پێشتریش بینیمان كە لە رۆژئاوا كۆمەڵگە هەم پەروەردەكراوی گرووپە سیاسییە دەستەبژێرەكەیە، بۆ ئەوەی خۆیان لە مەترسی گەورەی بەردەوامبوونی ئاین بپارێزن، بە لەبەرچاوگرتنی هەموو جیاوازییەكانەوە خۆیان ساز دا بۆ دووركەوتنەوە لە گوتاری زاڵی ئاین بەسەر دەستوور و یاسا، ئەمە بەلانی كەمەوە ئێستە تاكە داواكارییە بۆ دامەزراندنی دەستوورێكی شارستانی بۆ كوردستان، چونكە خۆپاراستنی قەوارەیەكی نەتەوەیی یان جیۆگرافی، دەبێ یاسایەكی كۆنكریتی هەبێ بۆ پاراستنی ئەوانی تری كەمینە یان پێكهاتە ئاینی و مەزەوی و كولتوورییەكانی تری، لەكاتێكدا دەستوور تەنیا پشت بە ئاین نابەستێت، بەڵكو پشت بەو تێزە نوێیانە دەبەستێت كە كاریگەرییان لەسەر ئایندە دەبێت بۆ نەوەكانی داهاتوو و پشت بەو پەیمانە كۆمەڵایەتییە دەبەستێت كە ئەرك و ماف بۆ هاووڵاتی دابین دەكات.
دەستووری هەموو وڵاتان سەرەتا بە پشتگیریی ئاین دەوڵەمەند كراوە، بەڵام نەك تاكە مەرجەعێكی ئاینی، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی تیۆرەكانی مۆنتیسكۆ و ڤۆڵتێر و دواتریش مارتن لۆسەر كە خاوەنی بیرۆكەی چاكسازی هەموو سیستمی رۆژئاوا بوون، هەرگیز بەتەواوەتی پشتیان لە كولتوور و ئەوانی تر نەكردووە وەك ئەوەی ئێستە كوردەكان بەنیازن ئەم هەڵە سیاسییەش بخەنە سەر هەڵەكانی تر، لەكاتێكدا ئەم كێشەیە لە تێگەیشتنی بۆ جێكردنەوەی هەمووان لەناو یەك دەستووردا، تەنیا بۆ كایەی سیاسەت گرێیەكی تەشریعی نییە و نابێت، بەڵكو بۆ داهاتووش پرسی جیاوازی وەك مەترسیدارترین كێشە هەمیشە زیندووە، پێشنیارەكەش لەوێوە سەرچاوەی گرتووە، بەوپێیەی كە دەستوور تەنیا موڵكی یەك قۆناغ و یەك گرووپی سیاسی و یەك نەتەوە و یەك ئاین نییە، بەڵكو بەرپرسە لە داهاتووی كۆی كۆمەڵگە، چونكە خەڵك بەگشتی بەشداری ئەو بنەما یاساییە دەكەن وەك ئەرك و مافی یەكسان.
موناقەشە لەسەر ئەوەی ئایا ئاین دەبێ سەرچاوەی دەستوور بێت یان نا؟ پرسیارێكە وەك ئەوەی لە سەدەی 16 بەر لە رینیسانس لە رۆژئاوا هەبووە و وەڵامەكەی ئێستە بە كردەنی و بە زانست دەبینرێ، كەچی ئەم پرسیارە بۆ ئێمە تا ئێستە لە ناوەندە سیاسییەكان و رۆشنبیرییەكاندا گرینگی پێ نەدراوە، چونكە موناقەشەی سیاسی و رۆشنبیری رژد بەمانا نیشتمانپەروەرییەكەی نەبووەتە بابەت بۆ خەمخواردن لە كۆی گشتی پێكهاتە ئاینی و نەتەوەییەكان، مەبەستم لەوەیە هێشتا ئەو كەسانەی باس لە دەستوور دەكەن كە پشت بە گوتاری ئاینی زاڵ ببەستێت یان بەپێچەوانەوە, یەكلا نەبوونەتەوە ئایا ئەوانە جەنگی راگەیاندن لەپێناو گەشەپێدان بە بنكەی كۆمەڵایەتی حزبەكەیان دەكەن، یان لەپێناو پرەنسیپێكی ئاینی سیاسییە و هێزێكی نادیار پاڵپشتی دەكات، كەوابوو هاوكێشەكە ئەوەیە ئەوانەی بانگەشە بۆ زاڵكردنی یەك گوتاری ئاینی دەكەن، دەبێ بەڕاستەوخۆ خۆیان مانیفێست بكەن و شانی خۆیان لە ئەگەری سەرهەڵدانی هەموو كێشەیەكی كۆمەڵایەتی ئاینی و مەزەوی بكەن كە دەستوور دیاری دەكات.
مافی ژنان كە مافی پرسی هەموو كۆمەڵگەیە و بەبێ باوك و برا و پیاو و خاڵۆ و مام و هتد، لەكوێی ئازادی و پرەنسیپەكانی تری دیموكراسی و ململامنێ جیاوازییەكانی تر و هتد بەدی دێت، لەكاتێكدا ئازادی بریتییە لە دانانی ئەو پرەنسیپانەی لە دەستووردا دیاری دەكرێت و دەیپارێزێت، وەختێك تا ئێستە هاووڵاتیی كوردی یان غەیری كوردی، ئیسلام یان غەیرە ئیسلام بەو بانگەشە ئیسلامییە ئاشنا نییە، چۆن بتوانێ پشتگیری لە داهاتوویەك بكات بەناوی ئەوەی دەستوور بۆ هەمووانە، مەبەستم لە هەموو ئاین و مەزەوە جیاوازەكانە لە مەسیحییەتەوە تا وەهابیی و سابیئە و ئێزیدیاتی و كاكەیی و زەردەشتیی و هتد، دەستووریش كە بۆ هەموو پێكهاتە و نەتەوە و كولتوور و ئەوانی ترە، بەشێكی فەزاكەی پێوەندیی بەپرسی ژنان هەیە، ئەگەرچی لەپێش داعشەوە كێشمەكێشێكی هەمیشەیی بووە و پاشماوەی كولتووری عەرەبی بووە، بەڵام لەدوای ئەو دۆخە ناسەقامگیرییەوە، كێشەكە بە ئاراستەی نەتەوەیی دەڕوات كە لەرێی پرسی مێینەوە گەرەكیەتی گرەوەكە بباتەوە، كەوابوو ئەم پرسە بەراپرسی یەكلا دەبێتەوە ئەگەر دەسەڵاتی سیاسی كوردستانی بڕوای بە راپرسی هەیە، بەڵام راپرسی ئەوە نەبێت گەمەی تێدا بكرێت و سومعەی سیاسەت تێكبدات، لەپێناو زاڵبوونی ئاین بەسەر سیاسەتدا لە دەستوورێك كە هێشتا رێككەوتنی لەسەر ناكرێت، بەڵكو دەستوورێك كە بۆ هەمووانە بەهەموو پێكهاتە سیاسی و ئاینی و نەتەوەیی و كولتورییەكانەوە بێت.