"هۆكاری دواكەوتنی پەسندكردنی بودجەی عێراق تەواو سیاسییە"

هەموو ساڵێك كاتێك هەوڵ دەدرێ پڕۆژەیاسای بودجە لە پەرلەمانی عێراق بێتە تێپەڕكردن، تووشی چەندان بەربەست دەبێتەوە، بەتایبەتی پشكی هەرێمی كوردستان لەلایەن فراكسیۆنە شیعەكانەوە كێشەی بۆ دروست دەكرێت، نەجیبە نەجیب، ئەندامی پێشووی لیژنەی ئابووری لە پەرلەمانی عێراق لە دیمانەیەكی "وشە"، تیشك دەخاتە سەر هۆكاری دواكەوتنی پەسندكردنی بودجە؟

لە عێراقی فیدراڵ و لە بابەتی دواكەوتنی بودجە، ئەگەری سیاسی زیاترە لە هەموو ئەگەرەكانیتر، لەوانە ئابووری و داهات و خەرجییەكان، واتە هۆكاری دواكەوتنی سیاسییە و بە هۆكاری ناكۆكییەكانی نێوان شیعە خۆیان كە فەرمانڕەوایەتی بە دەستی ئەوانەوەیە، هەروەها لەنێوان شیعە و سوننە و شیعە و كوردیش بابەتەكە هەر سیاسییە، بۆیە بەشێوەیەكی سیاسیانە مامەڵە لەگەڵ بودجەدا دەكرێت.

بودجە ئەمساڵ دواكەوتووە، خۆی بودجە بۆ ساڵێكە، كەچی وا چواریەكی ساڵەكە كۆتایی هات و ئەگەری هەیە نیوەی ساڵەكە بێ بودجە تێبپەڕی، لەوكاتەی ساڵی 2020 عێراق بودجەی نەبوو، هۆكاری سەرەكیی دواكەوتنی پەسندكردنی بودجە هەڵبژاردنە، كاتێك هەر لایەنێك دەیەوێ شەقامی خۆی رازی بكات بۆ بەدەستهێنانی دەنگی ئەوان.

لە بودجە سێ دەستكەوت بۆ هەرێم هاتووەتە دی، دەستووری و یاسایی و دارایی و سیاسی

لەناو شەقامی شیعەدا مستەفا كازمی، بەدڵی هەندێك لەلایەنەكان نییە، ئەوان حەز ناكەن بودجەكە كە 164 ترلیۆن دینارە پەسند بكرێت، ئەو بڕە پارە بكەوێتە دەست كازمی و بۆ هەڵبژاردن لە رێگەی پڕۆژەكان و بەدەستهێنانی دەنگ بۆ هەڵبژاردن سوودی لێ ببینێت، بۆیە لایەنی شیعە حەز ناكەن بودجە پەسند بكرێ بۆ ئەوەی كازمی سوودی لێ نەبینێت، هەرچی سوننەیە كە ناوچەكانیان زیاتر وێران بووە، ئەوانیش هەوڵ دەدەن پێش هەڵبژاردن خەڵك دامەزرێنن و پارە بۆ ناوچەكانیان لە پەرەپێدانی هەرێمەكان و پترۆدۆلار دابین بكرێت، ئەویش بۆ رازیكردنی شەقامی خۆیان.

لەنێوان كورد و شیعەیش، سەرەڕای رێككەوتنی هەردوو حكوومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان بەوەی هەرێم رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوت بەرانبەر بە تەرخانكردنی 12.67% وەك پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بدات، بەداخەوە ئەوان ئەو بابەتەیان كردووەتە كێشە، هۆكارەكەیشی هەڵبژاردنە و بۆ رازیكردنی شەقامی خۆیان و بەدەستهێنانی دەنگی ئەوانە، بەوپێیەی ئەوەی بۆ كورد خراپ بێت بۆ ئەوان باشە، هەروەها بیكەنە كێشە بۆ كازمیش، چونكە ئەو رێككەوتنی لەگەڵ كورد كردووە، بۆیە بابەتی دواكەوتنی پەسندكردنی بودجە تەواو سیاسییە.

لە عێراق هەموو ئەگەرێك هەیە، ئێستە و لە بودجەی 2021 كێشە لەناو ماڵی شیعەدا هەیە، گۆڕانی نرخی دۆلار رەهەندێكی نێودەوڵەتی هەیە نەوەك تەنیا ناوخۆیی، بۆ نموونە دەیانەوێ نرخی دۆلار دابەزێنن، چونكە بازرگانی لەگەڵ ئێران زیانی بەر كەوتووە، كاتێك نرخی دۆلار زیاد بكات، قەبارەی بازرگانی لەگەڵ ئێران كەمتر دەبێتەوە، بۆیە هەوڵێك هەیە بۆ گەڕانەوە بۆ نرخی پێشوو، واتە هۆكارەكەی لەبەر بەرژەوەندی عێراقییەكان نییە، بەڵكو رەهەندێكی نێودەوڵەتی تیادایە لەگەڵ ئێران، جیا لە راكێشانی شەقامی خۆیان، جگە لەوانە شیعەكان دەیانەوێ هەزاران ئەندامی حەشدی شەعبی دامەزرێنن، پێشبینی دەكەم رێككەوتنێك لەبارەی پڕۆژەكە دروست ببێ و ئەگەر هەیە بە زۆرینە بێتە تێپەڕاندن نەوەك بە رەزامەندیی هەموو فراكسیۆنەكان.

