لە زۆربەی وڵاتانی دنیا، خەڵكی لێ قەوماو گلەیی و هانایان بۆ ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان (UN) دەبەن كە تێیدا باوەشیان بۆ دەگیرێتەوە، بەڵام ئۆفیسەكەی پایتەختی هەرێمی كوردستان، نائومێدتریان دەكات. ئاخر بەبێ ژوان ڕێگەی چوونه ژوورەوەت نییە و بۆ ژوانگرتنیش ژمارەیەكت پێ دەدرێ كە قەت وەڵام ناداتەوە.
لەو هاوڕێیەی كە چەند ساڵێك لەمەوبەر بەیەكەوە ناویان لە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان تۆمار كرد، ڕەسووڵ ئاگادار دەبێتەوە كە ئەو ڕێكخراوە یارمەتی دارایی پێشكەش دەكات و چەند هاوڕێیەكی وەریانگرتووە. ئەویش بە هیوای وەرگرتنی، بەرەو بارەگاكە مل دەنێت، بەڵام بە بیانووی نەبوونی ژوان ڕێگەی چوونە ژوورەوەی نادرێت و تا ئێستەش وەڵامی پرسەكەی وەرنەگرتەوە. ئەوەی بۆ ڕەسووڵ پرسیارە، ئەوەیە "یارمەتیی ئەو ڕێكخراوە بۆ ئەوی نەگرتووەتەوە؟".
"وشە" بۆ ئەوەی وەڵامی ڕەسووڵ وەچەنگ بخات، سەردانی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری پەنابەران لەسەر شەقامی (100) مەتری هەولێر دەكات، كە چەند ساڵێكە ڕێكخراوی قەندیلی سویدی كارەكان ڕایی دەكات. لە پرسگەكە ژمارەیەكی پێ دەدرێت تا ژوان وەربگرێت، هەمان ئەو ژمارەیەی كە ١٠ ڕۆژە ڕەسووڵ بە بەردەوامی و "وشە" بە چەندان ژمارە پێوەندیی پێوە دەكات و وەڵام ناداتەوه، ڕەسووڵ دەڵێ، "لە هاوكارییەكانیاندا جیاوازی دەكرێت". هەر ئەوە نا، تەنانەت ژمارەی سەر ئەو پۆستەرانەی لە مەمەڕەكانی ناوەوەی ڕێكخراوەكەش بۆ ئەوە هەڵواسراون تا لە ئەگەری بەدیكردنی هەر گەندەڵییەك ئاگادار بكرێنەوە، وەڵام نادەنەوە. ئەگەرچی كاری ئەو ڕێكخراوە مرۆیییە و كارمەندەكانی ڕاهێنراون و لۆگۆی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و ڕێكخراوی قەندیل لەسەر سینگیانە، بەڵام هیچ جیاوازییەك لە هەڵسوكەوتی كارمەندی پرسگەكەیان و هەر پرسگەیەكی تری كوردستان بەدی ناكرێت.
بنكەی ئەو ڕێكخراوە كە لە بەشی كۆتای گوندی ئیتاڵیی سەر 100 مەترییە. لە پانتایییەكەی بەردەمی، ئۆتۆمبێلەكان پەنگیان داوەتەوە. قەرەباڵغییە و یەك دەڕوا و دوو دێن، بەڵام ژوورەوە قەرەباڵغترە. چەندان زمان و كولتوور له سایەی ئەو ڕێكخراوە كۆ بوونەتەوە. هەر لە پەنابەرانی ئێرانی و سووری و توركی و فەلەستینییەوە بگرە تا دەگاتە ئاوارەكانی ناوخۆ. هەریەك لەوان بەهۆكاری جیاجیا، دوور لە نیشتمانیان و لە زێدیان هەڵكەنراون. تاكە پرسێك بەسە بۆ بیستنی سەدان چیرۆكی نەگوتراو.
له چاوەڕوانی كرانەوە، جەوهەر سادقی لە كورسییەكانی بەردەم لە یەكێك لە دەرگەكانی ژوورەوەدا دا‌نیشتووە. ئەو چەندان ساڵە لە ئێران بە هۆكاری سیاسی ڕای كردووە، بەگوتەی ئەو لێرەش كولەمەرگی دەژی و تاكە ئومێدی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانە كە خەریكە ئەو ئاسۆیەشی نامێنێت. سادقی ١٩ ساڵە چاوەڕوانە ئەو ڕێكخراوە جیهانییە، بۆ وڵاتی سێیەمی بنێرێت و لە ساڵی ١٩٩٩ دا ٤٠ ڕۆژ مانی بۆ گرتووە، كەچی دەڵێ، "هەر دەستی دەستیم پێ دەكەن".
