننە و شیعە هەموویان لە هەرێمی كوردستان بە ئازادی دەژین، واتە بێ جیاوازی ئاین و رەگەز و ئایدۆلۆجیا، ئەوە بەلای رۆژئاوا بەگشتی گرنگە، بۆیە هەرێم لە سەردەمی بایدن هەلێكی زێڕینی هەیە ئەگەر خۆمان بە رنامەمان هەبێت، دەتوانین وەبەرهێنان دیپلۆماسی بكەین.

بایدن لە 2007 پڕۆژەی دابەشكردنی عێراقی بۆ سەر سێ هەرێمی فیدراڵ دایە سینات یان ئەنجوومەنی پیرانی ئەمەریكا كە ئەوكات سیناتۆر بوو، دوای ئەوە لە 2009 تا 2016 دەبێتە جێگری ئۆباما، ئەو ناگەڕێتەوە سەر ئەو پڕۆژەیە، بەڵام لە دوایین چاوپێكەوتنی لەگەڵ میدیاكانی ئەمەریكا ئەو بابەتەی ورووژاندەوە و گوتی، ئەگەر بمانەوێ عێراقێكی سەقامگیر لەدایك ببێت، دەبێ هەرسێ پێكهاتە ماڵی خۆیان هەبێت، بۆ ئەوەی بتوانن بەیەكەوە لە عێراقێكی یەكگرتوودا بژین.

بە هاتنی جۆ بایدن هاوكێشەكان لە ناوچەكەدا دەگۆڕێت، ئێران گەشە دەكات و توركیا پاشەكشە دەكات، ئەو پێی وایە لە رێگەی رێككەوتننامەی ئەتۆمی كە خۆی یەكێك بووە لە ئەندازیارانی رێككەوتنەكە، دەتوانرێ ئێران جڵەو بكرێ و سنووری بۆ دیاری بكرێ و باڵادەستیی لە ناوچەكە كەم بكرێتەوە، بایدن دەیەوێ لە رێگەی دیپلۆماسیەتەوە ئێران بێنێتەوە ناوەندیی نێودەوڵەتی و لەو ناوچەیەیش سنووری خۆی بزانێ و هەوڵ نەدا بۆ بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی.

هەرچی توركیایە بایدن لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ "نیویۆرك تایمز"، گوتبووی، بەهیچ شێوەیەك لە مامەڵە و پەلكێشییەكانی توركیا بۆ دەوروبەری رازی نییە، ئەو رای گەیاند كە كشانەوەی ترەمپ لە سووریا و هەڵكردنی گڵۆپی سەوز بۆ ئەردۆغان، خیانەتێكی گەورە بوو بۆ رۆژئاوا كوردستان، چونكە بەشدار بوون لە تێكشكاندنی داعش، بۆیە بایدن بەرانبەر بە توركیا و ئەردۆغان توند دەبێ و رێگری لێ دەكات لە بەردەوامبوون لە پەلكێشییەكانی بۆ وڵاتانی دەوروبەری.