ڕۆژنامەی "گاردیان"ی بەریتانی لە ڕاپۆرتێكدا ئاماژە بە دوای نەمانی داعش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كردنەوەی دەرگە لەلایەن ترەمپەوە بۆ ململانێ و ڕووبەڕووبوونەوەی پاوانخوازییەكانی ئێران لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات، شەڕ دژی میلیشیاكانی سەر بە ئێران لە سووریا و عێراق دەست پێ دەكات.
لە ماوەی ڕابردوودا سێ جار ئەمەریكا لە ناوچەی تەنەف و بۆرەی سنووری نێوان سووریا و عێراق و ئوڕدن بۆردمانی بنكە و بارەگاكانی میلیشیاكانی سەر بە ئێرانی كرد و كۆمەڵێك ئۆتۆمبێلی میلیشیاكانی ئێران كە لە تەك هێزەكانی ئەسەد دەجەنگن بەهۆی نزیكبوونەوەیان لە بنكەیەی ئەمەریكییەكان كە 150 سەربازی تێدایە و ڕاهێنان بە هێزەكانی عێراق دەكەن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش، بە تەواوی سووتێنران و لەناو بران.
ئەو هێزانەی ئەمەریكا بۆردمانی كردن، میلیشیای شیعەی سووریا و عێراقن كە لەلایەن ئێرانەوە كۆمەك دەكرێن و بەشێكیشیان ئەندامانی هێزی پاسدارانی ئێرانن بەرچاوڕوونیان دەكەن.
ڕووبەڕووبوونەوەی ئەمەریكا و ئێران لە سووریا
بوونی هێزەكانی پاسداران لە سووریا بە تەواوی پشتڕاست كراوەتەوە و چەندان سەركردەی پاسدارانیش لە شەڕەكانی سووریا كوژران و بە فەرمی لەلایەن میدیاكانەوە ڕاگەیەنران، لە مانگێك پێش ئێستەش قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران لە سووریا و لە ناوچەیەكی نزیك لە بنكەیەكی سەربازی ئەمەریكا، لەگەڵ میلیشیاكانی سەر بە ئێران كۆ بووەوە، لەم هەفتەیەش فڕۆكەیەكی جەنگی ئەمەریكا فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی ئێرانی خستەخوارەوە، لەوكاتەی لە ئاسمانی بنكەیەكی ئەمەریكا لە سنووری نێوان عێراق و ئەمەریكا نزیك دەبووەوە.
ڕۆژنامە نووسیویەتی، ئەو زنجیرە ڕووداوانەی لە بیابانی ڕۆژهەڵاتی سووریا وای كردووە ناوچەكە ببێتە گۆڕەپانی ڕووبەڕووبوونەوەی ئەمەریكا و ئێران، لەگەڵ ئەمەشدا پێشبینی دەكرێ لە یەمەنیش ئەو ڕووبەڕووبوونەوەیە لە نێوان واشنتن و تاران دەست پێ بكات و ڕەنگە جەنگەكە زیاتر لە دوو ساڵ بخایەنێت.
چوارشەمی ڕابردوو كەشتییەكی هێزی دەریاوانی ئێران لە كەشتیگەلێكی ئەمەریكا لە گەرووی هورمز بۆ مەودای 800 یاردە نزیك بووەوە و بەرپرسانی ئەمەریكا دووپاتیان لەوە كردەوە، ئەمە كارێكی مەترسیدارە و لە ئێرانی قبووڵ ناكەن.
حكوومەتی نوێی ئەمەریكا بە سەرۆكایەتیی دۆناڵد ترەمپ تەواوی هێڵەكانی پێوەندی و دیپلۆماسی لەگەڵ تاران پچڕاند كە باراك ئۆباما لە ماوەی هەشت ساڵی سەرۆكایەتییەكەی لە نێوان تاران و واشنتن دروستی كرد، ترەمپ لە گوتارەكانیدا بە تەواوی دووپات لەوە دەكاتەوە كە ئێران پشتیوانی سەرەكیی تیرۆرە لە ناوچەكە و پێویستە ڕووبەڕووی ببینەوە، یەكەم گەشتی ترەمپیش بۆ سعوودیە بۆ دانانی ناتۆی ئیسلامی بە هەنگاوێكی ستراتیجی واشنتن دژی تاران لێك دەدرێتەوە.
