پرسی چەوسانەوەی ژن و پیاوسالاری و سەیركردنی ژن وەك بوونەوەرێكی جیاواز و لەخوار پیاو نوێ نییە، دوور لە بەها مرۆیی و ئاینە ئاسمانییەكانەوە، پیاوان بە درێژایی سەردەمەكانی مێژوو لە قسە و پیاهەڵدانەكانیان ژنیان كردووەتە بوونەوەرێكی خەیاڵی باڵا و چەندان شیعر و پەخشان و داستانی دڵداریان بۆ هۆنیوەتەوە، لە راستیشدا لەلایەك وەك ئامرازێكی سێكس و لەلایەكی تر وەك بوونەوەرێكی لەخوار خۆیان سەیریان كردووە، واتە ركابەریی ژنیان قبووڵ نەكردووە، لە خوارەوە هەندێك ئەفسانە باس كراوە لەبارەی جەستەی ژن هەبووە و هەیە.
پێشتر و لە سەردەمانی زوودا، كەسانی تەڵەكەباز بەناوی جیاجیاوە كۆنترۆلی هزری كۆمەڵگەیان كردبوو، ئەوكات خەڵك باوەڕی بە هەندێك ئەفسانە بەناوی راستی زانستی كردووە، وەك ئەوەی زەوی چەقی گەردوونە و رووتەختە نەوەك گۆیی، ژنانیش لەو ئەفسانانە بێ بەش نەبوون، كە تا ئێستەیش هەندێكیان هەر زیندوون وەك ماڵپەڕی
"زە لیست"، باسی كردووە لەوانە:
*ژمارەی ددانەكانی ژن لەوەی پیاو كەمترە، ئەرستۆ گەورە فەیلەسووفی یۆنانی كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر فەیلەسووفەكانی دنیا هەبووە، بۆچوونی سەیری لەبارەی ژنەوە هەبوو، ژنی وەك كۆپی و لەبەرگیراوەی ناتەواوی پیاو دادەنا، وەك ئەوەی ددانی كەمتریان هەیە، لای ئەرستۆ ژن لە رووی كۆمەڵایەتییەوە لە سەرووی بەندە و لە خوار پیاوەوە بووە، چونكە لە رووی توانای جەستە و بیركردنەوەدا لاوازترن.
لە كۆن باوەڕ وابووە خوێنی سووڕی مانگانە هێزێكی تایبەتی هەیە و دەتوانێ چارەسەری گەڕی بكات
*منداڵدان مشەخۆرێكە و لەناو جەستەی ژندا هاتوچۆ دەكات، ئەبیقرات، پزیشكێكی گەورەی یۆنانییە، وا باسی منداڵدانی ژنی كردووە كە مشەخۆرێكە و لەناو جەستەیدا هاتوچۆ دەكات، تەنانەت پزیشكانی دوای ئەویش منداڵدانیان بە ئاژەڵێكی گەورە دانا كە لێرە و لەوێ هاتوچۆ دەكات.
*خواستی سێكسی ژن لاوازترە، لە چاخی ڤیكتۆری، واتە سەردەمی پەرەسەندنی شۆڕشی پیشەسازی لە ئەوروپا و ئەمەریكا، سێكس بابەتێكی قەدەغەكراو بوو، ئەوكاتە پیاوان نقوومی خواستە سێكسییەكانیان بوون، بۆ ژن ئەوە قەدەغە بوو، تا ئاستێك برەو بەو بیرۆكەیە درا كە خواستی سێكسی ژن لاوازترە بە بەراورد بە پیاو، تا ئێستەیش لەناو هەندێك كۆمەڵگە ئەو بیروباوەڕە هەر ماوە، كە هیچ بەڵگەیەكی زانستی لەسەر نییە.
*خوێندن ژن تووشی نەزۆكی دەكات، ئەو بیرۆكەیە لەلایەن ئیدوارد ئیچ كلارك مامۆستای زانكۆی هارڤارد لە چوارچێوەی بیردۆزێك لە كتێبی "سێكس لە فێركردندا"، باس كراوە، ئەو گوتی، ژن دەتوانن فێر ببن، بەڵام زۆر خوێندن و فێركردن تووشی نەزۆكیان دەكات، بۆیە رێنوێنی دا كە تا ئاستێكی سنووردار بخوێنن. ئەوكات بیردۆزەكە زۆر بڵاو بووەوە، بەڵام دواتر هەڵەی سەلمێندرا.
