سەرزەمینی دژەكان!

بەشی پازدە

نووری بێخاڵی

نێرەمووكە تەرە كراوەكە!

سەرەڕای كرانەوە كۆمەڵایەتییەكەی و جیاوازییە كولتوورییەكەی لەگەڵ وڵاتە دەستە خوشكە عەرەبییەكانی، وێدەچێ كۆمەڵگەی لبنانیش لە باری نەریت و كولتوورییەوە، وەك تەواوی وڵاتە عەرەبی و ئیسلامییەكان و تەنانەت كوردستانەكەی خۆشمان، كێشەی لەگەڵ نێرەمووكەكانیدا هەبێت. 

زیاتر لە دوو هەفتە بوو لەو شوێنە دەژیام، بەڵام ڕۆژێك یان شەوێك هەستم بەوە نەكرد شوقەكەی تەنیشتم كەسی تێدا بژیی. بەپێچەوانەی شوقەكەی سەرەوە كە هەتا ئەو ئێوارەیەی بە تووڕەیییەوە لێیان وەژوور نەكەوتم، شەوێك بە كامی دڵم خەو نەچووە چاوم. شوقەكەی سەرەوە خێزانێكی ئاوارەی سووری تێدابوو، نیودەرزەن منداڵیان هەبوو. بەیانیان سەیری بالكۆنەكەت بكردایە، بەو هەموو جلوبەرگە شۆراوەی منداڵ كە بەدار و دیوارییەوە هەڵواسرابوون، واتدەزانی ڕۆژی جلوبەرگە، یان فەوجێك منداڵ گەرماویان لەو سەرەوەیە كردووە. شەوان وا هەستت دەكرد تابووری سەربازییە و چەپ و ڕاست، بە پۆستاڵەكانیان زرمە لە ژێر پێیاندا دێنن، یان پێشبڕكێی ئەسپسوارییە و سمی ئەسپ بەر سم دەكەوێ، یاخۆ زەماوەندێكە و لە سەرچۆپی تا گاوانی، یەكڕیز پێ بە زەویدا دەدەن. ئاوا تەپ و ڕەپپی هەڵپەڕینی ئەو منداڵانە كاسی كردبووم. 

نە ڕۆژێك، نە دووان و نە سێ، شەوێك لە پێستی خۆم چوومەدەر و لێیان سەركەوتم و هەتا هێزم هەبوو بە دەرگەیانمدا كێشا. باوكیان كە ڕەقەڵەیەكی باریكی ڕەش ئەسمەری ڕەنگپەڕیوو بوو و دەمتوانی زۆر بە ئاسانی، دانە دانە چاڵ و چۆڵییەكانی سەر ڕووخساری و یەك یەك ئێسكی پەراسووەكانی لەژێر پێستەی سنگیدا بژمێرم، دەرگەكەی كردەوە و گوتی فەرموو كێشەیەكت هەیە، بە دوای كەسێكدا دەگەڕێی،؟ گوتم ناوەڵا بەدوای ئەو تەپ و هۆڕ و زەماوەندەی ئێوەدا هاتووم كە زیاتر لە هەفتەیەكە خەو و خواردنی لێ تاڵ كردووم. كابرا كە زانی تووڕەم و لە عەرەبییەكەم دڵنیا بوو تورك نیم. گوتی (خەیی عەلمەهلەك، لێش معەسب؟). گوتم دەتەوێ بزانی؟ فەرموو ئەمشەو من لە ماڵ دەچمە دەرەوە و تۆ نیو سەعات بڕۆ ژوورەكەم، بزانە خەوت لێ دەكەوێ؟ گوتی بۆ چما شوقەكەی ژێرەوەمان كەسی تێدایە؟ گوتم با كەسیشی لێ نەبێ، ئێ خۆ دەوروپشتت هەمووی دەرودراوسێیە. وەلحاڵ، وردە وردە شلی كرد و بە داوای لێبوردنەوە گوتی ئەو كێشەیە چارەسەر دەكەم. لەو ڕۆژە بە دواوە، جار جارە دەنگی تەپەی پێیەك دەهات، دەنا وەكوتر دەهۆڵی زەماوەندەكە دڕا و تەپ و هۆڕی ئەوانیش بڕا.

