ڕەوتی شۆڤێنیزمی تایفی – عەرەبی عێراق بەرانبەر بە كورد، بە بەراورد لەگەڵ شێوە و جۆری هەڵسوكەوتی ڕەوتی شۆڤێنیزمی توركی و فارسی، زۆر جیاوازە و هاوشێوەی ئەوان سیاسەتی نكۆڵیكردن لە زمان و ناسنامەی نەتەوەیی كورد پێڕەو ناكات. چونكە ئەو قۆناغە لە عێراقدا تێپەڕ بووە. كورد خاوەنی قەوارەی تایبەت و داودەزگای خۆبەڕێوەبردنە و هاوكات مافە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانی لە چوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا چەسپێنراوە و گرەنتی كراوە.
لەگەڵ ئەوەشدا كورد لە سیاسەتی ناوخۆیی عێراق و ناوچەكە و بگرە دنیایشدا، سەنگ و قورسایی دیاری هەیە. لە كاتێكدا عێراق بووەتە مەیدانی تەراتێن و ململانێی هێز و لایەنی جیاوازی دەرەكی. بۆیە شۆڤێنیزمی تایفی و عەرەبی لە عێراق، بەرانبەر كورد و سیاسەتەكەی، هەڵسوكەوتی جیاوازە و وەك ڕكابەر و جێگرەوە و هەڕەشە لەسەر مانەوەی خۆی دەیبینێت.
دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو و ئەو گۆڕانكارییانەی هاتنە ئاراوە، پێكهاتەی شیعە كە لە دوای دروستبوونی عێراق تا ئەوكاتە پەراوێز خرابوون، دەرفەتی دەستخستنی دەسەڵاتی بۆ ڕەخسا. پێكهاتەی سوننەیش كە تا ئەوكاتە حوكمڕانی رەها بوون، لە دەسەڵات دوور كەوتەوە. ئەم گۆڕانكارییە خێرایە لە هەرەمی دەسەڵاتدارێتی عێراق، وڵاتی پەلكێشی شەڕێكی ماڵوێرانكەری تایفی كرد. سەرهەڵدانی داعش و دروستبوونی گرووپ و ڕێكخراوی چەكدار و میلیشیای شیعە دۆخەكەی زیاتر شێواند.
لەو بارودۆخە ئاڵۆز و قەیراناوییەی عێراقی تێكەوت، هەرێمی كوردستان و سیاسەتی كورد ڕۆڵێكی تەواو جیاوازی لە گۆڕەپانی سیاسەتی عێراقدا گێڕا و بوو بە هەوێنی ئاشتی و لێك نزیككردنەوەی لایەنە ناكۆك و ڕكابەرەكان و هاوسەنگكردنی دۆخی سیاسی عێراق. لە نووسینەوە و ئامادەكردنی دەستووری نوێ و هەروەها دروستبوونی حكوومەتەكانی عەلاوی، جەعفەری و مالیكیدا، كورد ڕۆڵێكی سەرەكی و یەكلاكەرەوەی هەبوو.
لە ناوخۆیشدا، هەرێمی كوردستان تاكە ناوچەی ئارام و سەقامگیرە و شێوەیەك لە گوتاری یەكتر قبووڵكردن و ڕێزگرتن لە بۆچوونی جیاواز و كولتووری پێكەوەژیان و تەبایی لە سیاسەت و كۆمەڵگەی كورددا ڕەنگی داوەتەوە. حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستاندا ئاستێك لە دیموكراسیی تێدا پێڕەو دەكرێت. ڕێك بە پێچەوانەی عێراق كە میلیشیا و هێزی چەكدار تێیدا باڵادەستن.
سەقامگیری و ئاسایش، زەوینی گەشەی ئابووری و هاوكات ڕاكێشانی سەرمایەی دەرەكی و بەشداری سەرمایەدار و كۆمپانیا هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانی لە گۆڕەپانی ئابووری و پەرەپێدان و پێشخستنی كەرتی نەوت لە كوردستان، خۆش كرد. پێشكەوتنە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانی هەرێم و ئەو ڕۆڵە ئەرێنییەی لە عێراقدا گێڕای، وایكرد ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی بەتایبەت و زۆر هێز و لایەنی نێودەوڵەتی تریش، بە چاوێكی جیاواز لە هەرێمی كوردستان بڕوانن.
لەگەڵ ئەوەیشدا لە شەڕی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و داعشدا، هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوو بە هێمایەكی جیهانی. داعش نزیكەی یەك لەسەر سێی خاكی عێراقی داگیر كرد، كەچی كاتێك ئاراستەی پەلامارەكانی ڕوو لە كوردستان كرد، ئەوكاتە هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژ بە داعش بە ناوەندێتی هەولێر ڕاگەیەنرا. لەم قۆناغەی دوایش كە دۆخی تەناهیی بەغدا و عێراق بە گشتی ڕووی لە ئاڵۆزی زیاتر كردووە، دەنگۆی گواستنەوەی ناوەندە سیاسی و دیپلۆماسییەكانی ئەمەریكا و هاوپەیمانان بۆ هەولێر لە ئارادایە.
بۆیە شۆڤێنیزمی تایفی – عەرەبی لە عێراق بە چەندان ڕێی جیاوازی وەك بڕینی بودجە، پێڕەوكردنی زۆرینە و كەمینە لە پەرلەمان، شەڕی یاسایی، كەمكردنەوەی ئاستی بەشداری كورد لە هەموو جومگەكانی دەسەڵات، هەوڵی پشێوی و ناسەقامگیركردنی هەرێم، ناكۆكی خستنە ناو لایەنە سیاسییەكان، پێشێلكاری دەستووری، تەعریب، هەوڵی كەمكردنەوەی پێگە و كاریگەری كورد لە سیاسەتی عێراق و ناوچەكە دەدات.
هەروەها لەباربردن یان ڕاگرتنی پرۆسەی گەشەسەندن و پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی و ئابووری هەرێم، لەپێناو بەهێزبوونی دەسەڵاتی ناوەندی و سەپاندنی هەژموون و دەسەڵاتی بەغدا بەسەر هەولێر، وەك سیاسەتێكی ستراتیجی پێڕەو دەكات.