پژانی لووت یەكێكە لەو حاڵەتانەی كە زۆر كەس دووچاری دەبێت بەتایبەت منداڵان، زۆر كات لە وەرزی هاوین ئەم حاڵەتە زۆر روو دەدات، سەرەتا باسی هۆكارەكانی خوێنبەربوونی لووت دەكەین :
١. بە هۆكاری نادیار (idiopathic cause)
واتا هیچ هۆكارێك نییە بۆ ئەوەی ئەو خوێنبەربوونە دروست بێت و هۆكەی نەزانراوە، بەڕێژەی ٨٥٪ی حاڵەتەكانی خوێنبەربوونی لووت ئیدیۆپاسیكە.
٢- بەركەوتنی لێدان یان زەبرێكی بەهێزی دەرەكی كە دەبێتە هۆكاری بەربوونی خوێنی لووت. بۆ نموونە لە كاتی ڕووداوی هاتوچۆی ئۆتۆمبێل، كاتێك دەموچاوی سەرنشینەكە بە توندی بەرجامی ئۆتۆمبێل دەكەوێ یان ڕووداوی كەوتنەخوارەوە یان لە كاتی یاریی بۆكسێن و زۆرانبازی و شەڕكردن، ئەم زەبرە دەرەكییە دەبێتە هۆكاری خوێنبەربوونی لووت.
٣- كەمی شێ لە ناو هەوا و وشكبوونەوەی كونەكانی لووت، بە جۆرێك ئەم حاڵەتە زیاتر لە
وەرزی هاویناندا ڕوو دەدات .
٤- پەنجەكردن بە لووتدا بەتایبەت لە تەمەنی منداڵی و وەرزی هاوینان كە یەكێكە لە هۆكارەكانی دووبارە هەوكردن و برینداربوونەوەی كونەكانی لووت .
٥- هەبوونی سووربوونەوە و هەوكردن لە هەندێك كەس بە بۆنكردنی هەندێ مادەی پاكژكەرەوە یان زۆرجار هەبوونی ئەڵەرجی لە وەرزێكی دیاریكراودا، بۆ نموونە لە وەرزی پایز یا بەهاران كە لە كوردەواری خۆمان لە وەرزی بەهاران دەڵێین وەرزی (خوێنجمان). هەوكردن بە هەڵاڵە ی گوڵان یان هەندێ كات لە هاویناندا بە هۆی هەبوونی تەپوتۆز و خۆڵ لە ناو هەوادا دەبێتە هۆكاری هەوكردن لە ناو كونەكانی لووت.
٦- ئەو كەس و نەخۆشانەی كە بەكارهێنەری دەرمانەكانی دژەمەیاندنی خوێنن كە لای نەخۆش ناسراون بە دەرمانی ڕوونكردنەوەی خوێن، ئەسپرین و پلاڤێكس و وارفارین و هیپارین.
٧- پەتای وەرزی و هەبوونی كۆكە و هەڵامەت و بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی لەش.
٨- بوونی تەنی نامۆ لە ناو كونەكانی لووت بەتایبەت تەمەنی منداڵی كە موورو یا تەوقە و چیلكەی ددان دەكەنە كونەكانی لووتیان، زۆرجار بۆ دەرهێنانی ئەو تەنە نامۆیانە، ڕوو دەكەنە هۆڵەكانی فریاكەوتن بۆ ڕزگاركردنی ژیانی منداڵەكە .
٩- بەرزەپەستانی خوێن (فشاری خوێن) واتا هەبوونی پەستانێكی بەرز كە وا لە نەخۆشەكە دەكات زۆر كات بە بەربوونی خوێنی لووتی، بچێتە هۆڵەكانی فریاكەوتن. خەستی خوێن و بەرزی رێژەی خوێن و بەتایبەت لە گەنجانی جگەرەكێش و نێرگەلەكێش، یان ئەوانەی ڕێژەیەكی زۆری مادە كحوولی و گۆشت دەخۆن و دەخۆنەوە. هەروەها نەخۆشییەكانی خوێن بەتایبەتی نەخۆشیی؛ ڤۆن ووڵبراند و ئۆزلەر وێبەر و نەخۆشیی خوێنبەربوونی بۆماوەیی هیمۆفیلیا و لیوكیمیا، هەبوونی زۆر كێشەی تایبەت بە خانە شێرپەنجەییەكانی لووت و گیرفانەكانی لووت.
١٠- ئەو نەخۆشانەی نەخۆشیی درێژخایەنیان هەیە وەك نەخۆشییەكانی دڵ و هەوكردنی جگەر و نەخۆشییەكانی گورچیلە .
چۆن چارەسەری سەرەتایی خوێنبەربوونی لووت بكەین :
١- ئەو كەسەی خوێنی لووتی بەربووە، دەبێ دابنیشێت، ملی بباتە پێشەوە و سەری خوار بكاتەوە بۆ ئەوەی خوێنەكە نەچێتەوە ناو قوڕگی و نابێ سەری بەرز بكاتەوە. پاشان هەردوو كونەكانی لووتی بگرێت بەم شێوەیە : بەشە نەرمەكەی لووتی بە پەنجە گەورە و شایەتمان بۆ ماوەی 10 خولەك بگرێت، پاش تەواوبوونی كاتەكە، بە هێواشی بەری بدات.
٢- ئەگەر خوێنبەربوونەكە نەوەستایەوە و بەردەوام بوو، ئەوكاتە پارچە لۆكەیەك بە ڕۆنی زەیتوون یان فازەلین چەور دەكەیت و دەیخەیتە ناو لووتیەوە، دیسانەوە سەر بۆ خوارەوە و 10 خولەكی تر لووتی بگرێت.
٣- هەندێ كات دەتوانی لۆكەكە بە قەترەی لووت وەك قەترەی ئۆتریڤین(xylometazoline) تەڕ بكەیت، ئینجا بیخەیتە ناو لووتەوە، هەڵبەت ئەگەر قەترەكە بەردەست بوو لە ماڵەوە. چونكە ئەو جۆرە قەترانە وا دەكات دەمارەكانی ناو لووت گرژ ببنەوە و بچنەوە یەك و خوێنبەربوونەكە دەوەستێنێت.
٤- ئەگەر خوێنبەربوونەكە بەردەوام بوو و كۆنترۆڵ نەكرا بەو ڕێیانەی باسمان كرد، ئەوكاتە دەبێ بە زووترین كات ببرێت بۆ هۆڵەكانی فریاكەوتن و لەوێ لەلایەن پزیشكی پسپۆڕی قوڕگ و لووت و گوێ، پاش زانینی هۆكاری خوێنبەربوونەكە، پزیشكی پسپۆڕ بە بەكارهێنانی مادەی ئەدریناڵین لەسەر لۆكە بۆ ناو كونە لووتەكانی و دانانی كانۆلا و پشكنینی تەواوی ڕێژەی خوێن (CBC، هەروەها پشكنینی كاتی پڕۆپرۆمبین و ( INR) و بەكارهێنانی ڤیتامین (K) .
ئەوانەی كە زوو زوو تووشی ئەم حاڵەتە دەبن، پێویستە قەترەی ئۆتریڤیدین یان سپڕای تایبەت بە پاككردنەوەی لووت بەكار بێنن بۆ وشكبوونەوەی كونەكانی لووتیان، لە كاتی پاككردنەوەی لووت پەنجە نەكەن بە لووتیاندا یا بەكارهێنانی مەڵحەمی چاو یان فازەلین بۆ وشكبوونەوەی كونەكانی لووتیان .
د. باخان ئازاد عەبدولڕەحمان