با بێینەوە سەر دراوسێیەكەم كە تا ئەو ڕۆژە نەك هەر نەمدەزانی نێرەمووكە، بەڵكو پێم وانەبوو شوقەكە هیچ كەسیشی تێدا بێت. شوقەكەم وا ڕێككەوتبوو كە لە هاتنە دەرەوەم لە ماڵ و لە گەڕانەوەشمدا، دەبوو بە بەردەمی دەرگەی ئەودا ڕەت بم. كەچی وەك چۆن شەوانە هەستێك، خوستێك، چرپەیەكم لەودیو دیوارەكە نەدەبیست، ڕۆژانەش كە دەچوومە دەرەوە و دەهاتمەوە، نەمبینی پەردەكانی ئەو ژوورە لادرابن، یان سێبەری كەسێك لەودیو پەردەكەوە بجووڵێتەوە. تا ئێوارەیەكیان لە كاتی گەڕانەوەمدا كە گەیشتبوومە سەری كۆڵانەكەمان، یەكێك كە لە ڕووخسار و قۆڵ و باسكی سپی و سۆڵ، لە قژی درێژ، لە سنگی تازە گۆكردوو، لە جلوبەرگ و جۆری ڕۆیشتن، هەر لە كچی دەكرد، لە دووكانی پیرەمێردە كوردەكە هاتە دەرەوە و بە بەردەممدا ڕەت بوو. ئەو كە عەلاگەیەكی بە دەستەوە بوو، ئەگەر هەڵە نەبم یەك دوو دانە تەماتە و پیاز، لەگەڵ كیسەیەكی كاغەز كە سەموونێكی درێژی تێدابوو، بینیم چەند هەنگاوێك و بە دەستەڕاستدا چووە لای دەرگەی شوقەكەی تەنیشتم. چەند هەنگاوێك و منیش خەریك بوو دەگەیشتمە سەر دوو كۆسپەكە. نە لە من دەنگ و نە لەویش دەنگ، بە تەنیشتیدا و چەند هەنگاوێك، گەیشتمە بەر دەرگەی شوقەكەم و دەرگەكەم كردەوە و ئەویش خەریك بوو دەرگەكەی بە دوای خۆیدا دادەخست. 

زیاتر لە هەفتەیەك بەسەر ئەو ڕێكەوتەدا تێپەڕی، بەیانییەك كە دەچوومە سەركار، سەری لە پەنجەرەكەی دەرهێنابوو، نازانم لە شتێكی دەڕوانی، یان چاوەڕێی كەسێك بوو، بە نەرمە پێكەنینەوە و بە دەنگێكی گڕ، بەیانی باشێكی كرد (ئیتر بە دەنگەكەیدا تێگەیشتم كچ نییە و نێرەمووكە، بەڵام ئەمە بۆ من جێی شۆك نەبوو، چونكە لێرە و لەوێی ئەو گەڕەك و كۆڵانانەدا نێرەمووكم بینیبوون)، ئاسایی وەڵامم دایەوە. پرسیارێكی بە توركی كرد، تێی نەگەیشتم، كە زانی توركی نازانم بە ئینگلیزی پرسی خەڵكی كوێم، بە كورتی وەڵامم دایەوە. 

ڕۆژێكیان بە ڕێوە بووم بۆ (باس) و لام دایە لای كتێبخانەی ئەلعەرەبی، دیار بوو ئەویش لەوێ بوو و لە ڕەفەكانی دەڕوانی و بەدوای كتێبێكدا دەگەڕا. چاك و چۆنی كرد و گوتی عەرەبی دەزانی، گوتم بەڵێ. ئیتر خۆی ناساند و گوتی ناوم (ئەننا)یە و لبنانیم. بەبێ بۆنە و پێشەكی و بەبێ ئەوەی هیچ پرسیارێكی لێ بكەم، لە خۆیەوە گوتی خێزانەكەم وایان پێ باش بوو بێمە ئێرە بژیم، ئەوان لە شەرمی خەڵك وایان كرد، ئێستەیش خەرجی مانەوە و ژیانم دەكێشن و جار جار سەردانیشم دەكەن. بەوەدا زانیم ئەو مرۆڤەش باجی شتێك دەدات كە گوناهی خۆی نییە. چەند ڕۆژێكی نەبرد، ماڵەكەم گواستەوە شوقە نوێیەكەم و تا ئەو ڕۆژەی بە دوایی گەڕامەوە كوردستان، ئەمە دواجارم بوو بە قسەكردنەوە بیبینم، مەگەر لە ڕێی دەوام، یان چوونم بۆ تەقسیم، جارێك ڕێكەوتی یەكتریمان كردبێ.

