چۆن و لەكوێ؟، رێكخراوێكی تری دوای داعش لەدنیا دەردەكەوێت بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەی رێكخراوەكە دوای شكستەكانی دوایی سەربازی و لەدەستدانی 98%ی خاكی ژێر دەسەڵاتی لە سووریا و لەعێراق كە زیاتر بووە لە رووبەری بەریتانیا، پەیدا دەبێت.
پرسیارێكی گرنگتر ئەوەیە كە
شێوەی ئەو دێوە نوێیە و رێكخراوە توندڕۆیە چی دەبێت؟، زۆرێك لە توێژەران لەبواری دیاردەی تیرۆر لەوانەی گرنگی بە رێكخراوی داعش دەدەن لە سەنتەرەكانی توێژینەوە لە رۆژئاوا، ئەوان وای بۆ دەچن كە تیرۆر لە دنیا بەتایبەتی پێوەندیدار بە توندڕۆی ئیسلامی لە سوننە و سیعە لەسەر ئاستێكی نزیكدا كۆتایی نایەت.
ئەو دیدەی ئەوان لە دوای بڵاوكردنەوەی ستراتیجیەتی نیشتمانی نەهێشتنی تیرۆر لە ئەمەریكا جێگیرتر بوو كە لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا لە سەرەتای تشرینی یەكەمی ئەمساڵ لە كۆشكی سپی هاتە راگەیاندن وتیایدا دووپاتی كردەوە بەوەی وڵاتەكەی تا ئێستەیش لە جەنگدایە لەگەڵ تیرۆر كە گرووپە رادیكالییە ئیسلامییە سوننەكان بەرجەستەی دەكەن وەك رێكخراوی قاعیدە و لقەكانی لە دوورگەی عەرەب و مەغریبی ئیسلامی و بزووتنەوەی لاوانی سۆماڵی و بەرەی نەسڕە لە سووریا، هەروەها داعش و لقەكانی وەك ئەنجوومەنی شورای لاوان و ئەنجوومەنی شورای شۆڕشگێرانی بەنغازی لە لیبیا و ئەنسلار بەیت ئەلموقەدەس لە سینا و ئەنساری شەریعەت لە یەمەن و جوندولخیلافە لە جەزائیر و بۆكۆ جەرام لە نایجیریا و و ویلایەتی خوراسان لە ئەفغانستان و و جوند ئەلخیلافە و خیلافەتی ئیبسلامی لە میندیناو لە فیلیپین و رێكخستنە شیعەكانی سەر بە ئێران وەك حزبوڵای لبنانی.
ئەوە كورتەی ئەوەیە كە شارەزا و توێژەرانی لەبارەیەوە كۆكن لەسەر بنەمای شرۆڤەكاری و تێگەیشتنی رۆڵی تیرۆری جیهانی، بەتایبەتی لە ئەزموونیان لە 20 ساڵی رابردوو و بەدواداچوون بۆ میكانیزمی پەرەسەندن و گۆڕانكارییەكانی بەسەر رێكخراوی قاعیدە هات تا دەگاتە رێكخراوی داعش و لقەكانیان كە لە سەرانسەری دنیا بڵاون، بۆیە چاوی توێژەران بە ئاراستەی پێشبینیكردنی ئەوە دەچێت كە یەكێك لەو لقانە شوێنی رێكخراوە سەرەكییەكە بگرێتەوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئەو لقە كەی و لەكوێ دیار دەكەوێت؟.
لێرەدا بابەتەكە دەخرێتە ژێر بینە و بەردەی پێشبینی شارەزاكان، ئەگەرچی لە كۆتادا ئەوان كۆكن لەبارەی ئەو گۆڕانكارییەی روو دەدات، جا لەبەر هۆكاری خودی بێت لە ناوخۆی رێكخراوەكانەوە یان لەژێر پاڵەپەستۆی دەرەكی و بەناچاری لەلایەن لایەنە كاریگەرەكانی پێوەست بە وڵاتان وەك ئەنجامدانی هەڵمەتە سەربازییەكان بۆ نەهێشتنی تیرۆر.
بۆ نموونە كۆڵن كلارك، توێژەر لە سەنتەری راند و ئەندامی سەنترەی نێودەوڵەتی نەهێشتنی تیرۆر لە لاهای لە هۆڵەندا لە وتارێكی كە لە گۆڤاری "زە ناشناڵ ئینتراست" بڵاو كراوەتەوە دەڵێت، ئەگەری هەیە لقێكی داعش گەشە بكات بۆ ئەوەی توندوتیژتر و خوێنڕێژتر بێت لە رێكخراوە سەرەكییەكە و بۆ ئەوەیش چەند هۆكارێك هەن كە یاردەرن بۆ ئەو مەبەستە، لەوانە لاوازی رێوشوێنە تەناهییەكان لەو وڵاتانەی لقەكانی لێیە بۆ نموونە لە ئەفغانستان و یەمەن و وڵاتانی كەناراوی ئەفریقیا و لیبیا تا عێراق و سووریا كە ئەوانەیش دوور نین لە دەركەوتنەوەی داعش بەهۆی بەردەوامی ململانێی تایفی و چەكداریەیكان، بەتایبەتی كە تا ئێستە جەنگی ئیدلب تەواو یەكلا نەبووەتەوە و داعش دژە هێرشی لەدژی هێزەكانی سووریای دیموكرات ئەنجام داوە و بەرەی نەسڕە تا ئێستە 70%ی ناوكەی بەدەستەوەیە و نزیكەی حەوت هەزار چەكداری هەیە.