سادقی ئەوكاتەی هانای بۆ ئەو ڕێكخراوە هێنا، وەك ئێستە بۆ ڕۆیشتن پێویستی بە ڕۆڵەكانی نەبوو ئەملاولای بگرن، ئەو دەڵێ، "لە داخی ئەوان جەڵتەی مێشك لێی دام". ڕەوانەكردنی پەنابەران بۆ وڵاتی سێیەم، ڕێكاری تایبەت بەخۆی هەیە و چەندان مەرج هەن، بەڵام ئەوەی بەلای جەوهەرەوە بێزاركەرە، هاتوچۆكەیە و ئەگەر دۆسیەكەی ئەو ناگەیەنێتە وڵاتی داخوازی، دەكرێت پێی بگوترێت و لەكۆڵ هاتوچۆكەی بكەنەوە. دوای ماوەیەك مانەوە لە ژووری كارمەندێكی ئەو ڕێكخراوە، پێی دەگوترێت هەفتەیەكی تر سەردان بكەوە. سادقی بە بۆڵە بۆڵ و لاژەلاژ بە نائومێدی بەرەو ماڵ گەڕایەوە. ئەوە لەكاتێكدایە لە سەرەوە و بەڕێوەبەری گشتی ڕێكخراوی قەندیل دەڵێ، "دۆسیەی سادقی و هاوشێوەكانی لای ئێمە نییە".!
لاوك سەڵاح ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتیی ڕێكخراوی قەندیلی سویدی لە عێراق بۆ كاروباری مرۆیی ڕای دەگەیەنێ، خۆتۆماركردن و داواكاریی یارمەتی و پێداویستی سەرەتایییەكانی ئاوارە و پەنابەرەكان بۆ UNHCR، لای ڕێكخراوی قەندیلە و تەنیا كارە مەیدانییەكەی ڕێكخراوی UNHCR بە قەندیل سپێردراوە و دەیكات. لاوك دەڵێ، "ئەو كەسانەی دەیانەوێت بۆ وڵاتی سێیەم دەربچن، كاری ئەوان لای UNHCR خۆیەتی و پێوەندی بە ئێمەوە نییە". لەسەر دۆسیەكەی جەوهەر سادقیش دەڵێ، "ڕەنگە لێك تێنەگەیشتنێك هەبێت، دەنا كارەكەی لای ئێمە نییە".
لەسەر پرسی ڕێگری پەنابەران لە پرسگەكەیان بە بیانووی نەبوونی نۆرە و وەڵامنەدانەوەی پێوەندییەكان، لاوك سەرباری سوپاسكردنی دەزگەی "وشە" بۆ ئاگاداركردنەوەیان لە كەموكوڕییەكان، ڕای دەگەیەنێ، دوو مانگە بۆ ئەو شوێنەی ئێستە گواستوویانەتەوە و تازەن كە پێشتر لە بەختیاری بوون. ئەو دەڵێ، "گلەییمان هاتووەته سەر و ڕۆژانە خەڵكێكی زۆر پێوەندی دەكەن، بەڵام كارمەندی وەڵامدانەوەمان كەمە و داوامان لە UNHCR كردووە، ژمارەی كارمەندەكان زیاتر بكەین". ئەو بە شان و باڵی سیستەمی كاركردنیان هەڵدەدات، بەوەی چەند ساڵێكە سیستەمی بایۆمەتری پێڕەو دەكەن و ئێستەش سیستەمی نۆرەیان داناوە، بەڵام دەڵێ، "ئێستە لە ئێمێرجنسی كار دەكەین و هەوڵ دەدەین كارەكان باشتر بكەین و پێوەندیی وەڵامنەدانەوەی كارمەندانیش، لە كۆڵ خۆكردنەوەوە نییە، بەڵكو خەڵكەكە زۆرە".
بۆ ئەوەی ژمارەی ئەو خەڵكە زۆرە بۆ "وشە" ڕوون بێت، داوای ئاماری ژمارەی پەنابەرانی كرد، بەڵام بە هەر هۆكارێك بێت، پێی نەدرا.
لایەنێكی قەرەباڵغی بەردەم ئەو ڕێكخراوە بۆ كارتی پەنابەری دەگەڕێتەوە كە دەبێت هەر شەش مانگ جارێك نوێ بكرێتەوە، لاوك دەڵێ، "ئەوە UNHCR دایناوە و جیا لەوەش، كاتێك پێوەندی بە كەسێكەوە دەكرێت نۆرەكەی گەیشتووە، چەند كەسێكی دۆست و هاوڕێشی لەگەڵ خۆی دەهێنێت".