*****

 

بە بۆنەی (ئەننا) و لبنانەوە!

ساڵی ٢٠٠٤، دوای پێشكەشكردنی سیڤی و ئەنجامدانی چاوپێكەوتنەكەمان بە سەركەوتوویی، لەگەڵ كۆمەڵێ برادەر لە ڕێكخراوێكی ئەمەریكی بەناوی (Vietnam Veterans of America Foundation - VVAF) و لە چوارچێوەی بەرنامەیەك بەناوی (Information Manajement and Mine Action Programs -IMMAP) وەرگیراین. بەر لەوەی دەست بەكار بكەین، بۆ مانگێك خولێكی مەشق و ڕاهێنانمان بینی. بەڕێوەبەرەكەمان پیاوێكی ئەمەریكی بە ڕەگەز هیندی مسوڵمان بوو، بە ناوی (د. ئیڕشاد). تیمی سوپەرڤایزەرەكانیش كە سەرپەرشتی خولەكەیان دەكرد و دواتر بە درێژایی كاركردنمان لە ناوچەكانی كوردستاندا، لە خانەقینەوە تا زاخۆ لەگەڵمان بوون، چوار كچ و كوڕێكی لبنانی بوون بە ناوەكانی (بلانش، لینا، نیدا‌و، ئەننا، عومەر). 

نیدا‌و خەڵكی باشووری لبنان بوو، خوێندنی لە فڕەنسا تەواو كردبوو، كچێك بە باكگڕاوندێكی دەوڵەمەندی فیكری و سیاسی، هۆشیار و ڕۆشنبیر، كە زۆرجار دوای دەوام و لە كاتی گەڕانەوەمان بۆ كەمپ و پاش پشوودان، شەوانە دادەنیشتین و لەگەڵ یەك دوو هاوڕێی ترمان، سەری گفتوگۆمان لەبارەی پرس و بابەتی سیاسی و فیكری دادەبەست. 

نیدا‌و كە ئێستە شووی كردووە و كوڕێكی هەیە و لە سویسرا نیشتەجێن، هاوسەرەكەی (د. محەمەد الچو)، پیاوێكی ڕۆشنبیر، پسپۆڕی فەلسەفە و سەرۆكی ڕێكخراوی (مرۆیییەكان)ـە و كار لەسەر فەلسەفەی مرۆیی و ئاشتەوایی و پێكەوەژیان و وەك یەكی مرۆڤەكان دەكات. سەرەتا كە دەیەوێ بێت لەگەڵ ئەم ڕێكخراوەدا لە عێراق و بەتایبەتی لە كوردستان كار بكات، باوكی كە چەپێكی بارگاوی بە فیكری عرووبەوی بوو، ناڕازی دەبێت و وێنایەكی ناشیرینی لەبارەی كوردەوە بۆ دەكێشێ، بەڵام ئەو كە كچێكی هۆشیار و دنیادیتە بووە و هەمیشە خەونی ئەزموونكردنی شتەكانی هەبووە، پێداگیری دەكات و دواجار سواری سەری خەونەكەی دەبێت و هاتە كوردستان.

لە ماوەی كاركردنماندا، كە بارەگەی سەرەكی و فەرمیی ڕێكخراوەكەمان لە عەنكاوە بوو، بستە زەوینێكی باشووری كوردستان (بە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمیش، بە پارێزگە و شارۆكە و شارەدێ و گوند و ئاوایییەكانی) نەما نەگەڕێین. یەكەم هەنگاوی پڕۆژەكەمان لە كەركووك دەست پێ كرد و كەمپی سەرەكیی مانەوەمان لە گەڕەكی تسعین دانا (ئەوكاتە ئەو گەڕەكە بۆ كورد و ئینجا بۆ ڕێكخراوێكی ئەمەریكی، مۆتەكە بوو)، دوای چەند مانگێك مانەوە لە كەركووك، كەمپەكەمان بردە شارۆكەی كەلار و دواتر بۆ سۆران، ئینجا بۆ ئاكرێ و دهۆك، دواجاریش بۆ سلێمانی (من دوای دهۆك، وازم لە ڕێكخراوەكە هێنا).

