سەعد حەدیسی: پەكەكە گرووپێكی نایاسایییە و لە شەنگال دەردەكرێن

دۆخی ئێستەی عێراق زۆر باشترە لەوەی پێش دوو ساڵ و نیو هەبوو، ئەوكاتەی داعش هات و چەندان ناوچەی عێراقی داگیر كرد، ئەوكات مەترسی داڕمانی عێراق وەك دەوڵەت و مەترسی دابەشبوونی هەبوو، جگە لە مەترسی دروستبوونی جەنگێكی ناوەخۆیی، كەچی ئەمڕۆ بەهۆی كارگێڕی دانایی حكوومەت و قوربانیدانی هێزەكانی عێراق، توانرا ئو مەترسییانە دوور بخرێنەوە و كۆتایان پێ بهێنرێت و بەها و شكۆی عێراق وەك دەوڵەت بگەڕێندرێتەوە، ئەوەش لە پاككردنەوەی زۆرینەی ناوچەكانی عێراق و نزیكبوونەوەی سەركەوتنی سەربازی بەسەر تیرۆر و یەكێتی پێكهاتەكانی گەلی عێراق و ئەو هاوئاهەنگییە بەرزەی لە نێوان هێزە جیاوازەكان هەیە بەدی دەكەین.

سیاسەتەكانی دكتۆر عەبادی لە كرانەوە بەرووی هەمووان و گرتنەخۆی تەنگژەكان و چارەسەركردنی كێشەكان و پەنا نەبردن بۆ ئاڵۆزكردنی دۆخەكە، لەگەڵ هیچ لایەنێكی ناوەخۆیی و دووپاتكردنەوەی گرنگی لە پێشینە كە جەنگی تیرۆر و یەكپارچەیی و تێپەڕاندنی كێشە ئابوورییەكانە و دەستكردن بە پرۆگرامێكی چاكسازیی سەركەوتوو و بەردەوام لە هەموو بوارەكان زۆر باش بەڕێوە دەچوو، عەبادی توانی تا رادەیەكی زۆر كاریگەری ئەو ناكۆكییانە نەهێڵێت كە رەنگە بەربەستی كاری حكوومەتیان بكردایە، بۆیە حكوومەت توانی زۆرێك لە سەختییەكان ببڕێت.

بەنیازین فرەوانترین پرۆگرامی قەرز پێدان لە عێراق دەست پێ بكەین بە بەهای شەش ترلیۆن دینار، وەك قەرز لە بوارەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵ و نیشتەجێكردن بۆ پڕۆژەكانی بچووك و ناوەند، ئەوەش وەك هەوڵێك بۆ كاراكردنی بازاڕ و فەراهەمكردنی هەلی كار و هاندانی كەرتی تایبەت بۆ جیاوازكردنی سەرچاوەی داهات و كەمكردنەوەی بارگرانی لەسەر بودجەی دەوڵەت، ئەوەیە كە كاری بۆ دەكەین و ئەوەش پێویستی بە ئارامی و هەوڵی زیاتر هەیە كە ئەنجامەكەی لە ساڵانی داهاتوو دەبینین.

كێشەی سەربازیی داعش گەورەیە، بەڵام لە رووبەڕووبوونەوەی سەركەوتوو بووین و خەریكە دەگەین بە سەركەوتنی كۆتا، بەڵام تا ئێستەش هەڕەشەی تیرۆر هەیە ئەگەرچی كارمان كردووە بۆ كەمكردنەوەی تا دوا ئاست، بەڵام كێشەی تر هەن لەبارەی یەكگرتوویی پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی عێراق لە یەكتر خۆشبوونیان كە داعش ئەو كێشەی بۆ دروست كردن لەسەر بنەمای ناكۆكی تایفی و ململانێی هۆزەكان و ناو خێزانەكانیش، سەرەڕای كێشەی گەورەی تەناهی و كۆمەڵایەتی، بۆیە هەوڵی چارەسەركردنیان دەدەین و ئەو بابەتەش دەبێتە بەشێك لە كاری حكوومەت لە داهاتوودا. جگە لە گەڕاندنەوەی ئاوارەكان و ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكانیان بەدیهێنانی بەیەكەوەژیان تیایاندا، هەروەها پرۆگرامی تۆكمەی داراییمان لەگەڵ دامەزراوە دارایییە نێودەوڵەتییەكان هەیە وەك سندووقی دراو و بانكی نێودەوڵەتی بۆ پەرەپێدان و وڵاتانی كۆمەكبەخش و هاوبەشیمان لەگەڵ چەند وڵاتێك لەو بوارەوە هەیە كە ئەنجامەكانی لە نیوەی دووەمی ئەمساڵ دەبینین و ساڵی داهاتووش گۆڕانكاری گەورە بەخۆیەوە دەبینێت.  

