بەشی حەڤدە
نووری بێخاڵی
نانی بەیانی و تەندروستی!
لە هەركێ بپرسیت (ئەوانەی كەیفیان بە چا خواردنەوە دێت)، خەمی گەورەی ئەوەیە كە دەچێتە توركیا، بە دڵی خۆی چا ناخواتەوە، هەر بە ڕاستیش چای ئەم وڵاتە بەس چا نییە. بۆیە بە لاتەوە ئاسایی بێت كاتێك لا دەدەیتە كافتریایەك، ئەگەر چایەكەتان بەدڵ نەبوو، داوای چای قاچاخ بكەن. لە دنیادا مادەی هۆشبەر و شتی تر قاچاخییان پێ دەكرێ، كەچی لە توركیا چای قاچاخ بڕاندە..هههههه!
بەهەرحاڵ، لە گۆڕەپانی تەقسیم بە دەستە چەپ، بەو شەقامەی دەتگەیەنێتە لای جیهانگیر، قەیرێك بە نشێوەكەدا شۆڕ دەبیتەوە و هەر بە لای دەستە چەپتدا تابلۆیەك لە چاوت دەچەقێ كە لێی نووسراوە (Van Kahvaltı Evi) قاوەڵتی وان، یان ئەوەی لە كوردەواریدا بە (تەشتا وانێ) بەناوبانگە. تەشتا وانێ كە مەبەست لێی وانی باكوری كوردستانە، یەكێكە لە بەناوبانگترین سفرەكانی نانی بەیانی لە توركیا، لەوێدا تێدەگەیت كورد چ سەلیقەیەكی جوانی هەیە لە خواردنی بەیانی، چۆن بایەخ و بەهای داوەتە ئەم ژەمە ڕۆژانەییەی كە پێویستییەكی گرنگە بۆ مرۆڤ، تا بە درێژایی ڕۆژ وزەی بەردەوامی لەكار پێ ببەخشێ.
سفرەی تەشتا وانێ، سفرەیەكی ڕازاوەیە بە هەرچی خواردنی سروشتی هەیە. لە بەروبوومی سپیایییەوە بگرە، تا هەنگوین و مڕەبا، تا هێلكە و زەیتوون و سەوزە و میوە. تۆ ئەگەر بە درێژایی تەمەنت ڕقت لە خواردنی نانی بەیانی بووەتەوە، كاتێ لەسەر سفرەی وانێ دادەنیشیت، دەبیتە چڵێسترین مرۆڤی سەرزەوی و هەر دەستێكت دەكەیتە دووان، نەك خواردنێكی سەر سفرەكەت بیر بچێت و تامت نەكردبێت.
خوا كردوویە تا ئێستە لای ئێمە نانی بەیانی لە پەراوێزدایە، ئەوەی هەیە چا و ماستە. ئەوپەڕەكەی گوێز و بڕێ هەنگوینی شەكراوی و هەندێ مرەبای قوتووكراوە، تۆ بڵێ هێلكەیەكی كوڵاو یان برژاویش. ئەوانیش هێند بە پەلەپروزێ دەخرێنە سەر سفرەكە (نەبادا لە دەوام و كار دوا بكەوین) قاوەڵتییەكی سەرپێی دەكەین، بە جۆرێك نە چێژ لە تامی خواردنەكە دەبەین و نە سوودێكی ئەوتۆشمان پێ دەگەیەنێت. ئەوەندە عاشقە خەوین، وا دەزانین ئەگەر نیوەڕۆیان لە خەو هەڵساین، ئەوە جۆرێكە لە ڕۆشنبیری و شارستانی بوون، لە كاتێكدا زوو لەخەوهەڵسان، هۆكارێكی گرنگی تەندروستی و لەسشاغییە. كە زوو لە خەو هەڵسایت، زووتر دەتوانی سفرەیەكی جوان ئامادە بكەیت، بەمەش هەم بێهێزی دوای خەوت دەڕەوێتەوە، هەمیش بۆ چەند سەعاتی دەوام و كار، بە نانی بەیانییەكە وزەیەكی پێویست دەدەیتە خۆت. ئاخر كەم خەوی و بێ سەلیقەیی خواردنی بەیانیانە وا دەكات بۆ ڕاییكردنی كارێك ڕێت دەكەوێتە فەرمانگەیەكی لای خۆمان، زۆربەی كارمەندەكان بە خەواڵوویی و دەمی بەشەوە پێشوازیت لێ دەكەن، یان بە لایەنی كەمەوە، بە گەدەی ترشاو و میزاجی گوشراوەوە، كارەكەت بۆ ڕایی دەكەن!
*****
سفرەی پڕ چێژ
لایەنێكی دیار و بەرچاوی ژیان لە ئیستەنبوڵ، بوونی ئەم هەموو چێشتخانەیەیە كە پڕیانە لە خواردنی هەمەچەشن، ئینجا خواردنگەلی پڕ تام و چێژ. زۆر شت لەو چێشتخانانە سەرنجت ڕادەكێشن، جوانی و دیزاینیان، پاك و خاوێنیان، خزمەتگوزاریی بەرز و بەردەوامیان، گفت و لفتی شیرینی خاوەن و كارمەندەكانیان، هێمنی و بێدەنگیی كەشی ناویان، دوای هەموو ئەمانەیش، گونجاوی نرخی خواردنەكانیان. بەراوردكردنی ئەو دۆخەی چێشتخانەكانی ئیستەنبوڵ بە زۆربەی زۆری چێشتخانەكانی كوردستان (بەوانەی گوایە ڕاقیشن!)، هەر بۆ خۆی جێی خەفەتە.
