سەركردەیەكی حزبی ئیسلامی: هەڵبژاردن لە عێراق فەشەلی هێناوە

پرۆسەی هەڵبژاردنی عێراق بووەتە تەنگژەیەكی تری ئەو وڵاتە و هەرچەندە هێشتا مانگێك تێپەڕ نەبووە، بەڵام باسی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكانی دەكرێت. یوونس هاشم ئەندامی مەكتەبی سیاسی و بەرپرسی حزبی ئیسلامی عێراق لە هەرێمی كوردستان، لەم دیمانەیەی "وشە"دا رای دەگەیەنێت كە "باشترین چارەسەر بۆ دۆخی عێراق دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنە".

ئەوەی لە دوای پرۆسەی هەڵبژاردن رووی دا پێشبینیكراو بوو، تا كار گەیشتە سووتاندنی سندووقەكانی دەنگدان یان لەناوبردنی دەنگەكان، بەر لە دەرچوونی بڕیاری پەرلەمان ئاماژەكان بوونیان هەبوو بەوەی دۆخەكە پێی دەگات كاتێك لیژنەیەكی 20 كەسی سەردانی چەند دەوڵەتێكیان كرد و چەندان بەڵگەنامەی تایبەت بە هەڵبژاردنیان پووچەڵ كردەوە، بۆیە دۆخی هەڵبژاردن بەگشتی دڵنیاكەرەوە نەبوو، لەوانە پارێزگاكانی ژێردەستی داعش ئامادە نەبوون بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن لەبەر هۆی راگواستن و دۆخی تەناهی و هۆكاری تریش.

ئێستە دۆخەكە گەیشتووەتە شەڕە قسە و خراپتریش و هەموو لایەنەكان هەڵچوون، بۆیە دوای رووداوی سووتانی سندووقەكان لە بەغدا، پێم وایە پەنا بۆ ئاقڵمەندان ببەین و دانیشتن لە نێوان بارستە گەورەكان دروست ببێت بۆ گەیشتن بە بڕیارێك و یارمەتیدانی وڵات بۆ دەربازبوون لەو تەنگژەیە، بەڵام ئەگەر هەر لایەك سوور بێت لەسەر قسەی خۆی، ئەوە وڵات بەرەو دووبەرەكی هەنگاو دەنێت.

ئێستە بڕی دەنگە سووتاوەكان و ئەنجامی لێكۆڵینەوەكان كە ئاخۆ سووتانەكە كاریگەر نەبووە و دەست بكرێتەوە بە پرۆسەی هەژماركردنی دەنگەكان یان پەنابردن بۆ دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان، بابەتەكە كۆتای نایەت. چونكە ئەوەش مەترسییەكی گەورەی لەسەرە، بەو پێیەی بارستە سیاسییەكانی خاوەن میلیشیای چەكداری، رەنگە بێنە ناو ململانێكان و ئەوەش ئەگەری روودانی هەیە.

بەر لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن ئاماژەكانی فەشەلهێنانی پرۆسەكە زۆر روون بوون، ئێستەیش دوای پرۆسەكانی ساختەكاری و هەڵوێستەكان لە بەرانبەر كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و كۆبوونەوەكانی پەرلەمان بۆ دەنگدان لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن، هەموو ئەوانە ئاماژە بوون بۆ فەشەلهێنان، بۆیە پرۆسەی هەڵبژاردن بێگومان فەشەلی هێناوە، چونكە ئێستە بێسەروبەرییەكی زۆر هەیە، بۆچوونی سەرۆكایەتیی كۆمار و پەرلەمان كۆمسیۆن جیاوازە لەیەكتر، جیا لە بۆچوونی نادیاری دادگای باڵای فیدراڵ، هەموو ئەوانە ئاماژەی فەشەلهێنانن، هەروەها ئێستە ململانێ لەناو كۆمسیۆن هەیە بەوەی پرۆسەكە رێژەیەكی گەورەی ساختەكاری تیادا بووە، بەڵام كاتێك دەڵێین پرۆسەكە فاشیل بوو، پێویستە بیر لە لێكەوتەكانی بكەینەوە، ئایا بەئاسانی دەڕوات و چارەنووسی پرۆسەی سیاسی چی دەبێت، بۆیە هەموو ئەگەرەكان كراوەن.

