"تێڕامان له‌ مرۆڤ " په‌ندێك بۆ چه‌ند نه‌وه‌یه‌ك

:: AM:11:09:18/05/2019 ‌

به‌ر له‌وه‌ى گه‌شه‌پێدانى مرۆیى ببێت به‌ بوارێك بۆ رێنوێنی گه‌نج و له‌سه‌ر ئاستى دنیایش وه‌ك پانتاییه‌ك ده‌ربكه‌وێ بۆ ناسینه‌وه‌ى تواناكانى مرۆڤ، به‌ر له‌وه‌ى خوێنه‌رى كورد به‌تایبه‌تى گه‌نجانى، ده‌ستیان به‌ پوخته‌ى كتێبه‌كانى ده‌روونناسى بگات و به‌ زمانى كوردى له‌ چه‌مكه‌كانى بگه‌ن، "تێڕامان له‌ مرۆڤ" وه‌ك كتێبێكى گرنگ ده‌ركه‌وت و كۆمه‌ڵێك وانه‌ى ژیانی له‌خۆ گرتبوو.

ئه‌م كتێبه‌ گرنگییه‌كه‌یشى ته‌نیا بۆ نه‌وه‌یه‌ك نه‌بوو، به‌ڵكو چه‌ندان نه‌وه‌ لێى سوودمه‌ند بوون و بووه‌ به‌شێك له‌ یاده‌وه‌رییان.
"تێڕامان له‌ مرۆڤ" كتێبێكه‌ له‌لایه‌ن نووسه‌ر و رۆژنامه‌نووسى میسرى ره‌جا نه‌قاش نووسراوه‌، ئه‌م كتێبه‌ بۆ یه‌كه‌م جار له‌ ساڵى 1963 چاپ كراوه‌ و دواتر ده‌یان جار له‌ وڵاتانى تر چاپ كراوه‌ته‌وه‌ و ته‌نانه‌ت بۆ چه‌ند زمانێكیش هاتووه‌ته‌ وه‌رگێڕان، دواى ساڵى 2000یش له‌ كوردستان بۆ سه‌ر زمانى كوردى هاته‌ وه‌رگێڕان.

 تایبه‌تمه‌ندییه‌كى ئه‌و كتێبه‌ ئه‌وه‌یه‌ له‌سه‌ر ئاستى جه‌ماوه‌رى ناسراوه‌ و زۆر چووه‌ته‌ ناو خه‌ڵك، بۆیه‌ له‌ناو كوردیش بووه‌ته‌ به‌شێك له‌ یاده‌وه‌رى رۆشنبیران و نووسه‌ران، به‌تایبه‌تى نه‌وه‌ى حه‌فتا و هه‌شتا و نه‌وه‌ته‌كانى سه‌ده‌ى رابردوو.

 هۆكارێكى پڕ خوێنه‌رى ئه‌و كتێبه‌ شێوازى نووسینه‌كه‌یه‌تى، به‌ڵام به‌ر له‌وه‌ى باس له‌ شێوازى نووسینه‌كه‌ بكه‌ین، ده‌ڵێین خوێنه‌ر كه‌ سه‌یرى ناونیشانه‌كه‌ى ده‌كات "تێڕامان له‌ مرۆڤ" یه‌كسه‌ر تێبینى ئه‌وه‌ ده‌كات نووسه‌ر ناونیشانێكى زه‌به‌لاحى بۆ كتێبێك هه‌ڵبژاردووه‌ كه‌ هیچ یه‌كێك له‌ چاپه‌كانى له‌ 300 لاپه‌ڕه‌ زیاتر نییه‌. جیا له‌وه‌یش، بابه‌تى "تێڕامان و وردبوونه‌وه‌" له‌ هه‌موو ره‌هه‌نده‌كانى بوونى مرۆڤ بابه‌تێكه‌ به‌ درێژایى مێژوو فه‌لسه‌فه‌ له‌ ئه‌ستۆى گرتووه‌، كه‌چى زۆر له‌ كێشه‌كانى فه‌لسه‌فه‌ هێشتا به‌ كراوه‌یى ماونه‌ته‌وه‌ و هه‌رگیزیش داخستنیان نییه‌.

 ئه‌گه‌ر خوێنه‌ر له‌سه‌ر ناونیشانى كتێبه‌كه‌ ئه‌م مشتومڕه‌ له‌گه‌ڵ خۆى بكات، ئه‌وا سته‌م له‌ خۆى و له‌ كتێبى "تێڕامان له‌ مرۆڤ " ده‌كات، نابێ ئه‌وه‌یش له‌بیر بكرێت له‌ سه‌ره‌تا واته‌ له‌ ساڵى 1963 كاتێك كتێبه‌كه‌ بڵاو كرایه‌وه‌، ناونیشانێكى ترى هه‌بوو و به‌ ناوى "بته‌ شكاوه‌كان" و به‌وه‌ خۆى به‌ خوێنه‌ران ناساند.

