ئایا سووریا وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو دەمێنێتەوە؟

دوای تێپەڕبوونی حەوت ساڵ بەسەر شۆڕشی گەلانی سووریا بۆ رووخاندنی رژێمی بەشار ئەسەد، ئێستە ئەو وڵاتە وەها شێواوە هەر بەشێكی بەدەست گرووپێكی چەكدارەوەیە. دەوڵەتی بەشار ئەسەدیش دەسەڵاتی تەنیا بەسەر 52%ی خاكەكەی هەیە.

دوای گورز وەشاندنەكەی ئەمەریكا بەریتانیا فڕەنسا بۆ سەر پێگە و دامەزراوە كیمیاوییەكانی سووریا، رووسیا بە جۆرێكی تر لە داهاتووی سووریا دەڕوانێت.

سێرگیی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی رووسیا دەڵێ، نازانێت چۆن رەوشەكە وەها پەرەسەندنی بەخۆیەوە دیوە، ئەوەی راستی بێت دیار نییە سووریا بەو سنوورەی ئێستەی دەمێنێتەوە یان نا بەڵام لەسەر ئەرزی واقیع هەستدەكەی سووریا دابەشبووە، ئەوەشی روودەدات پەیوەندی بە ئەجێنداكانی پەیوەند بە سووریا هەیە كە رووسیاش بەشێكە لەو ئەجێندانە.

دوای حەوت ساڵ بەسەر شۆڕشی سووری و كوژرانی زیاتر لە 500 هەزار هاوڵاتی سڤیل و ئاوارەبوونی ملیۆنان، ئێستە رژێمی بەشار دەسەڵاتی تەنیا بەسەر 52%ی خاكی سووریا هەیە ئەویش بە یارمەتی میلیشیا چەكدارەكانی ئێرانی و رووسیا. بەم دواییەش بە ئاراستەی ناوچەی میادین و گۆتە چووەتە پێش و كەسیش نازانێت داهاتووی ناوچەی حەمرا كە هێشتا لە ژێر كۆنتڕۆڵی داعش دایە، هەروەها رستن كە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی لێیە، چی بەسەر دێت.

بەگوێرەی نەخشە، پێدەچێ رژێمی ئەسەد سەركەوتوو بێت لە كۆنتڕۆڵكردنەوەی تەواوی خاكی سووریا بە هاوكاری و پشتگیری میلیشیاكانی ئێران و رووسیا، بەڵام لۆژیك شتێكی ترە و دۆخی سووریا زۆر لەوە ئاڵۆزترە كە بیری لێدەكەیتەوە.

 بەگشتی هێزەكانی سووریای ئازاد و هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی تر 12%ی خاكی سووریایان بەدەستە، پێدەچێ لە پارێزگای ئیدلب و درعا بتوانن بەرانبەر بە پێشڕەوییەكانی رژێمی ئەسەد بەرگری بكەن. چونكە هەموو ئەو ناوچانەی بەدەست ئۆپۆزسیۆن یان داعشەوەیە لە سووریا لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە دەوردراوە تەنیا ناوچە كوردییەكان نەبێت.

لە باكوری سووریا، بەمدواییە هێزەكانی توركیا عەفرینیان داگیركرد كە پێشتر بەدەست گەریلاكانی كوردەوە بوو، ئامانجی توركیا گەیشت بوو بە حەلەب بەڵام لەمەدا سەركەوتوو نەبوو ئەگەرچی چەندان گروپی چەكداری ئیسلامی توندڕۆ هاوپەیمانن لەگەڵ توركیا، كە ئەو هاوپەیمانیەتییە بووەتە پەرژینێك بۆ پاراستنی پێگە و هێزیان.

لەسەر ئاستی گۆڕەپانی نێودەوڵەتی سوپای سووریای ئازاد نوێنەرایەتی ئۆپۆزسیۆنی سووری دەكات، بە رێژە زیاتر لە گروپە هاوشێوەكانی ناسراوترە، بەڵام ئەو ناوچانەی لەبەردەست ئەو هێزە دایە لە رووی ئابوورییەوە لاوازن.

هەندێ ناوچەی تر كە لەژێر كۆنتڕۆڵی گرووپە توندڕۆكان دان زۆر سەربەخۆ نین بەتایبەت ئەو ناوچانەی لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە دەوردراون و هەموو شتێك لە ژێر كۆنتڕۆڵی رژێمی ئەسەد دەچێت بۆ شارەكە و دێتە دەرەوەش.

لەلایەكی تر هیچ وڵاتێك كە ئەوانەی دەستوەردان لە سووریا دەكەن بە ئاشكرا پشتگیری خۆیان بۆ ئەو گروپانە دەرنابڕین لە ترسی ئەوەی لە ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تۆمەتبار نەكرێن بە پشتگیری كردن لە تیرۆر.