لیژنەی ئاشكراكردنی راستییەكان كە سەرۆكایەتیی وەزیرانی پێكی هێنابوو، راپۆرتی خۆی لەوبارەوە خستە روو و باسی ئەوە دەكات كە رێژەی ساختەكاری زۆر بووە، بەتایبەتی لە هەندێك رووەوە وەك دەنگدانی دەرەوە و ئاوارەكان، جگە لە دداننانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بە بوونی چەندان سندووق كە دەنگەكانیان حسێب نەكراوە، بۆیە بەر لە ئاڵۆزبوونی دۆخەكە كۆمسیۆن خۆی ددانی بەوەدا نا كە ئەنجامەكان ورد نین، بۆ نموونە لە پارێزگای نەینەوا گوتی كە 42%ی ئەنجامەكان موتابیقە و لە پارێزگانی تر لە نێوان 30-35%.

راگەیاندنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن لەلایەن كۆمسیۆنەوە سەركەوتوو نەبوو، دەبوو ئەو ئەنجامانەی رانەگەیاندایە، جیا لەوەی بەڕێوەبردنی پرۆسەی هەڵبژاردن لەلایەن كۆمسیۆنەوە 100% نادروست بووە لەبەر چەندان هۆكار، لەوانە: لە چەند ناوچەیەك ئامێری ئەلیكترۆنی جیاكردنەوە پشتی پێ بەسترا و لە چەند ناوچەیەكی تر نا، هەروەها ئامێرەكان وەك پێویست كاریان نەكردووە، بۆیە رووداوەكان لە سەرەتای پرۆسەی هەڵبژاردن تا سووتاندنی سندووقەكان ئاماژەن بۆ سەرنەكەوتنی پرۆسەكە و پێكهێنانی حكوومەتیش لەسەر ئەو بنەمایە مەترسی بۆ داهاتووی وڵات لێ دەكەوێتەوە، پێم وایە دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن باشترین چارەسەرە.

لەبارەی سووتاندنی سندووقەكان، هەر لە قسەكانی كۆمسیۆن دیاربوو و پێشبینیمان دەكرد كە كارەكە بە سووتاندنی سندووقەكان كۆتای بێت، هۆی سووتانەكە فەشەلهێنانی كۆمسیۆن بوو لە سەلماندنی بێتاوانی خۆی بەوەی بەشێك نەبووە لەو پرۆسەی ساختەكارییەی كە كراوە و ئەو كاتەیشی ئەو سندووق و ئامێرانە سووتان، سوودمەندی سەرەكی جیا لە كۆمسیۆن، ئەوانەن لە كۆدەكانی سیستەمەكە ساختەیان كردووە، بۆیە بە سووتاندنەكە ویستیان فەشەلهێنانی كۆدەكان و ئامێرەكان بشارنەوە، ئەوە هۆكارێك بوو بۆ سووتاندنەكە، بۆیە هۆی سەرەكی فەشەلهێنانی كۆمسیۆن و تۆمەتباركردنی بووە بە شاردنەوەی شوێنەواری ساختەكارییەكە، بۆیە ئەو سووتانە دەربازبوونی كۆمسیۆن بوو لەو تەنگژەیە.

بوونی دەستی ئەمەریكا و ئێران لەناو عێراق بەشێكە لە سیستەمی گەندەڵی و هەیە، ئەوكاتەی ململانێی هێزە نێودەوڵەتییەكان لە ناوخۆی عێراق بوونی دەبێت و سەنگەر لەیەكگرتنی پارتەكان لەسەر ئەو بنەمایە و دابەشبوونیان بەو شێوەیە، بێگومان ململانێ دەبێت و لە دەرەوە بۆ ناوخۆی عێراق دەگوازرێتەوە و دەبێتە هۆی شێوانی دۆخی وڵات، بە دڵنیاییەوە ناكۆكی لەسەر پێكهێنانی حكوومەت و هەوڵەكانی ئەمەریكا بۆ بڕینی نینۆكەكانی ئێران لە عێراق و كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی هەیە، بۆ ئەوەش ئاماژەیەكی روون هەبوو بۆ ئەو دەستوەردانە لە رێی هەوڵەكان بۆ هەڵوەشاندنەوەی بەشێك لە هاوپەیمانێتییەكانی شیعە كە پێشتر هاوپەیمانی یەك بوون، بۆیە ئەمەریكا بەر لە دەركەوتنی ئەنجامی هەڵبژاردن و دوای ئەوەش هاتە سەر خەت و رای گەیاند، هەندێك لە گرووپە چەكدارەكان تیرۆریستین و هەوڵی پارچەكردنی لیستی فەتحی دا، ئەوانەش هەموویان ئاماژەی روونن بەوەی پەنجەكانی دەرەوە یاریی لەناو پرۆسەی سیاسیی لە عێراق دەكەن.