داهاتی نەوت سەرچاوەیەكی گرنگی سروشتییە لە وڵاتانی دەوڵەمەند بە نەوت كە تا رادەیەكی زۆر بەشدارە لە بەڕێوەچوونی ژیانی دەوڵەت و كۆمەڵگا و ئابووری ئەو وڵاتە، لە بەرانبەریشدا تا رادەیەكی زۆر بەشدارە لە بەربەستكردنی ژیان و بەرهەمهێنانی هەژاری، ئەوكاتەی توانای بەڕێوەبردنی رژد و دیدی ستراتیجی بۆ داهاتووی سامانی نەوت و ئابووری بە گشتی لاواز دەبێت.
هەژاری بەوە پێناسە دەكرێت كە بریتییە لە زیادبوونی پێویستی و بێبەشبوون كە تەنیا لایەنی مادی وەك پارە و داهات و كەسەكان ناگرێتەوە، بەڵكو لایەنی مەعنەوی و كۆمەڵگا و دەوڵەتیش دەگرێتەوە، بۆیە ئاستی داهات كە لە سنوورێكی دیاریكراو دابەزی، ئاماژەیە بۆ هەژاری و دابینكردنی پێویستییە سەرەكییەكانی ژیان، هەروەها لە بوارەكانی فێركردن و تەندروستی و هیتریش رەنگ دەداتەوە.
هەژاری تەنیا پێوەست نییە بە ژیانی تاك و كۆمەڵگاوە و بێبەشیان لە مافە سەرەكییەكانی ژیان، بەڵكو نەگەیاندنی ئەوان بە ئاستێكی پێشكەوتوو و پەرەپێدراوی ژیان وەك ئاوەدانكردنەوە، بۆیە هەژاری لە عێراق وەك لە ئامارەكانی وەزارەتی پلانداناندا هاتووە كە رێژەكەی لە 2018 گەیشتووەتە 22.5%ی دانیشتوان، ئەگەرچی رێژەكە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان كەمە و دەگاتە 5%، بەڵام لە پارێزگاكانی باشووری عێراق دەگاتە 50% كە ئەوەیش زۆرە.
هاوكات عێراق وڵاتێكی نەوتییە، واتە 90%ی داهاتەكەی پشت بە داهاتی فرۆشتنی نەوت دەبەستێت و لە كەرتەكانی پیشەسازی و بازرگانی دەرەكیدا نەوت لە پلەی یەكەم دێت و دیسان هەناردن و فرۆشتنی نەوت 90%ی بازرگانی دەرەكی عێراق پێك دێنێت، هەرچی كاڵا و پێویستی هاوردەكراوەكان ئەویش لە داهاتی ئەو نەتە دابین دەكرێت.
پێوەندییەكی بەهێز لە نێوان هەژاری و داهاتی نەوتدا هەیە، دەكرێت ئەو پێوەندییە راستەوانە یان پێچەوانە بێت بەپێی دۆخەكە، كە هەرچەند دۆخەكە گونجاو بێت پێوەندییەكە پێچەوانەیە، واتە هەرچەند داهاتی نەوت زیاتر بێت رێژەی هەژاری كەمتر دەبێت و پیچەوانەكەیشی راستە، هەرچەند داهاتی نەوت كەم بێت رێژەی هەژاری بەرز دەبێت، هەروەها هەرچەند دۆخی گونجاو فەراهەم نەبێت، پێوەندییەكە راستەوانە دەبێت، واتە هەرچەند پشت بە داهاتی نەوت ببەسترێت، رێژەی هەژاری زیاتر دەبێت و پێچەوانەكەیشی راستە، هەرچەند كەمتر پشت بە داهاتی نەوت ببەسترێت رێژەی هەژاری كەم دەبێتەوە.
ئەو پێوەندییە راستەوانە یان پێچەوانە بێت، بەتوندی پێوەستە بە پرسی فەراهەمبوونی دۆخی گونجاو یان نەبوونییەوە، ئەو كاتەی بەڕێوەبردنی بە توانست و سەقامگیری سیاسی و تەناهی و لاوازیی ململانێكان و هیتریش هەیە ئەنجامەكەی بوونی پێوەندییەكی پێچەوانەیە لە نێوان هەژاری و داهاتی نەوتەوە و بە پێچەوانەیشەوە لە كاتی نەبوونی دۆخی گونجاودا پێوەندییە راستەوانەكە دروست دەبێت، ئەوەیش بەهۆی سروشتی داهاتی نەوت كە دوو سیفەتی هەیە یەكەمیان خودی و پێوەست بە سروشتی پیشەسازییەكە و زیادكردنی سەرمایەكەی نەوەك كارەكانی، دووەمیان كارلێكردنی بۆ سەر نرخی دراو و ئەو بڕەی لە دراوی بیانی دەیهێنێت و دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی بەهای دراوی ناوخۆیی و بەرزبوونەوەی نرخی كاڵا ناوخۆییەكان و كەمبوونەوەی بەربەرەكانی و توانای كارگەكان كە دەبێتە هۆی دەركردنی دەستی كار، بۆیە هەردوو سیفەت دەبنە هۆی زیادبوونی بێكاری و ئەوەی دووەمیان هۆكاری سەرەكییە بۆ هەژاری.
بەو پێیەی ئابووری عێراق بە شێوەیەكی زۆر پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت، بۆیە عێراق بەدەست هەژارییەوە دەناڵێنێت، ئەوەیش بەهۆی زیادبوونی رێژەی بێكاری كە داهاتی نەوتەكەی دروستی كردووە كە لەوكاتەی كەمترین رێژەی بەرزی بێكاری بە لۆجیكی ئابووری نابێت لە 4% زیاتر بێت، كەچی رێژەكە لە عێراق بەپێی سەرچاوە فەرمییەكان دەگاتە 27.5% بۆ تەمەنی نێوان 15-24 ساڵ و سندووقی دراوی نێودەوڵەتیش رێژەكەی بە 40% دیاری كردووە.
بۆ چارەسەركردنی هەژاری و پێوەندی نەرێنی داهاتی نەوت بۆ سەر هەژاریدا پێویستە چەند هەنگاوێك بهاوێژرێت لەوانە نەهێشتنی گەندەڵی و كاراكردنی لایەنی تایبەت بەو پرسە وەك دادوەری و پەرلەمان و دەستەی دەستپاكی و دیوانی چاودێری دارایی، ئاراستەكردنی داهاتی نەوت بەرەو كاراكردنی كەرتەكانی بەرهەمهێنەری ئابووری بۆ بنیاتنانی بنكەیەكی بەرهەمهێنەر كە بتوانێت پێویستی ناوخۆیی دابین بكات و زیادەكەیش هەناردە بكات.
هەروەها گرنگیدان بە سەرمایەی مرۆیی لە رێگەی گرنگیدان بە فێركردن و تەندروستی و دیاریكردنی رۆڵ و سنووری كەرتی گشتی و تایبەت بەوەی كەرتی تایبەت رابەرایەتی ئابووری وڵات بكات بە سەرپەرشتی دەوڵەت. هەروەها رەخساندنی ژینگەیەكی لەبار بۆ وەبەرهێنان.