لای باكور و رۆژهەڵاتی سووریا كە ناوچە كوردییەكان، هێزەكانی سووریای دیموكرات كە زۆرینە شەڕڤانن كۆنتڕۆڵیان كردووە و رووبەرەكەشی دەگاتە 25%ی خاكی سووریا و لەلایەن ئەمەریكا و هاوپەیمانانیش هاوكاری لۆجستی و دارایی دەكرێن، تەنانەت زیاتر لە 12 بنكەی سەربازی ئەمەریكی لەو ناوچانە بوونیان هەیە.

بە بەراورد بە گرووپە چەكدارییەكانی تر، هێزەكانی شەڕڤانان زیاتر رێكخراون و دۆخی تەناهی ناوچەكانی خۆیان بە رێكی دەپارێزن. ئەو هێزە توانی رووبەڕووی داعش ببێتەوە و لە دوو داستانی زۆر گەورەدا بەسەریدا سەركەوت یەكەمیان لە كۆبانێ و ئەوەی تریش ئازادكردنی رەقەی پایتەختی ئەو گروپە تیرۆریستییە.

كورەكانی سووریا داوای حووكمی زاتی دەكەن و رژێمی بەشار ئەسەدیش ئێستە ئامادەیی هەیە گفتوگۆ و دانوستاندیان لەگەڵدا بكات، بەڵام چاودێران پێیان وایە هێشتا شەڕی تر لە سووریا ماوە كە دواخراوە، ئەویش ئەگەر هاتوو هێزەكانی رژێمی ئەسەد توانیان لە شەڕەكانیاندا بەرانبەر بە گروپە چەكدارییەكان سەركەوتن تۆمار بكەن ئەوا شەڕی دژ بە كوردیش لە داهاتوودا دەكەن.

بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا قسە لەسەر دابەشكردنی سووریا دەكرێت كە هێشتا مشتومڕ لەسەر دابەشكردنەكە نەگەیشتووەتە وێنەی كۆتایی.
هێزە كوردییەكانی سووریا كە یەكەی بچووكی سەربازین، جگە لە كورد ئەوا عەرەب و توركمان و ئاشوورییەكانیش لە ریزەكانیان بوونیان هەیە. پێدەچێ لە داهاتوودا هەموو پێكهاتەكانی هێزەكانی سووریای دیموكرات داوای بەشی خۆیان لە سەركەوتنەكان بكەن، یانیش دەبێت بەیەكەوە رووبەڕووی رژێمی بەشار ئەسەد ببنەوە.

خاڵێكی تر كە جێگەی مشتومڕە ئەویش ئەوەیە بەشیی زۆری ئەو ناوچانەی لەلایەن گرووپە چەكدارەكانەوە دەستی بەسەردا گیردراوە، هاوسنوور نین جگە لە ناوچە كوردستانییەكان نەبێت، هاوكات بەشێك لەو گروپە چەكدارانە خزمەتی ئەجێندای توركی دەكەن، هەیانە خزمەتی قەتەڕ و هەشیانە خزمەتی سعوودیە دەكات، بەڵام بەرەی نوسڕە تەنیا گرووپێكە ئەجێندایەكی تایبەتی هەیە و خزمەت بە قاعیدە دەكات.
 
رۆڵی ئێران
ئەگەرچی رژێمی ئەسەد 52%ی خاكی بەدەستە، بەڵام زۆرینەی ئەو خاكە لە ژێر دەسەڵاتی میلیشیاكانی ئێرانی دایە، كە بەشێك لەو میلیشیایانە تەنانەت عێراقین و لە سووریا خزمەتی بەرژەوەندییەكانی ئێران دەكەن. هاوكات رووسیاش ناوچەكانی كەناراوەكانی سەر دەریای ناوەڕاستی لە ژێر كۆنتڕۆڵ دایە، بە هاوكاری ئێرانیش دەسەڵاتیان بەسەر سوپای سووریادا سەپاندووە، ئەگەری زۆریشە لەگەڵ بەرەو پێشوەچوونەكان ركابەری بكەوێتە نێوان رووسیا و ئێرانیش بۆ سەپاندنی هەژموونی خۆیان بەسەر سوپای سووریا.

لەلایەكی تر سووریا رووبەڕووی تەنگژەیەكی توندی دارایی و ئابووری بووەتەوە، ئەمە جگە لە خراپی رەوشی تەناهی و مرۆیی، پاسپۆرتی سووریا لە هەرە خراپترین پاسپۆرتەكانی دنیایە و هەزاران ئاوارەی سووریش بەهۆی شەڕەوە بەسەر وڵاتانی دنیادا دابەش بوونە و رۆژ دوای رۆژ سووریای خوێنی زیاتر لێ دەچۆڕێت، هێشتاش دیار نییە ئاخۆ چارەنووسی ئەو وڵاتە چی لێدێت، ئایا وەك خۆی دەمێنێتەوە یان دابەش دەبێت؟ ئەگەر دابەش بێت ئەوا چۆن چۆنی دابەش دەبێت.

سەرچاوە/ ئیرفەع سەوتەك