دۆخی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تا دێت روو گەرمبوونی رووداوەكانی دەكات، هەر لە ئێران و عێراق و سووریا و لبنان و وڵاتانی كەنداو و یەمەن، كە بێجگە لە كێشە سیاسی و ئابووری و پێوەست بە وزە و تایفی و چەندان كێشەی تریان لێ بووەتەوە كە لە سایەی یەكسانی تەرازووی هێز و بێدەنگی زلهێزەكان پێ ناچێت ئەو تەنگژانە بەئاسانی و بەمنزیكانە یەكلا ببنەوە.
دكتۆر ساڵم كوتبی، نووسەری ئیماراتی لەو بارەوە لە وتارێكی بەو ناونیشانەی سەرەوە دەڵێت، زیادەڕیی شرۆڤەكارانە نییە ئەگەر بگوترێت كە نەخشەیەكی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سووریاوە نەخشەی بۆ دادڕێژرێت و دەڵێت:
رەنگە هەندێك وا سەیری رووداوەكانی سووریا بكەن كە تەنگژە یان ململانێیەكە و هەر دەبێت كۆتایی بێت، ئەوە لە رووی تیۆرییەوە راستە، بەڵام كۆتاییەكەی چەندان لێكەوتەی وا لەخۆ دەگرێت بۆ دووبارە داڕشتنەوەی جیۆسیاسییانەی هەرێمایەتی و رەنگە ئەوەی دنیاییشەوە.
تەنیا دیدێكی ورد و گشتگیر بۆ رووداوەكانی سووریا چەندان ئاماژەی تیادایە كە پێویستیان بە پشكنین و لێكدانەوەی ورد هەیە، لەوانە پێوەندییەكانی نێوان توركیا و هاوپەیمانی ئەتڵەسی كە ئەو پێوەندییە بەخێرایی بەرەو (تەڵاقدانێكی دیار) یان بەلایەنی كەم بەرەو جیابوونەوە دەچێت كە لە كۆتاییەكەی بە تەڵاقدان دەچێت، كە ئەوە لە وتارەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك توركیا دووپات بووەوە كە تیایدا قسەكانی ئاراستەی هاوپەیمانی ناتۆ كرد و داوای یارمەتی لێ كردن لە پاراستنی سنوورەكانی توركیا لە تیرۆر و گوتی، قسەكانم بۆ وڵاتانی ناتۆیە، ئێوە لەكوێن، وەرن بۆ سووریا و بۆچی دوودڵن؟ ئەی توركیا دەوڵەتێكی ئەندامی هاوپەیمانیەتییەكە نییە؟، پێشتر بەپیر داواكەتان هاتینەوە بۆ بەشداریكردن لە ئەفغانستان و سۆماڵ و لبنان، ئەی بۆچی ئێستە بەشداری جەنگەكەمان ناكەن لەدژی تیرۆر كە هەڕەشە لە سنوورەكانمان دەكات؟.
ئەو قسانەی ئەردۆغان بانگێشتنێكی راستەقینە نییە بۆ هاوپەیمانیەتییەكە، بەڵام وتارێكە كە لە رێگەیەوە ئەردۆغان دەیەوێت پەیامێك ئاراستەی گەلی توركیا بكات بەوەی هاوپەیمانی ئەتڵەسی باشترین هاوبەش نییە بۆ توركیا و ئەوان بەپێی بەرژەوەندییەكانی خۆیان مامەڵە لەگەڵ گەلی وڵاتەكەی دەكەن و هیچ جۆرە پێوەندییەكی هاوبەشی هاوسەنگ بوونی نییە و ئەو كارەیش دەرگە لەبەردەم هاوپەیمانی نوێ لە نێوان توركیا و رووسیا و بەپلەیەكی كەمتر ئێران دەكاتەوە و دووبارە بڵاوبوونەوەی جیۆسیاسی توركیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لێك دەداتەوە.
گوتارەكەی ئەردۆغان هەروەها رەنگدانەوەی بێهیوایی ئەردۆغانە لە بەرانبەر هاوبەشەكانی ئەتڵەسی و هەڵوێستی بێلایەنانە یان بێدەنگانەیان لەبارەی هەڵمەتە سەربازییەكەی سەر عەفرین، بەتایبەتی كە سوپای توركیا رووبەڕووی هەڵوێستێكی سەختی سەربازی بووەتەوە كە پێشبینی نەدەكرد، كە پێ دەچێت بەدەستهێنانی سەركەوتن لەوێ زەحمەتە لە دوای تێپەڕبوونی چەند هەفتەیەك بەبێ بەدەستهێنانی پێشوەچوونی گەورە لەو كاتەی سوپای توركیا بە ئەركێكی ئاسان و ماوە كورتی دەزانی، جیا لەوەی كە ئەو دۆخەی سوپای توركیا تێی كەوتووە تەنیا لە عەفرین نییە، بەڵكو منبەجیش دەگرێتەوە كە توركەكان لەوێ ئەگەری رووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵ سوپای ئەمەریكا هەیە و پێ ناچێت ئەوان بۆ خۆپاراستن لەو رووبەڕووبوونەوەیە ناوچەكە بۆ سوپای توركیا چۆڵ بكەن.