ئەو وێنایەی باوكی لەبارەی كوردەوە لە مێشكی كچەكەی دروستی كردبوو، بۆ ئەو هەمیشە جێی پرسیار و گومان بوو، ئەو كچەش چونكە ڕاستگۆ و ڕاشكاو بوو، ئەو ڕوانگەیەی باوكی نەدەشاردەوە. بۆیە بەردەوام پێمان دەگوت، باشترە لە میانی كار و گەڕانت بە كوردستان و بینینی كۆمەڵگەی كوردی، دواجار بۆ خۆت بڕیار بدەیت و وێنا دروستەكەی كورد لە یادەوەریتدا بكێشی. كاركردنمان لە سنوورەكانی كەركووك و گەرمیان، باشترین دەرفەت بوو بۆ ئەو تا لە نزیكەوە بەراوردێكی نێوان كورد و عەرەب بكات. لەو ماوەیەدا دەیان و سەدان گوندی كوردستانی كوردنشین و گوندی كوردستانی تەعریبكراومان بەسەر كردەوە، ئەویش بە حوكمی ئەوەی لەگەڵ برادەرەكانی تری لبنانی، وەك سوپەرڤایزەر بەردەوام لەگەڵ تیمەكان دەچوونە مەیدانی كار، لە نزیكەوە و ڕاستەوخۆ واقیعەكەیان دەبینی. یەكەم گۆڕانی ڕیشەیی كە لە ڕوانینی ئەو لەبارەی بۆچوونی باوكی، لە بەراوردكردنی شێوەژیانی گوندنشینە كورد و عەرەبەكان دەركەوت، بەتایبەتی لە پێوەست بە كرانەوەی ژنی كورد و پاك و خاوێنی و ماڵداری و چوست و چەلەنگییەكەی. ئینجا لە بەریەككەوتنی ڕۆژانەی بە خەڵكی كورد لە ناوچە جیاوازەكانی كوردستان، ئەمەو جگە لە سەرسامبوون بە سروشتی كوردستان خۆی. تا ئەوەی جارێكیان بە تەلەفۆن بە باوكی گوت "باوكە هیوادارم بۆ خۆت ڕۆژێك بێیتە كوردستان و لە نزیكەوە كورد ببینی، بۆ ئەوەی دڵنیا بیت، ئەو كۆمەڵگە دواكەوتوو و جانەوەرە نین كە فیكری شۆڤینی عەرەبی، وێنەیانی لە یادەوەری تۆ و چەندانی وەك ئێوەدا هەڵكۆڵیوە". زوو زووش وێنە و ڤیدیۆی كار و گەشت و گەڕانی خۆی لەگەڵ ئێمە بۆ ماڵەوە دەناردەوە، هەرجارەش بە كۆمێنتی جیاواز، لەبارەی كورد و كوردستان بۆیانی دەینووسی. 

بە كورتی و بۆ ئەوەی چیتر خەیاڵتان لە باسە سەرەكییەكەمان دوور نەخەمەوە، گەیشتە ئەو ئاستەی، ئێستە هەر یەكێك لە ئێمە ئەگەر ڕێمان بكەوێتە لبنان و ماڵەوەی نیدا‌و بزانن لەوێین و ئاگادارمان نەكردوونەتەوە، لێمان زویر دەبن و سەركۆنەمان دەكەن، بەتایبەتی باوك و براكانی. من بۆ خۆم دووجار كە چوومەتە لبنان، هەردوو جار بە ڕێز و نەوازش و خۆشەویستییەوە میوانداریان كردووم. تەنانەت جاری دووەم كە چوومە ئەو وڵاتە، لە باشووری لبنانەوە بۆ پێشوازیم هاتنە فڕۆكەخانەی بەیرووت.   

نێرەمووكی ڕاوكەر! 