دواى له‌به‌رچاوگرتنى ئه‌م راستییانه‌ی سه‌ره‌وه‌، دێینه‌وه‌ سه‌ر شێوازى نووسینى كتێبه‌كه‌، ئه‌م به‌رهه‌مه‌ چه‌ندان بابه‌تى جۆراوجۆر وابه‌سته‌ به‌ مرۆڤ تاوتوێ ده‌كات،  هه‌ندێك جار به‌ گێڕانه‌وه‌ى به‌سه‌رهاتێك باسكردن له‌ ناوه‌ڕۆكى كتێبێك، یان باسكردنى په‌ندێك و قسه‌ى ناوداران ده‌چێته‌ ناو بابه‌ته‌كه‌، دواتر نووسه‌ر تێڕامان و تێبینییه‌كانى خۆى له‌سه‌ر بابه‌ته‌كه‌ ده‌خاته‌ ڕوو. 

ساده‌یى و راشكاوى نووسه‌ر وا ده‌كات خوێنه‌ر  كتێبه‌كه‌ى خۆش بوێ و به‌ ئاسانى له‌ بابه‌ته‌كانى تێبگات. ره‌جا نه‌قاش خۆیشى له‌ پێشه‌كى یه‌كێك له‌ چاپه‌كانى دواترى ددان به‌وه‌دا ده‌نێت كه‌ كتێبى "تێڕامان له‌ مرۆڤ" له‌ هه‌موو كتێبه‌كانى ترى خۆشتر ده‌وێ، چونكه‌ له‌ كاتى نووسینى ئه‌و كتێبه‌ هه‌وڵى داوه‌ خۆى له‌ خه‌م و ته‌نگه‌تاوییه‌كانى ژیان ده‌رباز بكات، بۆیه‌ پێى وایه‌ سه‌رجه‌م ئه‌و بابه‌تانه‌ى ئه‌و باسیان ده‌كات "له‌ ژیانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌یان گرتووه‌".

وه‌ك نموونه‌یه‌ك لێره‌دا ته‌نیا ئاماژه‌ بۆ به‌شى یه‌كه‌مى كتێبه‌كه‌ ده‌كه‌ین به‌ ناوى "چێژێكى ترسناك"، له‌م به‌شه‌دا باس له‌ كورته‌یه‌كى چیرۆكى "هونه‌رمه‌ندى بیلمه‌ت" ده‌كات كه‌ له‌لایه‌ن دۆستۆیڤسكى نووسراوه‌. هونه‌رمه‌ندێك پێی وایه‌ به‌هۆى ژنه‌كه‌یه‌وه‌ نابێت به‌ بلیمه‌ت، بۆیه‌ رۆژانه‌ له‌ ژنه‌كه‌ى ده‌دات و ده‌یچه‌وسێنێته‌وه‌، تا رۆژێك ژنه‌كه‌ى گیان له‌ ده‌ست ده‌دات. به‌ ته‌واوى ئه‌و ساڵانه‌ى ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌ى ژیاوه‌ میهره‌بانى خۆى بۆ ده‌رنه‌خستووه‌. ره‌جا پێى وایه‌ ئه‌م كه‌سه‌ "گرێى چه‌وسانه‌وه‌ى هه‌یه‌"، بۆیه‌ واده‌زانێ هه‌موو شكسته‌كانى به‌هۆى كه‌سانى تره‌وه‌یه‌. ئه‌مه‌یش وه‌ك ده‌رخستنى به‌شێك له‌ به‌دبه‌ختى نا، به‌ڵكو وه‌ك چێژبینین ئه‌و كاره‌ ده‌كات. 

ره‌جا نه‌قاش ده‌ڵێ "زۆرجار مرۆڤ تووشى شكست ده‌بێت، ئه‌مه‌یش مه‌ترسى سه‌ره‌كى نییه‌ له‌سه‌ر ژیانى، به‌ڵكو مه‌ترسى له‌ شێوازى رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى شكسته‌كه‌یه‌. مه‌ترسیدارتر له‌وه‌یش كاتێكه‌ كه‌ شكست ببێته‌ نه‌ریت و دواتریش ببێ به‌ باوه‌ڕ، دواجار ده‌بێته‌ خۆشییه‌ك مرۆڤ ئه‌نجامى ده‌دات و چێژى لێ وه‌رده‌گرێت".

 *"تێڕامان له‌ مرۆڤ" كتێبێكه‌ له‌لایه‌ن نووسه‌ر و رۆژنامه‌نووسى میسرى ره‌جا نه‌قاش نووسراوه‌.


وشە - فه‌یسه‌ڵ خه‌لیل