راستییەكەی توركیا لە هەڵوێستێكی ستراتیجی زۆر مەترسیداردایە و وەك دەڵێن سیحرەكە لە جادووكەرەكە هەڵگەڕاوەتەوە و پلانەكانی ئەردۆغان لە سووریا بوونەتە بەڵا بۆ ئەو وڵاتە و خواستە فرەوانخوازییەكانی چەند وڵاتێكی بۆ سەر سنوورەكانی راكێشاوە كە ئەنكەرە توانای رووبەڕووبوونەوەی ئەوانی نییە، هەروەها خەمی ئەو لە گرنگیدان بە پاراستنی هاووڵاتییان بۆ پاراستنی ناوچەكانی نەوت و گاز لە سووریا گۆڕاوە، لەو كاتەی دنیا قورسایی و بارگرانیی ملیۆنان پەناخوازی سووریای بۆ ماوەیەكی درێژ بۆ توركیا جێ هێشتووە دوای ئەوەی گەیشتن بە ئاشتی لەو وڵاتە پێوەست بووە بە دابەشكردنی بەرژەوەندی و سامان و گەڕاندنەوەی ئەو وڵاتانەی بەشدار لە تەنگژەی سووریا بەوەی لەوێ خەرجیان كردووە، كە هەر ئەوەیە رەحیم سەفەوی، راوێژكاری خامنەیی بۆ كاروباری سەربازی رای گەیاند كە داوای وەرگرتنەوەی خەرجییەكانی ئێرانی كرد كە تا ئێستە وڵاتەكەی لە سووریا داویەتی، واتە ئێران وڵاتێكە كە خواستی فرەوانخوازی هەیە و بازرگانی بە درووشمەكانی دەكات بە بەرگریكردن لە ستەملێكراوان و گەلانی دنیا.
دووەم ئاماژە لە سووریا بریتییە لە هەڵوێستەكانی ئەمەریكا و سووربوونی لەسەر مانەوەیەكی دوورخایەن لەو وڵاتەدا و پشتبەستنی زیاتری بە كورد وەك هاوپەیمانێكی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و روونە كە ئەو گرەوێكی بەهێواشی لەسەر دروستبوونی دەوڵەتی كوردی هەیە و پرسەكە تەنیا پێوەستە بەكات، كە تێبینی دەكرێت ئەمەریكا بەسووربوونەوە رووبەڕووی هەر پلانێك دەبێتەوە بۆ فرەوانخوازیی سوپای سووریا كە لەلایەن رووسیا و ئێران و حزبوڵای لبنانییەوە پاڵپشتی دەكرێت بەرەو رۆژهەڵاتی فورات كە بەهەمان شێوە رووبەڕووی سوپای توركیا دەبێتەوە كە ئەو خواستەی هەیە كە ئەو كارە ئێستە سەختە لە سایەی بوونی نزیكەی دوو هەزار و 500 سەربازی ئەمەریكایی لە ناوچەكە كە سێیەكی خاكی سووریا پێك دێنێت و هێزە كوردییەكان كۆنترۆڵی دەكەن.
سێیەم ئاماژە بریتییە لە هەڵوێستی هێزەكانی رژێمی سووریا كە هەوڵی تەواوكردنی كۆنترۆڵی بۆ ناوچەكانی تری ئەو وڵاتە دەداتەوە بەتایبەتی كە تا ئێستە دوورە لە یەدەگەكانی نەوت و گاز كە ئێستە لەژێر دەسەڵاتی كورددان و بریتییە لە پاسوۆردی ململانێی هێزەكانی سەر گۆڕەپانی سووریا، هەروەها رژێمی سووریا پێ دەچێت لە هەڵوێستێكی سەخت بێت لە سایەی دووپاتكردنەوەی ئەمەریكا بەوەی هێزەكانی بۆ ئەوە هاتوون كە بمێننەوە و بە كردەنیش 20 بنكەی سەربازی ئەمەریكا لە باكوری سووریا بنیات نراون و سەختە كە پێشبینی دەرچوونی ئەمەریكا بەمزووانە لە سووریا بكرێت.
راستە رووسیا ئێستە بوونێكی بەهێزی لە سووریادا هەیە، بەڵام ئاخۆ پووتین خۆی دەخاتە مەترسیی رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەمەریكا لەسەر خاكی سووریا بۆ پاڵپشتیكردنی ئەسەد؟، ئەو بابەتە دەوەستێتە سەر حیساباتی رووسیا و بەرژەوەندییەكانی، چونكە هەر رووبەڕووبوونەوەیەكی ئەو هێزانە لە سووریا رەنگە وریاییدان بێت بە دروستبوونی جەنگێكی نوێی دنیایی، بەتایبەتی لەگەڵ بوونێكی بەهێزی ئێران و خواستێكی بەهێزی ئیسرائیل بۆ دوورخستنەوەی ئێران لە سنوورەكانی لە سووریا و سنوورداركردنی تواناكانی حزبوڵای لبنانی، بەدەر لە ململانێی گاز لە دەریای سپی ناوەڕاست كە ئەوەیش دۆسیەیەكی ترە و دۆخی ناوچەكەی ئاڵۆزتر كردووە.