لەگەڵ دەرچوونی داعش لە مووسڵ، شەپۆلەكانی جەنگ لەو وڵاتە بریندار و ماندووە بەرەو كۆتا دەچێ، بەڵام داهاتوو خاڵی نییە لە كێشە و گرفت، دوای داعش دۆخی عێراق چی بەسەر دێ و چ گۆڕانكارییەك ڕوو دەدات؟. دوای نەمانی داعش لە مووسڵ، وڵاتێكی دابەشبوو و پڕ لە كێشەی ئابووری و وێرانە جێ دەهێڵێت، لە ڕووی سەربازییەوە كۆتا بە تیرۆریستان دەهێنرێ، بەڵام ئایا عێراقییەكان دەتوانن دووبارە گرێبەستێكی تری كۆمەڵایەتی دروست بكەنەوە و متمانە بەیەكتر بكەنەوە و پێوەست بن پێوەی، هاوشێوەی 2003؟ كوردستان بڕیاری داوه و ته‌نیا دانوستاندنی له‌گه‌ڵ به‌غدا ماوه بۆ ئه‌وه‌ی له وڵاته‌كه جیا ببێته‌وه، چه‌ند بژارده‌یه‌كی تریش له‌به‌رده‌م به‌غدان بۆ ئه‌وه‌ی به‌شه‌كانی تری ڕێك بخاته‌وه و بمێنێته‌وه.
گرفتە ناوخۆیییەكان
بۆ ڕەخساندنی زەمینەی لەبار و پرۆسەی ئاشتەوایی، دۆخەكە وا دەخوازێ سوننە و شیعەكان ئاشت ببنەوە و بەرەیەكی عەرەبی پێك بهێنن و لەگەڵ حكوومەتی هەرێمی كوردستان بكەونە گفتوگۆ بۆ چارەسەری كێشەكان، بەڵام ئەمە كارێكی قورسە، بەتایبەت سوننەكان زوڵمی زۆریان بە دەستی شیعە لێ كراوە، لە داهاتووی خۆیان و میلیشیاكانی شیعە دەترسێن كە بەردەوام بن لە زوڵم لێكردنیان.
لە نێو شیعەكانیش دابەشبوونی زۆر هەیە، ڕەوتێك هەن لەگەڵ نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوون كە سەر بە ئێرانن و دەیانەوێ مالیكی بگەڕێتەوە بۆ دەسەڵات لە ڕێی زۆرینەی سیاسییەوە، ئەمانە چینێكی مەزەویی شیعی توندڕەون و ڕاستەوخۆ سەر بە ئێرانن، ئەو گرووپە نزیكەی سەر بە ئێران، دەیانەوێ سەركەوتنە سەربازییەكانیان بگۆڕن بۆ كورسیی پەرلەمانی، دەشیانەوێ هێز و چەكدارەكان لە دەست خۆیان بمێنێتەوە، تا هەر كەسێك لە عێراق دژی بەرژەوەندییەكانی ئێران جووڵایەوە، بە زەبری هێز بێدەنگی بكەن.
گرووپی دووەم بریتییە لە موقتەدا سەدر كە پیاوێكی ئاینی خاوەن پێگەیە و بەرهەڵستكارێكی سەرسەختی گەڕانەوەی مالیكییە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق و هێندەش خوازیاری باڵادەستی ئێران نییە لە عێراقدا، بەڵكو پلانەكەی بریتییە لە ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی كە نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكانیش پشتیوانی پڕۆژەكەیان كردووە و دەشیەوێ دوای داعش ڕاستەوخۆ هێزەكانی "سەرایا سەلام" لە چەك دابماڵێ و ڕێگە لە مانەوەیان وەك میلیشیا بگرێت و بە تەواوی دژی دەستوەردانی دەرەكی هەر وڵاتێكە لە كاروباری عێراق و بە ڕژدی كار بۆ نەهێشتنی دەستوەردانەكان دەكات.