ئەو كاتەی سەرۆك وەزیرانی توركیا بە راشكاوی لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی دەڵێ و بەیاننامەی هاوبەش دەردەچێت و دووپاتی رێزلێنانی توركیا بۆ سەروەری خاكی عێراق و یەكپارچەیی خاكەكەی و دەستوەرنەدانی لە كاروباری ناوخۆیی و بەڵێنی كۆتاهێنان بە فایلی بوونی هێزەكانی لە باشیك دەكاتەوە كە ئەو كارەش لەگەڵ ئازادكردنەوەی مووسڵ و نەمانی داعش دێتە جێ، ئەوە یەكەم جارە هەڵوێستی توركیا بەو شێوەیە بێت كە پێشتر هیچ هەڵوێستی وایان نەبووە.

ئێمە وای دەبینین كە ئەوە پێشكەوتنێكی گەورەیە بەئاراستەی چارەسەركردنی كێشەكە و نەهێشتنی ئاڵۆزی لە نێوان هەردوو وڵات، ئێمە نامانەوێ بچینە ناو رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ توركیا، بەڵام هاوكات سوورین لەسەر وەدەرنانی ئەو هێزەی توركیا لەسەر خاكی عێراق، ئەوەش بەرهەمی سەردانەكەیە.

وەك حكوومەتی عێراق پابەندین بە دەستووری عێراق كە دەڵێت رێگە نادرێت خاكی عێراق وەك بنكە یان خاڵی دەستپێك بۆ ئەنجامدانی كاری دوژمنكارانە بۆ وڵاتانی دراوسێ بەكار بێت كە توركیاش لەو وڵاتانەیە، ئەوەیان بڕگەیەكی دەستوورە و حكوومەتی عێراق پشتی پێ دەبەستێ و رێزی لێ دەگرێت، لە مەترسییەكانی توركیا لەوبارەوە تێ دەگەین و سەرۆك وەزیرانی عێراقیش رای گەیاند كە لێكگەیشتن و رێككەوتن لەگەڵ هەرێم كراوە لەبارەی شنگال كە هێزێكی عێراقی لە سوپای عێراق و پێشمەرگە پێك بهێنرێت و ئەوان كۆنترۆڵی ئاسایشی شارەكە بكەن، رێگەش نەدرێت بە بوونی هیچ چالاكی و گرووپێكی چەكداری لەو شارە بەدەر لە هێزە فەرمییەكان، ئەو هەنگاوەش جێبەجێكردنە بۆ رێككەوتنە هاوبەشەكانی نێوان هەردوو وڵات كە لە بەیاننامەی دوای سەردانەكە ئاماژەی بۆ كردووە.    

لە ماوەی 10 رۆژدا بەغدا پێشوازی لە چوار بەرپرسی وڵاتانی گرنگ كردووە لە ناوچەكە و لە دنیا، سەرەتا جێگری سەرۆك وەزیرانی كوێت بەهاوەڵی شاندێكی باڵا هات و دواتر سەرۆكی فڕەنسا و دوای ئەویش سەرۆك وەزیرانی توركیا و سەرۆك وەزیرانی ئوردن، نە سەرۆك وەزیرانی ئوردن و نە جێگری سەرۆك وەزیرانی كوێت داوای ئەوەیان نەكرد سەردانی هەولێر بكەن، لەو كاتەی سەرۆكی فڕەنسا و سەرۆك وەزیرانی توركیا سەردانیان كرد، وەك دەزانن فڕەنسا راهێنەری سەربازی لە چوارچێوەی هێزی هاوپەیمانان هەیە كە راهێنان بە سوپای عێراق و پێشمەرگە دەكەن، ئەو ویستی چاوی بەوان بكەوێ بۆیە وەك بەغدا رێزمان بۆ داواكەی هەبوو بە ئەرێنی مامەڵەمان لەگەڵ كرد، سەردانی سەرۆك وەزیرانی توركیاش بۆ هەرێم و چاوپێكەوتنی بەرپرسانی هەرێم، ئەویش لە چوارچێوەی هاریكاری نێوان هەردوو وڵات بوو، لە راستیدا هەر بەرپرسێكی بیانی ئەگەر بیەوێ سەردانی هەر ناوچەیەكی عێراق بكات وەك هەرێم دەتوانێت و بۆ حكوومەتی عێراق نەنگی نییە، تا ئەو كاتەی بابەتەكە لە چوارچێوەی هاوئاهەنگی و هاریكاری نێوان ئەو وڵاتانە و عێراق ئەنجام دراوە.