ترەمپ پێگەی ئێران و رەفتارەكانی لە ناوچەكە بە هەڕەشە بۆ سەر دنیا ناو برد و تارانیشی بە پشتیوانی داعش و قاعیدە ناو برد و بە بەرپرسیاری یەكەمی ناو برد.
ئایا ئێران بێدەنگ دەمێنێتەوە؟
تریتا بارسی سەرۆكی ئەنجوومەنی نەتەوەیی نیشتمانی ئێران لەم مانگەدا پەرتووكێكی بڵاو كردەوە بە ناونیشانی "ونكردنی دووژمن: ئۆباما و ئێران و سەركەوتنی دیپلۆماسییەت" لە كتێبەكە دەڵێ، بە سەردانی بۆ سعوودیە و ڕاگەیاندنی هاوپەیمانی ئیسلامی لە ڕیاز، ئەمە پچڕاندنی تەواوی دەروازەكانی گفتوگۆیە لەگەڵ ئێران، بێگومان دەرگەش بە ڕووی شەڕ دژی ئێران لە ئەگەرێكی كراوەدا دەهێڵێتەوە.
ئەو نووسیویەتی، ترەمپ بەڵێنەكەی جێبەجێ نەكرد كە لەكاتی هەڵبژاردنەكان دووپاتی لێ دەكردەوە، ئەویش دڕاندنی ڕێككەوتنی ئەتۆمی نێوان ئێران و وڵاتانی پێنج كۆ یەك بوو كە لە تەمووز/یۆلیۆی 2015 وڵاتان واژوویان لەسەر كرد، بەڵام كۆمارییەكان لە كۆنگرێسی ئەمەریكا بەردەوام لە سەپاندنی سزا بەسەر ئێران و بەرپرسانی ئێران كە ئەمەش پێچەوانەی ڕێككەوتنەكەیە و چارەنووسی ڕێككەوتنەكەش دەخاتە مەترسییەوە.
ڕۆبەرت مالی بەرپرسێكی باڵای پێشوو لە كۆشكی سپی كە لە دانوستاندنەكانی ڕێككەوتنی ئەتۆمی بەشدار بووە دەڵێ، سێ مەترسیدارترین شوێن لەسەر گۆی زەوی لە ئێستەدا، "یەمەن و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی سووریا و ڕۆژئاوای عێراقن، لەگەڵ هۆڵی كۆبوونەوەكانی كۆنگرێسی ئەمەریكا.
هەروەها گوتی، لەو قۆناغەدا ئێرانییەكان لەگەڵ پرسەكان وەك مامەڵەكردن لەگەڵ ئاگرێكی ئاسایی دەجووڵێنەوە، كاردانەوەی توندیان دژ بە ئەمەریكا و كارەكانی تا ئێستە نەبووە، بەڵام ئەوان دەستەوەستان نابن، عەلی خامنەیی ڕابەڕی شۆڕشی ئیسلامی ئێران لە ماوەی ڕابردوو دووپاتی كردەوە، كە ئەوان كارێك دەكەن وەك كاردانەوە بۆ فشارەكانی ئەمەریكا.