*سەیركردنی ژن لەكاتی دووگیانی بۆ شتە ناشرینەكان وا دەكات منداڵی ناشرینیان ببێت، لە سەتەی 18 خەڵكەكە وای دەزانی كە ئەگەر ژن لەكاتی دووگیانیدا سەیری شتی ناشرین بكات، كار لە شێوەی منداڵەكەی دەكات، تا ئێستەیش ئەو ئەفسانە هەر ماوە.
*ژن لەكاتی سووڕی مانگانەدا پیسە، بیرۆكەیەكی كۆنە، زیاتر لەوە وایان دەزانی هەرشتێك بپۆشێت یان دەستی بەر بكەوێت ئەویش پیس دەبێت، قەشەیەك لە سەتەی سێیەمی زاینی بەناوی ئەلبرتۆس ماگنۆس دەیگوت، مادەی سووڕی مانگانە زۆر ژەهراوییە، ژن لەو ساتەدا هەڵمی هەیە و دەبێتە هۆی ژەهراویبوونی منداڵ. لەوەیش سەیرتر ئەو بیرۆكە لە سەتەی بیست لە رۆژئاوا هەر مابوو كاتێك بیلا شیك، پزیشك، باسی ژەهری دوای سووڕی مانگانەی كرد، كە لە ئارەقەی ئەو ژنانە دەردەدرێ گوڵ سیس دەكات.
*دەمەوانەی لۆكە " Tampon"، پاكیزەیی ژن لەناو دەبات، واتە ئەو پارچە لۆكە شێوە فتیلەی ژنان لەكاتی سووڕی مانگانەدا بۆ هەڵمژینی دەردراوەكانی زێیان بەكاری دێنن، زۆر كەس وای دەزانی بەكارهێنانی پاكیزەیی ژن ناهێڵێت، بۆیە نابێ كچانی تازە پێگەیشتوو بەكاری بێنن.
*مێشكی ژن بچووكتر و كەمتوانایە، لە ئەمەریكا تا 1920 رێگە بە ژن نەدرا لە هەڵبژاردن دەنگ بدەن، لە سویسرایش تا ساڵی 1971، یەكێك لە هۆكارەكانیش ئەوە بوو مێشكیان بچووكە و لە رووی ئەقڵەوە لە پیاو لاوازترن.
*ژن بەرپرسە لە نەزۆكی و رەگەزی كۆرپەلە، بەهۆی تێنەگەیشتن لەوەی جەستەی ژن چۆن كار دەكات، لە كۆنەوە وایان دەزانی توانای زۆربوون و وەچەخستنەوە تەنیا پێوەستە بە ژن، بۆیە ئەو بەرپرسە لە منداڵبوون و نەزۆكی و رەگەزی كۆرپەلەیش.
*وەرزش بۆ ژن مەترسیدارە، پێشتر وایان دەزانی وەرزشكردن مەترسی بۆ سەر ژن هەیە و زیان بە ئەندامی زاوزێی دەگەیەنێت، لە سەتەی 19 باوەڕی كۆمەڵەی پزیشكی لە بەرلین وا بوو كە تێكچوونی تەندروستی ژن لەكاتی سووڕی مانگانە و دووگیانیدا، بەڵگەیە لەسەر ئەوەی لە رووی جەستەییەوە لە پیاو لاوازترن.
*خوێنی سووڕی مانگانە هێزێكی تایبەتی هەیە، بە بەردەوام بابەتی سووڕی مانگانە ناڕوون و مایەی خراپ حاڵیبوون بووە لە جەستەی ژن، لە كۆنەوە وایان زانیوە خوێنی سووڕی مانگانە هێزێكی تایبەتی هەیە و دەتوانرێت بۆ چارەسەركردنی گەڕی بەكاربێت، یان بۆ دروستكردنی دەرمان و مەرهەم بۆ پاراستنی منداڵ بە هێزی شەڕانگێز.
بیروباوەڕێكیش هەبوو كە هەموو مرۆڤایەتی لەو خوێنەوە دروست بووبن، هەندێكیش وایان زانیوە ژن لەو ماوەیە هێزێكی گەورەی هەیە و دەتوانێت نەفرەت لە رووەكەكان بكات و رووی ئاوێنە تاریك بكات و سەگ شێت بكات و مێشهەنگوین لەناو ببات. جیا لەوە ئەگەر ئەو خوێنە هەورە تریشەقەی بەر بكەوێت، ئاسن ژەنگاوی دەكات.