ڕوانگەی ئێمە بۆ نێرەمووك وەك مرۆڤ، هەروەها تێڕوانینمان بۆ ئەو فۆرمە ڕەگەزییە جیاوازەی هەرچی بێت، كە بەرهەمی كۆمەڵێك گۆڕانكاریی فسیۆلۆجی و بۆماوەیییە، ئەمە باسێكی جیاوازە، بەڵام ئەوەی لێرەدا وەك دیاردەیەكی نەخوازراو، هەروەها وەك جۆرێك لە لادانی كۆمەڵایەتی، لەبارەی نێرەمووكەكانی ئیستانبوڵ باسی دەكەین، تەنیا ئامانج و مەبەستمان لە ورووژاندنی، نیشاندان و گواستنەوەی دیمەنێكی تری زیندووی ناو ژیانی كۆمەڵایەتیی ئیستانبوڵە. ئیستانبوڵێك كە ژیانە كۆمەڵایەتییەكەی پڕە لە دیمەن و گۆشەی دژ و پێچەوانە.    

واز لە باڕ و دیسكۆی شەوانە و شوێنە فەرمییەكانی سێكشفرۆشی لێرە و لەوێ بێنن، وەكوتر تەقسیم و ئەكسەرا، دوو بازاڕی ڕەشی دیاری سێكسفرۆشی شەوانەن لە ئیستانبوڵ. لە دوای نیوەشەو، لە سووچ و سەری زۆرترین كۆڵانەكانی سەر شەقامە سەرەكییەكەی حەربییە، ڕێك لە لای وێستگەی میترۆی ئۆسمان بێی و سووچەكەی هۆتێلی ڕامادا، تا دەگاتە لای ترافیك لایتی بەرانبەر هۆتێل دیڤان. واتە پێش ئەوەی بگەیتە ناو چەقی گۆڕەپانی تەقسیم، هەر نێرەمووكە و لەناو جلی نیوەڕووتی تەسك و ترووسك، بە ڕەنگ و ڕووخساری نیوەژن و پیاوانەی ناشیرین، بە مكیاجێكی تۆخی ناچیزە، بە دەنگێكی گڕ و زبر، بۆ سێكسكردن بەرانبەر (100) لیرە و كەمتر، شەوانە ڕێ بە ڕێبواران دەگرن. 

ئەو نێرەمووكانە كە لە شوقەكانی ئەو دەوروبەرەوە، ژووری تایبەتی خۆیان هەیە، ئیتر بە كرێیان گرتووە یان لەگەڵ خاوەنەكانیان شەریكە بەشی داهاتی ئەو سێكسە ناجۆر و قێزەونەن. شەوانە چەندان ڕێبواری سەرەڕۆ، یان ئەوانەی پارەی پێویستی شەوێكی دیسكۆ و هێنانەوەی سۆزانییەكیان بۆ شوقەكانیان لە گیرفاندا نییە، دەخەنە داو. داوی ئەو مەخلووقانەی كە سەر بە هەر كونجێكی ئەو ناوەدا دەكەیت، یەك دووانێكت بە ڕوودا دەچەقن. تەنانەت لە چەقی گۆڕەپانی تەقسیم و بە بەرچاوی پۆلیسەوە، ئەو نێرەمووكانە شەوانە دەور و خولی ئەو بازنەیە دەكەن و لەپڕ نێچیرێك دەخەنە داو و بۆی دەردەچن.  

*****

لەبارەی نێرەمووكەوە

بۆ ئەوەی خوێنەر تایتڵ و باسەكەی پێشترمان بە هەڵە لێ وەرنەگرێ، بۆیە خراپ نییە وەك جۆرێك لە بەشداركردنی لە زانیاریی زانستی لەبارەی نێرەمووك، بە كورتی لەمبارەیەوە بەرچاوڕوونییەكی پێ بدەین.