بەپێی یاسا و رێوشوێنە كارگێڕییەكانەوە دەكرێ نرخی دۆلار بۆ پێشوو بگەڕێتەوە، واتە رێگری یاسایی و دەستووری نییە، بەڵام كێشەیەك هەیە بڕیاری زیادكردنی نرخی دۆلار بەرانبەر بە دینار كاتێك درا كە نرخی نەوت لە خوارووی 30 دۆلاردا بوو، هەروەها نووسراوی چاكسازییەكانی حكوومەت بە رێككەوتن لەگەڵ بانكی نێودەوڵەتی خرایە روو، كە یەكێك لە مەرجەكانی پاڵپشتیی نێودەوڵەتی بۆ عێراق ئەوە بوو نرخی دۆلار زیاد بكرێت، خەرجییەكان كەم بكاتەوە، بەڵام پێوەندییەكانی سندووقی دراو لەگەڵ عێراق بابەتێكی راوێژكارییە و پابەندییەكی ئەخلاقییە زیاتر لەوەی یاسایی بێت، هەرەها وەزیری دارایی عێراق خاوەن شارەزاییەكی زۆرە و بانكی ناوەندیش لە دەستی هاوپەیمانی "سائیروون" دایە، ئەوانە پێیان وایە ئەگەر نرخی دۆلار بەرزتر بێت، دەتوانێت خەرجییە گشتییەكانی دەوڵەت پڕ بكاتەوە، ئەوەیش لە بەرژەوەندی حكوومەتدایە.

جیا لەوە بابەتی مەزادی دراو لە بانكی ناوەندی كە پێشتر هەبوو، نرخی دۆلار 1182 و 1183 دینار بوو، بەڵام لە بانكەكان دەگەیشتە 1122 و 1123 دەهاتە فرۆشتن، لەو جیاوازی نرخە نە حكوومەت و نە هاووڵاتی سوودمەند بوو، بەڵكو چەند لایەنێكی سوودیان لێ دەبینی، ئێستە ئەو قازانجەی چەند لایەنێكی سیاسی نەماوە، چونكە نرخی دۆلار 1450 لە بودجە دیاری كراوە، بۆیە ئەوەی دەكرێ ململانێی دەسەڵاتە زیاتر لەوەی ململانێ بێ بۆ بەرژەوەندی گشتی، بە مانایەكی تر وەزیری دارایی و حكوومەتی كازمی و حكوومەتی هەرێمیش، ئەگەر نرخی دۆلار بەرز بێت، بۆ حكوومەت باشترە، ئەگەرچی بۆ هاووڵاتییان باش نییە، چونكە رێژەی هاوردەكردنمان 99%یە، جیا لەوەیش هاووڵاتی بەدینار مووچە وەردەگرێت، بۆیە تا ئاستێك هاووڵاتی زەرەمەندە، بەڵام دەبێتە بنەمایەك بۆ پاڵپشتیكردنی بەرهەمی ناوخۆیی.

یەكەمجارە شاندی هەرێمی كوردستان بەوشێوەیە ئیقرار لەسەر پشكی هەرێم دەكەن، وەك دەبینن شاندەكە لەگەڵ پەرلەمانتاران لەناو پەرلەمان حازرن، ئەوەیش شتێكی باشە حكوومەتی هەرێم شاندێكی بە بەردەوام لەو بابەتە حازرە، مادەی 11 ئەوەیە كە هەرێم 250 هەزار بەرمیل نەوت بەرانبەر بە 12.67%ی بودجەی عێراق بۆ هەرێم تەرخان بكرێت، شیعەكان پێشنیازێكی تریان هەبوو كە هەرێم 460 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەست بكات، ئەوەیش دوای دەرهێنانی پێویستییەكانی هەرێم و خەرجی كۆمپانیاكان، ئەگەر ئەوانە بینێتە دەرەوە هەر دەبێتە 250 هەزار بەرمیل، خاڵێكی تر هەبوو بەوەی ئەگەر حكوومەتی هەرێم پابەندی رادەستكردنی ئەو بڕە نەوتە نەبوو، بەغدا شایستە داراییەكان ببڕێت، بەڵام ئەو خاڵە لادرا، واتە ئەگەر حكوومەتی هەرێم پابەند نەبوو، یاسای ئیدارەی دارایی جێبەجێ دەبێت بەوەی ئەو زیانانەی بەر حكوومەتی فیدراڵ دەكەوێت، بەرانبەر بەوە حەقی زیانەكانی دەگێڕێتەوە، خاڵێكی تر كە جێگیر كراوە و سەركەوتنێكە بۆ هەرێم، ئەوەیە تۆ نەوتەكە بە نرخی سۆمۆ دەفرۆشیت و بەهاكەی رادەستی بەغدا دەكەی، ئەوە سەركەوتنە، چونكە ئەوە دەبێتە ددانانێكی یاسایی و دەستووری بە دەسەڵاتی هەرێم بەسەر نەوتەكەی لە بەرهەمهێنان و هەناردن و فرۆشتن، واتە سێ دەستكەوت بۆ هەرێم هاتووەتە دی، دەستووری و یاسایی و دارایی و سیاسیش.