هەروەا لە ناوچە سوننەكانی عێراق و سووریا ئەگەری زۆری دەركەوتنەوەی چالاكییەكانی داعش و قاعیدە هەیە ئەگەر ململانێی مەزەوی و تایفی لە داهاتوو بەردەوام بێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەیش سەختە بتوانین ئەو لقە دیاری بكەین كە شوێنی رێكخراوە سەرەكییەكە بگرێتەوە بەهۆی چەند خاڵێكەوە لەوانە توانای ئەوان بۆ دابینكردنی حەشارگەی ئارام و پاڵپشتی دارایی بۆ چەكدار و كردە سەربازییەكانی.
وا سەیری گۆڕەپانەكانی ئەفغانستان و یەمەن و وڵاتانی كەناراوی ئەفریقیا و لیبیا دەكرێت ناوچەی فشۆڵن و بۆ لەدایكبوونی دێوەزمەی نوێ و شوێنگرەوەی داعش و قاعیدە گونجاون، چونكە ئەفغانستان وڵاتێكی فشۆڵ و لەرزۆكە و توانای پاراستنی خاكەكەوی نییە لە بەرانبەر داعش یان قاعیدە وەیا بزووتنەوەی تاڵیبان و بووەتە گۆڕەپانێكی كراوە بۆ هێرشە تیرۆریستییەكان و تاقیگەیەك بۆ تاقیكردنەوەی تەكتیك و شێوازی گرووپە تیرۆریستییەكان.
هەروەها یەمەن ئەویش وڵاتێكی لەرزۆكە وتاكە لایەنی سوودمەند لە ئاڵۆزی و جەنگی یەمەن قاعیدە و داعشن كە ئێستە داعش خاوەنی شەش ویلایەتە لەناو ئەو وڵاتەدا. هەروەها بۆكۆ حەرام لە نایجیریا بووەتە سەرچاوەی مەترسی بۆ سەر وڵاتانی ناوچەكە وەك لە چاد و بزووتنەوەی لاوانی سۆماڵی سەر بە قاعیدەیش لە كینیا چالاكی ئەنجام دەدەن. هەروەها لیبیا بووەتە گۆڕەپانێكی ململانێی نێوان داعش و قاعیدە كە بۆ وڵاتانی ناوچەكە وە جەزائیر و توونس دەگوازرێتەوە.
بۆیە لای زۆرێك لەوانەی لەسەر دیاردەی تیرۆر كار دەكەن لە دنیا رێككەوتن هەیە بەوەی لەناوبردنی هێزەكانی داعش لە رێگەی هێزی سەربازی و توانای هەواڵگری و تەكنۆلۆجیای پێشكەوتووی وەك فڕۆكەی بێفڕۆكەوان، مانای كۆتاهێنان نییە بە تیرۆری جیهانی، بەڵكو بەپێچەوانەوە رەنگە پەرتەوازەكردنی رێكخراوی سەرەكی رێگەویەك بێت بۆ دەركەوتنی رێكخراوێكی توندوتیژتر و دڕندانەتر و رەنگە ئەوان ببن بە خاوەن چەكی كیمیایی و بایۆلۆجی و خاوەن تەكنۆلۆجیای دیجیتاڵ و زیرەكی دەستكرد.
لێرەدا بابەتێكی گرنگ هەیە كە درك بە نزیكبوونەوەی هەردوو رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە و داعش ناكەن و ناكۆكی نێوان ئەوانە بە گەورە و ئایدۆلۆجی دەزانن و نزیكبوونەوەی ئەوان وەك شوێنگرەوەیەكی دوو رێكخراوەكە بە نزیك نازانن، بۆیە ئەوەیان بژارە و پێشبینییەكی دوو و نزیكیشیە لە هەمان كات، چونكە چی دەبێت ئەگەر ئەوان یەكخران بۆ پێویستی مانەوەیان و بۆ بەرژەوەندی خۆیان و بەهەردووكیان دەوبڵەتی خیلافەتیان دامەزراند، بەتایبەتی كە هەردووكیان بەرجەستەی زۆرینەی رەوتی كۆنەخوازی لە دنیا دەكەن.
بۆیە ئەو ئەگەر ئەگەر لاوازیش بێت، بەڵام روودانی دەبێتە كارەساتێك بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دنیا و وەك توێژەری میسری عەلی رجال دەڵێت، ئەوكات رەحمەت بۆ سەردەمی تیرۆری ئێستە رەوانە دەكەین.