نێرەمووك یان ڕەگەزی سێیەم، یاخۆ ئەوەی كە هاوڕێم (د. زمناكۆ خەسرۆ) بە (نێوانەڕەگەز) ناوی بردوون. وەك هەر مرۆڤێكی تری ئافەریدەی خودا، ڕەگەزێكی تری مرۆڤایەتییە، ئافەریدەیەكە وەك ئێمە بیر دەكاتەوە و خەون و خولیای هەیە و دەیەوێ لە جوانییەكانی ژیان بەرخورد بێت و چێژیان لێ وەربگرێ. سیاچارەیییەكەی ئەوەیە، بێدەستی خۆی پێكهاتە فسیۆلۆجییەكەی لەباری ڕەگەزییەوە، جیاواز هەڵكەوتووە، كە تێكەڵەیەكە لە ڕەگەزی نێر و مێ و بەگوێرەی لێكۆڵینەوە زانستییەكان، هۆی سەرەكیی ئەم تێكەڵییەش، فسیۆلۆجی و تا ئاستێكیش بۆماوەیی و ژینگەیییە. سروشتێك كە ئەو مرۆڤە لە بەرهەمهێنانیدا هیچ گوناه و تاوانێكی نییە، كەچی بەهۆی تێگەیشتنی هەڵە و نەریتی بۆگەن و كولتووری دواكەوتووانەی كۆمەڵگە، بووەتە ئامانجی تانە و تیر و توانج تێگرتن، تا ئاستی سووكایەتی پێكردن، كە ئەمەش بە ڕۆڵی خۆی مرۆڤی نێرەمووكی تووشی ترس و شەرم و گۆشەگیری و تەنانەت نەخۆشیی دەروونیش كردووە.

زانستی پزیشكی هۆی نێرەمووكی بۆ جینات و بۆماوەیی گەڕاندووەتەوە، لەم ڕووەوە لێكۆڵەرێكی بەلجیكی بەناوی جاك باڵتزار لە كتێبی (زیندەزانی و ڕەگەزی نێرەمووك)دا دەڵێ: "نێرەمووكی نە لادانە و نە تاوان، بەڵكو هۆكارەكەی تێكچوونی جینات و بۆماوەیییە. ئەگەرچی هۆی ئەو تێكچوونە لەباری زانستیدا نەسەلمێنراوە، بەڵام بەو پێیەی هۆڕمۆنەكانی دایك لە كاتی دروستبوونی كۆرپەڵەدا دژی كوڕێنی دەوەستنەوە، هەندێك جار ئەمە دەبێتە هۆی تێكچوونی ڕەگەزی كۆرپەڵەكە". 

بۆ ئەوەی لە بابەتەكە وردتر ببینەوە، سەرنجتان بۆ نووسینێكی زانستی (د. زمناكۆ) لەم بوارەدا ڕادەكێشم، كە ماوەیەك پێش ئێستە لە لاپەڕی تایبەتی خۆی لە فەیسبووك و بە ناونیشانی (نێرەمووك چییە؟) بڵاو كردووەتەوە و تیایدا هاتووە: "نێربوون یان مێبوونی مرۆڤ پێوەستە بە،
١. كڕۆمۆسۆم (genotype)؛ مرۆڤ ٢٣ جووت كڕۆمۆسۆمی هەیە. لە نێراندا دووەكەی ئاخیری، (XY)ن، لە مێیانیش، دووەكەی دوایی (XX)ن.
٢. هەبوونی ئەندامی دروستكەری تۆو و هێلكەوە، پیاو گونی هەیە، ژنیش هێلكەدان.
٣. هۆڕمۆنە سێكسییەكان، نێر هۆڕمۆنی نێرینە (تێستۆستیڕۆن-ئەندرۆجین)ی هەیە، مێ هۆڕمۆنی مێینە (ئیسترۆجین) و هۆڕمۆنی زگپڕی (پڕۆجیستڕۆن) هەیە.
٤. لە ڕووی ئەندامە سێكسییەكانی دەرێ كە مەبەست لێیان (چووك و زێ)ن.
٥. نیشانە سێكسییەكان (phenotype)؛ مەبەست لێیان هەبوونی موو و ڕدێن و سمێر و بەروبێر و مەمك و دەنگگڕی و دەنگناسكییە.