لە سایەی عەولەمە و تێكهەڵكێشی ئابووری و ئاڵوگۆڕیی بەرژەوەندییەكان و هەڕشە تیرۆریستی و تەناهییەكان لە سەرانسەری دنیا ناوەڕۆكی سەروەری تەواو و رەها كۆتای پێ هاتووە و نەماوە، بڕوام نییە كە وڵاتێكی سەروەری تەواو بوونی هەبێت، تەنانەت ئەمەریكاش رەنگە سەروەری تەواو نەبێت، بۆیە مانای سەروەری رێژەیییە و ئێمە بنەما و بەهای جێگیرمان هەیە كە پێویستە رێزیان بگیرێت، لەوانە بڕیاری ناوەخۆیی عێراقی و داڕشتنی سیاسەتوانی مامەڵەكردن و پێوەندییەكان لەگەڵ وڵاتانی دنیا لە هەموو بوارەكاندا، پێویستە بەپێی بەرژەوەندی عێراق بێت و حكوومەتی فیدراڵ دیارییان بكات كە دەستوور دەسەڵاتی لە چوار فایلی سەرەكی پێ داوە، ئەوانیش سیاسەتی دەرەوە و سیاسەتی تەناهی و بەرگری و بەڕێوەبردنی سامانە سروشتییەكان و سیاسەتی دارایی و ناوەخۆیی، ئەوانەن بنەماكانی دەسەڵاتی حكوومەتی فیدراڵ، بۆیە پێمان وایە ئەو بنەمایانە تا رادەیەكی زۆر كۆنترۆڵ كراوە، بۆیە كۆك نین لەگەڵ ئەوانەی دەڵێن كە سەروەری عێراق پێشێل كراوە، هاریكاری سەربازیی هەموو وڵاتان و سیاسەتەكانیان لە بەرامبەر عێراق بە هاوئاهەنگی لەگەڵ حكوومەتی عێراق بووە.

وەك حكوومەتی فیدراڵ تەواو سوورین لەسەر چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای دەستوور و بەشێوەیەكی سازانی نیشتمانی و دادوەری لە دابەشكردنی سامانەكان و یەكسانی لە ئەرك و مافەكانی تیادا بێتە دی، ئەوە دیدی ئێمەیە بۆ گەیشتن بە چارەسەری لەگەڵ هەرێم و بەم دواییەش پەڕەسەندنی گەورە لەوبارەوە بەدی دەكرێت، بەتایبەتی لە هەماهەنگی گەورەی تەناهی و سەربازی و چوونی هێزەكانی عێراق بۆ هەرێم و هاوبەشی هێزی پێشمەرگە لەگەڵ سوپای عێراق لە جەنگی مووسڵ بەبێ بوونی هیچ كێشەیەك، ئەوەش كارێكی ئەرێنییە و دەتوانرێت بكرێتە بنەما و سەرەتایەك بۆ چارەسەری كێشە هەڵپەسێردراوەكان، بۆیە ئێستە گرنگی گەورە سەركەوتنە بەسەر تیرۆر كە هەڕەشەی بۆ سەر هەمووان، بەڵام بۆ دواڕۆژ كراوەین بە رووی چارەسەری كێشەكان، بەڵام لەسەر ئەو بنەمایانەی باس كران كە ببێتە چوارچێوەی هەر چارەسەرییەك و ئێمە خواستی رژدمان بۆ گەیشتن بە چارەسەری هەیە، پێشبینیش دەكەین دوای سەركەوتن بەسەر تیرۆر زۆرێك لە خاڵە ناكۆكەكان چارەسەر بكرێن، كە باسی دوای نەمانی تیرۆر دەكەین، مانای ئەوە نییە كە بەغدا ئێستە نایەوێت وتوێژ بكرێت، بۆیە ئێستە ئەگەر هەرێم خواستی وتوێژی هەبێت ئەوە بەغداش وەڵامی دەداتەوە و لە دوا سەردانی شاندی هەرێمیش بۆ بەغدا دووپات كرایەوە كە هەردوولا هەوڵی دیدار و گفتوگۆی زیاتر بدەن. 

