سمكۆ محەمەد
چەمكی شۆڕش كە بەهەڵە و بەزۆر ئاخنراوەتە ناو فەرهەنگی سیاسی كۆمەڵگەیەك كە ناتوانێ هێشتا خۆی رزگار بكات لە دژە شۆڕشەكان، نەك ئەوەی بە جەوهەری چەمكی شۆڕش خەباتی فەرهەنگی بكات، هەر ئەو بەرهەمەی دەبێت كە لە میسر و وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بینیمان، لە کاتێكدا ئەوان لەناو فەرهەنگی كراوەتر دەژین و خاوەنی رۆشنبیرییەكی فراوانترن لە كوردستانێك تا ئێستە دەزگەكانی بە نەخوێندەوار و خەڵكی نەشارەزا بەڕێوە دەبات.
هیچ دیالیكتێكی ناكۆتا نییە لەبارەی ژیان و پێشكەوتنە كۆمەڵایەتی و تەكنۆلۆجییەكان ئەگەر موڵكی گشتیش نەبێ، چونكە دیالیكتیك وەك پرۆسەیەكی بەردەوام لە ژیاندا لە هەموو كایەكاندایە، بۆیە ناتوانی لە ئەنجامدا ئەو پرۆسەیە بسڕێتەوە كە لەسەر بنچینەی ناكۆكی و ململانێی فەرهەنگی و زانستی بەرهەم دێت، چونكە ئەوە شۆڕشە رێ بۆ شۆڕشێكی تر خۆش دەكات و بە پێچەوانەشەوە خۆی دەپارێزێت، ئێمە بەناوی شۆڕشەوە هەموو زەمەنە جیاوازەكانمان بەهەڵە وەرگرتبوو، تەنیا ئەو دەلالەتە نەبێ كە ئەو كارەكتەرانەی بوونە هۆی پێچەوانە كردنەوەی شۆڕش و نەیاتوانی دۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكەن وەك، شۆڕشگێڕ تەماشا كران و خەڵكیش هیچ، ئەمە دەلالەتی ئەوەیە كە دۆخی هەمیشەیی كوردستان بەهەموو پێكهاتە سیاسی و نەتەوەییەكانەوە، دۆخێكە بەرهەمی شۆڕش نییە و دژە شۆڕشە كە راگەیاندنەكان رێكلامیان بۆ كردووە، بۆیە دۆخەكە درێژە دەخایەنێ و كاتێكی زۆر لە بەردەستدایە بۆ نمایشكردنی بەربەرییەتێك كە هێزە نێودەوڵەتییەكان لە پشتیەوەن بۆ وەڵامدانەوەی ئەو شۆڕشەی كە رێگری لێ دەكرێت، ئەگەر ریاڵێَتی ئەم كۆمەڵگەیە خاوەن ئەو ماتریاڵە بەشەرییە نەبووایە، دەبوو چەمكی شۆڕش جارێكی تر پێناسە بكرایە و كاری پێ بكرایە.
شۆڕش بەهەموو رەهەندەكانییەوە شۆڕشە لە كات و شوێنی خۆیدا و پرسێكی ئارەزوومەندانە نییە، چونكە ململانێ ئاگامەندی كراوەی هەیە لە بەرانبەر ئەلتەرناتیڤەكەی، كە رۆمانی كێڵگەی ئاژەڵانی جۆرج ئۆرویل دەخوێنینەوە، ئەو راستییە حەتمییە دێتە بەرچاو كە بریكاری شۆڕش، شۆڕش خۆیەتی، نموونەش شۆڕشكردن بوو بەسەر قەیسەر و دواتریش شۆڕش بەسەر ئەو سیستمی بەناوی ئازادییەوە شۆڕشی كرد لەپێناو ئازادییەكی موزەیەف، لێرەوەیە بڕوا نەبوونی كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی بەو دیموكراسییەی كە لە دەوڵەتان پڕوپاگەندەی بۆ دەكەن، ئەگەر وەك نموونەی ئاڵوگۆڕی سیستم لە ناوخۆدا وەربگرین و نەچینە سەر سیناریۆ دەرەكییەكان، ئەو ئاماژەیەمان دەداتێ كە رۆژهەڵات بە زۆر خزێنراوەتە ناو مۆدێرنیتەوە، ئەگەرنا لە كورتترین ماوەدا دەگەڕێتەوە سەر رەسەنایەتی خۆی كە سیستمی كۆیلایەتی و ستەمكاری ئاینییە، چونكە بەلایەنی كەمەوە رۆژهەڵاتی بڕوای بە پێكەوەژیان و یەكتر قبووڵكردن نییە، بەپێچەوانەوە بڕوای بە زەبروزەنگی دەوڵەت هەیە، بۆیە لە نەبوونی دەوڵەت و سیستمی مانادار و پێناسەكراودا، هەموو تاكەكان بڕوایان بە گەڕانەوەی سیستمی بنەماڵەیی و عەشیرەتی هەیە، نموونەش زیندووبوونەوەی خێڵەكانە لە سەرانسەری كوردستان، لێرەوە بڕوامان بەوە دەبێ كە ئەم كۆمەڵگەیە دەبێ شۆڕشی بەسەردا بكرێ، شۆڕشی فەرهەنگی كۆمەڵایەتی كە لانیكەم ئایدیای ئاینی بەسەریدا زاڵ نەبێ.
پانتایی هەموو واقیعێكی بۆماوە، سیمبۆلی ئەو نوێبوونەوەیە وەك دروشم هەڵدەگرێت كە پێش خۆی كاری پێ كراوە، چونكە هەلومەرجی ناتەواوی واقیع ئەگەر ژێرخانێكی نەبێت لەرووی فەرهەنگی و هۆشیارییەوە، پێوەندییەكی تاكلایەنەی میتافیزیكی زاڵ دەكات، ئەمە دژی ستراتیجیی شۆڕشە بۆ بەردەوامی دنیایەكی نوێ، وەك بە لەبەرچاوگرتنی هەموو سیناریۆكانی ئەمەریكا و بەریتانیا بۆ لێدانی سۆڤیەتی كۆن رووی دا، دووبارەكردنەوەی هەمان سیناریۆ بوو كە لە میسر و لە ئەفغانستان روویان دا، لە كاتێكدا لەگەڵ هەموو مرۆڤێكی نوێ سۆبێكتی نوێ لە دایك دەبێت، بۆیە مرۆڤەكان ناتوانن كارەکتەری هەمیشەیی ئەو سیناریۆیانە بن كە بەناوی شۆڕشەوە دەكرێت، کەواتە بەناچار وەڕس دەبن لە شۆڕش و چەمكەكەش جەوهەری خۆی لە دەست دەدات و خۆی بەرهەم ناهێنێتەوە كە دژی خۆیەتی.