با بزانین نێوانەڕەگەز (نێرەمووك) چییە
بارەكی ناباوی ڕەگەزییە. بەنزیكەیی یەك لە دوو هەزار كەس نێوانەڕەگەزە. بەوە جیا دەكرێتەوە كە كەسەكە لە هەمان كاتدا، لەو پێنج پێكهاتەی سەرێ، قلەك یان پتری هەردوو ڕەگەزەكەی هەیە. پێشترێ وشەی یۆنانی (hermaphrodite)ی لۆ بەكار هاتییە، كە لە هەردوو وشەی (Hermes) و (Aphrodite) وەرگیرایە، كە یەكەمیان خوای نێرە، ئەوی تریشیان خوای مێ. ئەو وشەیە چیتر بەكار نەهات، چونكە جیاكاری و بەعەیبە زانینی تێدا دەبینرا و ماناكەی لۆ هەموو بارە جیاوازەكانی نێوانەڕەگەزی نابی. لەبەر هەندێ، لە ساری ١٩٤٠، وشەكە گۆڕا لۆ نێوانەڕەگەز (intersex). لە كوردی وشەی نێرەمووكی لۆ بەكار دێ. كە بە یەكەك دەگۆترێ "نێرەمووك،" جیاكاری و بەعەیبەزانینی تێدایە، لەبەر هەندێ وشەی "نێوانەڕەگەز" پێشنیار دەكەین. لەبەرچی؟ چونكە ئەو بارە تەنیا ئەوانە نین كە ئەندامە سێكسییەكانی دەرێی هەردوو ڕەگەزیان هەیە، بەڵكو كۆمەڵەك بار و چەشن و جۆری تری هەیە، كە دەشێ لە هەریەك لەو پێنج ئاستەدا بێ كە باسمان كردن.


بەشێوەیەكی گشتی چار جۆر نێوانەڕەگەز هەن،
١. نێوانەڕەگەزی (46XX)؛ كەسەكە كڕۆمۆسۆمی مێیینەی هەیە، هێلكەدانی هەیە، بەڵام ئەندامی سێكسیی دەرێی لە هی نێر دەچی.
٢. نێوانەڕەگەزی (46XY)؛ لەوەیاندا كەسەكە كڕۆمۆسۆمی نێرینەی هەیە، بەڵام ئەندامی سێكسیی دەرێی ناتەواوە یان بە هی مێیان دەچی.
٣. بارەكی دیش هەیە، كە هەردوو ڕژێنی سێكسی گون و هێلكدان هەن. لەوانەیە لەناو یەك بن، یانیش جودا بن. لە كرۆمۆسۆمیش، دەكرێ 46XX, 46XY، یان هەردووكیان بن. ئەندامی سێكسیی دەرێیان دەكرێ لێكنەكراوە، مێییانە، یاخۆ نێرانە بێ.
٤. نێوانەرەگەزی جیانەكراوە، لەوەیاندا، كێشە لە كڕۆمۆسۆمەكان دەبی. لەوانەیە كڕۆمۆسۆم كەم یان زیاد بی، لەوانە، (47XXX, 47XXY, 45XO).
لە ڕووی دەروونییەوە
بەگوێرەی توێژینەوەیەك (١)، دەركەوتییە كە نێوانەڕەگەز نەخۆشیی جەستەیی و دەروونییان زیاتر نییە لە كەسانی ئاسایی. بەڵام بەهۆی ئەوەی كە نێوانەڕەگەزەكان بەردەوام و لە زۆربەی قۆناغەكانی تەمەنیان ڕووبەڕووی جیاكاری (discrimination)، بەعەیبەزانین، دوورخستنەوە و شاردنەوە لە لایەن دایبابان، سووكایەتی-پێكردن، تەشقەرەی سێكسی و چەندان جۆری تری توندوتیژی دەبنەوە، ئەوا ئاسایییە كە ئەوان تووشی متمانە بەخۆنەبوون، لاتەریكی، قەلەقی، شەرمنی، بەدگومانی، عەسەبیبوون، خەمۆكی، هەوڵی خۆكووشتن، تەنانەت خۆكوشتنیش دەبن.
چارەسەر
ئەتوو ڕێزیان بگرە، چارەسەریان ناوێ. ئەگەر بەخۆیان حەزیان لێ بوو و ویستیان لەسەر بوو، با وەكی خۆیان بژین و چارەسەر نەكرێن. ئەگەر نا نەشتەرگەری، دەرمان و چارەسەری دەروونییان گەرەكە. پێشنیار دەكەین كە سەردانی پزیشكی نەشتەرگەری و دەروونی بكەن، تا چارەسەری گونجا و پێویست وەرگرن”.

وابزانم كاتی ئەوە هات ئەو باسە دابخەین و سەرنجتان بۆ دیمەنێكی تری ناچیزەی ناو ژیانی كۆمەڵایەتیی ئیستانبوڵ ڕابكێشین، دیمەنی بازاڕی سێكسفرۆشیی عەرەبی لەو شارەی توركیا، ئینجا بازاڕە بەڕەڵا و مافیایییەكەی!.