لە ڕاپۆرتەكەدا هاتووە، تا ئێستە گۆڕینی ئاشتییانەی ڕژێمی ئیسلامی ئێران لە بەرنامەی ئەمەریكادایە، وەك چۆن لە سەردەمی بۆش ئەم هەوڵە درا، بۆ دووپاتكردنەوەی كودەتایەكی هاوشێوەی كودەتای ساڵی 1953 كە ئاژانسی هەواڵگری ئەمەریكا پلان داڕێژەری بوو، لەسەر ئەو پرسە محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران لە تویتەر لە میانەی تویتێكدا ئاماژەی دا، لە بەرژەوەندی بەرپرسانی ئەمەریكادایە نیگەران بن بۆ ڕزگاركردنی سیستەمی فەرمانڕەوایی ئەمەریكا نەك خۆیان بە سیستەمی فەرمانڕەوایی ئێران خەریك بكەن، چونكە تەنیا 75% ئەمەریكییەكان دەنگیان بۆ سیستەمی فەرمانڕەوایی ئەمەریكا دا.
جنێفەر كافاریلا پسپۆڕی ململانێكان لە پەیمانگەی توێژینەوەی جەنگ دەڵی، وێنە گەورەكە لە دوای شەڕی داعش دەردەكەوێ، هەمووان دەیانەوێ لە ڕووی تەناهییەوە مووسڵ و ناوچەكان بگرنە دەست خۆیان، ئێران لە زووەوە ئامادەكاری بۆ ئەو قۆناغە كردووە و ئەمەریكاش تا ئێستە بە وردی تواناكانی لە شەڕی تێكشكاندنی داعش چڕ كردووەتەوە، بۆیە دوای داعش ڕەنگە لە نێوان هەردوولا جەنگ بقەومێت.
ململانێیەكی فرەوان و بێ پلان
بڕیارەی ئەمەریكا بۆ كردنەوەی بەرەیەكی نوێی شەڕ دژی داعش لە بیابانەكانی باشووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و دامەزراندنی بنكە لە تەنەف، بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ ڕێگرییە لە دروستكردنی ڕێڕەوە ستراتیجییەكەی ئێران بۆ گەیشتن بە لبنان و دەریای ناوەڕاست و تەواوكردنی هیلالی شیعە، چونكە ڕێڕەوەكە بە تەواوی بە دەروازەی تەنەفدا دەڕوات.
نیكۆلاس هیراس پسپۆڕی ناوچەكە لە سەنتەری ئاسایشی نوێی ئەمەریكا لەوبارەوە دەڵێ، ئێران و ئەسەد و میلیشیا شیعییەكانی عێراق كە لەلایەن ئێرانەوە سەرپەرشتی دەكرێن، دەستیان بە داگیركردنی زەویی زیاتر كردووە، بێ ئەوەی حیساب بۆ ئەمەریكا بكەن، ئەمەش ناكۆكییەكان زیاتر دەكات.
هەروەها دەڵێ، تا ئێستە ئەمەریكا لە پێگەكانی خۆیەوە وەستاوە و تەنیا سیستەمی مووشەكی "هیمارز"ی گوێزەرەوەی لە ناوچەكان داناوە، هەمووانیش دەزانن كە ئەمەریكا نایەوێ ناوچەكە بۆ ئێران چۆڵ بكاتەوە، جێمس ماتیس وەزیری بەرگریی ئەمەریكا شەڕی داعش و هەڕەشەكانی كۆریا لە یەكەمینەكانی ئەركەكانی خۆی داناوە، گۆڤاری فۆرن پۆلیسی پێشتر بڵاوی كردەوە، ماتیش فشاری زۆری لەلایەن بەرپرسانی كۆشكی سپییەوە لەسەر بۆ ئەوەی هێرش بكاتە سەر هێزەكانی ئێران لە باشووری ڕۆژهەڵاتی سووریا.
پێچەوانەی ئەمە، وەزارەتی بەرگریی ئەمەریكا دەركردنی ئەو بڕیارانەی بە هەڵە لێكدایەوە، بەهۆی نەبوونی ستراتیجێكی ورد و هەمەلایەنە بۆ دۆخی ناوچەكە، چونكە ئەگەری پەرەسەندنی ململانێكان یەكجار زۆر و بەهێزە.