لەبارەی وەزارەتە تەناهییەكانی وەك بەرگری و ناوەخۆ كە وەزیریان نییە، چەندان ناو لەلایەن هێزە سیاسییەكان گەیشتووەتە دەستی سەرۆك وەزیران وەك كاندیدی ئەو وەزارەتانە، ئەویش تاوتوێی كردوون و دوای دەست بەكاربوونەوەی پەرلەمان دیەوێ بیانخاتە روو، بەڵام بەر لە خستنەڕوویان دەیەوێ پاڵپشتی بارستە سیاسییەكان بەدەست بێنێت، چونكە خستنەڕووی ناوەكان لەناو پەرلەمان و تێپەڕ نەبوونی ناوەكان كێشە و ناكۆكی لە نێوان هێزە سیاسییەكان دروست دەكات و ئێستەش كاتی ئەوە نییە، بەڵام وتوێژەكان زۆریان بڕیوە و رەنگە لە ماوەیەكی زۆر كورتدا ئەو فایلانە یەكلا بكرێنەوە.    

ناتوانین ئەوە بشارینەوە كە ئەو دۆخەی عێراق پێی تێپەڕ بووە لە پێكهاتنی حكوومەتەوە تا ئێستە كە هاوكات بوو لەگەڵ داڕمانی نرخی نەوت لە دنیا كە سەرچاوەی داهاتی سەرەكیی عێراقە، ئەوانە كاریان كردە سەر هەوڵەكانی حكوومەتی عێراق و تواناكانی بۆ خەرجكردن و جێبەجێكردنی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان و كەرتەكانی تریش، بەڵام حكوومەت نەوەستا و كاری كرد بۆ دروستكردنی سەرچاوەی یەدەگی داهات و پڕۆگرامێكی تۆكمەی دانا كە لەگەڵ تەنگژە دارایییەكە بڕوات و تا رادەیەكیش سەركەوت، بۆیە سەختی ماوە، بەڵام سەختترمان تێپەڕاند و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و كۆتاهاتنی جەنگی داعش و چارەسەركردنی فایلی ئاوارەكان، ئەوانە یارمەتی عێراق دەدەن بۆ تێپەڕاندنی تەنگژەی دارایی لە داهاتوودا.

داعش بەرپرسیارەتی خۆی لە ئەنجامدانی تەقینەوەكان رادەگەیەنێت، دواتر ئەو قسانە تۆمەتباركردنی شاراوەیە بۆ ئەو هێزانە كە دەستیان هەیە لەگەڵ داعش و وەك حكوومەت پشتی پێ نابەستین، پێمان وایە ئەو رێكخراوە سنووربڕە و بۆ سەپاندنی ویستی خۆی تەقینەوە دەكات و خەڵكی دەتۆقێنێت، بۆیە ئەو باوەڕی بە ئاراستەیەكی سیاسی نییە بۆ ئەوەی قسە لەو بارەوە بكەین، داعش لە چەندان وڵاتانی دنیا هێرش دەكات كە توانای تەناهی گەورەیان هەیە و زۆر سەقامگیرن و ئەویان بەسەردا نەهاتووە كە عێراق بەخۆیەوەی بینی وەك توركیا و ئەڵمانیا و بەلجیكا و ئەمەریكا، بۆیە حكوومەتی عێراق بۆ داهاتوو هەوڵی پتەوكردنی هەوڵە هەواڵگری و تەناهییەكانی دەدات بۆ پێشگرتن لەو كردە تیرۆریستییانە، بەڵام هێشتە پێویستمان بە پەرەپێدانی توانای هەواڵگری هەیە.