لە ساڵی ٢٠١٤ەوە ڕێكخراوی قەندیل، یەكێكە لە هاوبەشە سەرەكییەكانی ڕێكخراوی نێودەوڵەتی UNHCR لە هەرسێ پارێزگاكەی هەرێم و ئەو ڕێكخراوە كە لە ساڵی ١٩٩١ەوە لە بوارەكانی مرۆیی؛ لە كوردستان كار دەكات، دەستنیشانكردنی پەنابەر و ئاوارەی UNHCR، لە ڕێگەی تیمەكانی ڕێكخراوی قەندیلەوە دەبێت. ئەوان لە ناو كەمپەكان و لە دەرەوەی كەمپەكانیش كار دەكەن. یارمەتییەكانی وەك (یارمەتیی یاسایی، كە زۆرێك لە ئاوارەكان دیكۆمێنتی ژنخوازی و منداڵبوونیان نییە و تەندروستی و پێداویستی و هاوكاریی مادی)یش هەر لە ڕێگەی ئەوانەوە دەبێت، بەڕێوەبەرەكەی دەڵێ، "هەموو یارمەتییەكی ئێمە سەرچاوەكەی UNHCRە و ئێمە تەنیا پێداویستییەكان و كەسەكان دەستنیشان دەكەین".
یارمەتیی دارایی
یارمەتییە دارایییەكان ساڵانە لە مانگی چوارەوە دەست پێ دەكەن و پاریش دوو جار دابەش كراوە، بەڵام هەموو پەنابەران وەریان نەگرتووە و خۆ بەوانەشی كە دراوە، بڕەكەی لە كەسێكەوە بۆ یەكی تر جیاوازە.
لاوك سەڵاح دەڵێ، "هەموو یارمەتییەكی دارایی، هەموو ئاوارە و پەنابەرێك ناگرێتەوە". ئەو زیاتر ڕوونی دەكاتەوه كە یارمەتیی دارایی بۆ هەژارترینەكانن. بڕەكەشی ئەندامی خێزان و هەژاری و پێداویستییەكانی تاكەكە دیاری دەكات.
لە هەڵبژاردنی كەسەكانیش لاوك باس لە رێوشوێنی كاریان دەكات و دەڵێ، "سیستەمی سەردانیكردن هەیە بۆ دەستنیشانكردنی كەسانی هەژار و تیمەكانمان لەگەڵ كەسانی خۆبەخش؛ بەردەوام سەردان دەكەن تا باری ژیانیان هەڵبسەنگێنن، دواتر پوختەی ئەنجام ڕەوانەی UNHCR دەكرێت و دوای چاوخشاندنەوە و بەدواداچوونیان، خۆیان ڕەزامەندی دەردەبڕن". جگە لەوەش، لاوك دەڵێ "ئێمە بەشی چاودێریشمان هەیە تا دڵنیا بین كە یارمەتییەكانمان جێگەی خۆی دەگرێت".
هەرچەندە بەڕێوەبەری ڕێكخراوی قەندیل پێی وایە له هەڵبژاردنی هەژارترینەكاندا سەركەوتوو بوون، بەڵام ئەوە لەكاتێكدایە تیمەكانیان سەردانی هەموو ئەو كەسانەیان نەكردووە كە لای ئەوان فۆڕمیان پڕ كردووەتەوە و هێشتا كەسانێك هەن كە هیچ لیژنەیەك سەردانی نەكردوون.
پاشخان
UN ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، دوای شەڕی دووەمی جیهانی بە بەشداری ٥١ وڵات لە ساڵی ١٩٤٥ دامەزرا، لە ساڵی ٢٠١١ ژمارەی ئەندامانی بووە ١٩٣ وڵات و تا ئێستە نۆ سەرۆكی لە وڵاتانی ئەندام هەبووە.
ئەو ڕێكخراوە بۆ كۆمەڵێك ئامانج و ئەرك دامەزرا، لە نێویان پاراستنی ئاشتی، چاودێری و پاراستنی مافی مرۆڤ، لەناوبردنی هەژاری و برسیەتی، یارمەتی مرۆڤ دۆستانە و پەرەپێدانی نێودەوڵەتی، كۆنتڕۆڵی چەك و تەقەمەنی وڵاتان و.. تد.
هه‌ولێر/ چواس خالید