سێیەم لایەنی نێو شیعە كە حەیدەر عەبادی سەرۆكایەتیی دەكات، خۆی وەك شیعەیەكی میانڕەو و پێشكەوتوو لە قەڵەم دەدا و دەیەوێ ببێتە شوێنگرەوەی مالیكی لە نێو حزبی دەعوەی ئیسلامیشدا، بەهۆی سەركەوتنی هێزەكان بەسەر داعش ئەگەری زۆرە بۆ ویلایەتی دووەمیش سەرۆكایەتی وەزیرانی عێراق لە دەستی ئەودا بمێنێتەوە، لە ماوەی ڕابردووش عەماڕ حەكیم پڕۆژەی "تەسویەی تاریخی" ڕاگەیاند، بۆ ئاشتەوایی لە نێوان سوننە و شیعەی عێراق، بەڵام پێ ناچی پڕۆژەكە سەركەوتوو بێ، هاوكات عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق ئامادە نییە چاوی بە هیچ یەكێك لە سیاسییە شیعەكان بكەوێ، بەهۆی ئەوەی كەمتەرخەمن لە ڕیشەكێشكردنی گەندەڵی و باشتركردنی ژیانی خەڵك.
لە نێو سوننەكانیش لایەنەكانی نێو هاوپەیمانی هێزە سوننییەكان لە پەرلەمانی عێراق بەسەر چەند بەرەیەك دابەش بوون، كە بەشێكیان لەگەڵ ئوسامە نوجێفی سەرۆك كۆماری عێراقن و داوای گێڕانەوەی متمانە بۆ سوننەكان دەكەن و ئامانجیشیان دامەزراندنی هەرێمێكە بۆ سوننەكانی عێراق، لە بەرامبەردا سەلیم جبووری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لەگەڵ بەرەی مالیكیدایە و پشتیوانی میلیشیاكانی شیعە دەكات.
هاوكات ڕۆڵی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی دوای نەمانی داعش هێشتا بە ڕوونی دیار نییە كە ئەوان چییان دەوێ و چییان بەسەر دێ، زۆرێك بانگەشەی چوونە نێو پرۆسەی سیاسی دەكەن، ئەمەش پێ دەچێ داوای ڕاستەوخۆی ئێران بێ، ئەوان دەتوانن بە زەبری هێز و بە ڕۆڵیان لە شەڕی داعش دەنگی زۆری شەقامی شیعە بەدەست بهێنن. بۆیە دەیەوێ هەم وەك هێز بمێننەوە، هەموو بچنە نێو پرۆسەی سیاسیش تا هیچ یاسا و بڕیارێك دژی مانەوەی هێزی میلیشیاكان و دژی بەرژەوەندییەكانی ئێران لە عێراق دەرنەكرێت.
پێوه‌ندییه‌كانی هەولێر و بەغدا
سەرەڕای هاوكاریی تۆكمە و بەهێزی سەربازیی نێوان هەولێر و بەغدا لە شەڕی داعش، بەڵام تا ئێستەش متمانەی سیاسی لە نێوان هەردوولا لە ئاستێكی زۆر خراپدایە، كوردەكان بڕیاریان داوە لە 25ی ئەیلوول/سێپتێمبەری ئەمساڵ ڕیفراندۆم ئەنجام دەدەن، سەرەڕای ناكۆكییەكانیان، بەڵام ئەوان سوورن لەسەر ئەم كارە، كاتێك كوردەكان بیانەوێ سەربەخۆ بن، عێراق ناتوانێ ڕێگرییان لێ بكات، بەڵكو پێویستە دانوستاندنیان لەگەڵ بكرێ، گرنگیشە دانوستاندنەكان لە ژێر چاودێری ئەمەریكا و وڵاتانی دنیا بێ، بۆ ئەوەی ناوچە كێشە لە سەرەكان ڕێككەوتنیان لەسەر بكرێ كە لە چوارچێوەی دەوڵەتی كوردستان دەبن، یان لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراق دەمێننەوە، بەو شێوەیە پێویستە جیابوونەوەكە بەشێوەیەكی ئاشتییانە و بێ قووڵبوونەوەی كێشەكان بێت.
جیا لەو ڕێگە چارە ئاشتییە، كوردەكان ترسیان هەیە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی دوای نەمانی داعش لە عێراق ڕوو لە كوردستان و ناوچەكانی ژێر دەستی پێشمەرگە بكەن، بۆیە سەنگەری بەرگرییان بەهێزتر دەكەن.
گەڕانەوەی عێراق بۆ باوەشی وڵاتانی عەرەبی
عێراق هەست بە پەراوێزخستن دەكات لەلایەن جیهانی عەرەبییەوە، ئەمەش وای كردووە سوننەكان هیچ سۆزێكیان بۆ عێراق نەمێنێت، بگەنە ئەو بڕوایەی ئیتر وڵاتەكە بە تەواوی ڕادەستی ئێران كراوە و بەشی ئەوانیش هەر زوڵم لێكردن و دەربەدەركردنیانە، بۆیە پێویستە عێراق تەنیا متمانە بە تاران نەكات و بۆ جێگیری ئاسایش و كۆمەڵگەی عێراق ڕوو لە وڵاتانی عەرەبی بكاتەوە.
سەردانەكەی عەبادی بۆ سعوودیە و كوێت لەم دواییە یەكێك بوو لەو هەنگاوانەی عێراق بیری لێ كردبووەوە، بە تایبەت لە چوونی عەبادی بۆ سعوودیە كە ڕابەرایەتی مسوڵمانانی سوننە دەكات، كردنەوەی ڕێی ئاسمانی ڕاستەوخۆ لە نێوان هەردوو وڵات و كردنەوەی دەروازە سنوورییەكان لە نێوان هەردوولا و بەهێزكردنەوەی پێوەندییە بازرگانییەكان لەگەڵ ئوردن و هەوڵدان بۆ نۆژەنكردنەوەی ڕێی خێرایی عێراق بۆ ئوردن، هەموو ئەمانە یارمەتیدەر دەبن بۆ ئەوەی سوننەكان دووبارە هەست و ڕیشەی نەتەوایەتییان بجووڵێتەوە، چونكە شیعەكان بە تەواوی هەستی ئاینی بەسەریان زاڵە، سوننەكانیش تەواو پێچەوانەی ئەوەن.
باشكردنەوەی پێوەندییەكان لەگەڵ ئەمەریكا
پێویستە بەغدا پێوەندییەكانی لەگەڵ واشنتن زۆر باش و بەهێز بكات، چونكە بۆ دانوستاندن و گفتوگۆ لەگەڵ كوردەكان پێویستییەكی زۆری بە ئەمەریكا هەیە تا پێوەندی داهاتووی هەردوولا بنیات بنێنەوە، بە جیابوونەوە بێ یان مانەوە لەگەڵ عێراق، جگەلەوەش واشنتن بڕیاری داوە بۆ ماوەیەكی درێژ بەردەوام بێ لە هاوكاریكردن و مەشق و ڕاهێنانكردن بە هێزەكانی عێراق، لەمەشدا بەغدا پێویستی زۆری هەیە، چونكە گرنگە دووبارە هێزەكانی ڕێك بخاتەوە و پشت بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ببەستێ.
ئاوەدانكردنەوەی ناوچە ڕزگاركراوەكان و گەڕاندنەوەی خەڵكەكەی و پاراستنی ئاسایش و تەناهیی ناوچەكان، هەموو ئەوانە كاری قورس و گرنگن لە پێش بەغدا تا متمانە بۆ خەڵكی ئەو ناوچانە بگێڕێتەوە، بەهەموو شێوەیەك لە كرداردا عێراق دابەش بووە و پێویستە بەو هەنگاوانە دابەشبوون یان ئاشتەوایی و جۆرە گرێبەستێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی هەمووان لەسەر مێزێك كۆ بكاتەوە و متمانە بگێڕێتەوە.