ئەگەر هەڵە نەبم ساڵانێك پێش ئێستە وتارێكی سەرنجڕاكێشی (د. مەغدید سەپان)ی ڕۆژنامەنووسم لە یەكێك لە ڕۆژنامەكانی كوردستان لەبارەی بەراوردێكی ورد و جوانی نێوان نرخی قاوەیەك لە نێوان كافتریایەكی (پاریس) و یەكێكی (هەولێر) خوێندەوە، جیاوازییەكی خەیاڵییان هەبوو. دیارە ئەمە بە لەبەرچاوگرتنی سروشتی جوانی سەر ڕووباری سین و ژینگەی خاوێن و ئارامی ناو كافتریاكەی پاریس و كوالێتیی قاوەكە و خزمەتگوزارییە بەرزەكەی، لەگەڵ سروشتی وشك و برینگ و ژینگەی پڕ دووكەڵی نێرگلە و ئاستی نزمی خزمەتگوزاریی كافتریاكانی هەولێر، نەك هەر ڕاستە، بەڵكو شەرمئاوەریشە. ئەمەو بەبێ ئەوەی تا ئێستە كەسێك، لایەنێك، دەزگەیەكی بەرپرس لەو حكوومەتەی خۆمان دابێتییە بەرخۆی، بەو خاوەن كافتریایانە بڵێن ئەرێ ئەم نرخە خەیاڵییەتان بۆچی و لەبەرچی؟
دەی، با بێینەوە سەر بابەتی خۆمان. باس لەوە ناكەم لە ساڵانی ڕابردوودا چەند چێشتخانەی لای خۆمان، گۆشتی گوێدرێژ و سەگ و هیندییان بە بەرخی خۆماڵی دەرخواردی خەڵك داوە، یان چەند چەند كەس بە خواردنی خراپی چێشتخانەكان (بە ڕەونەقدارەكانیشەوە!) بە كۆمەڵ گەیەنراونەتە نەخۆشخانە و ژەهراوی بوون (وەك دەڵێن دەوایان كردووە!)، یاخۆ چ بێسەروبەرییەك لە دیكۆر و دیزاینی ناوەوەیان هەیە و چڵك و ماكی دیوارەكانیان چۆن هێڵنج بە مرۆڤ دەدەن، یا چەندیان بەهۆی نەبوونی مەرجەكانی تەندروستی و پاكوخاوێنی داخراون. بەڵكو لە هەموو ئەوانە ناخۆشتر، ئەو دەنگی تەق و هۆڕی قاپ و كەوچك و پەرداخانەیە، كە مێشكی مرۆڤ دەبەن. ئەو هەراو هۆریای شاگرد و وەستایانەیە كە گوایە دەیانەوێ پیشانی بدەن ئیشكەرن و چێشتخانەكەیان قەرەباڵغە، هەریەكە و لە ئاست خۆی، پڕ بە قوڕگی هاوار دەكات (تەشریبێك بۆ ئێرە، قۆزییەك گۆشتەكەی زەند بێت، زەڵاتەیەك بۆ ئەم مێزە و ماستاوێك بۆ ئەویان، داری كە باوكی من، وەرە كوڕە ئەم قاپانە هەڵگرە و مێزەكە خاوێن بكەوە و……)، خۆ تاك و تەرای لێ دەرچێت، لە كەمترین چێشتخانەكانی ئێمە، جگە لەو هەراوزەنایە دەنگی موزیكێك هێمن ناژنەویت.
چش لە نرخی گرانی خواردنەكان، بە دیوەكەی تردا و لە هەر هەموو ئەم شتانە كارەساتبار و ترسناكتر، بەهەدەردانی ئەم هەموو پاشماوەی خواردن و بەرخواردنانەیە، كە لە هەندێ چێشتخانەی مۆدێرندا دەخرێنە سەر سفرە و ڕەنگە بەشی تێركردنی یەك گەڕەك ماڵە هەژار و نەداری ئەم نیشتمانە بكەن. ئاخر واز لەو بەناو بۆفیە كراوە قۆڵبڕییانە بێنن، وەكوتر چێشتخانە لەم وڵاتەی ئێمەدا كە تەنیا ئەو پێشخواردنانەی بۆ كڕیارەكانیانی دادەنێن، بەسن بۆ ئەوەی كڕیار داوای خواردن نەكات و خۆی لەو بەرخواردنانە تێر بكات. ئەو مەسرەفگەرایییە لە خواردندا ئەگەر بە نەریتی كۆمەڵایەتی و باوەڕی ئاینیش بێت، دیاردەیەكی تا ئەوپەڕی ناشیرین و قێزەونە.
ئەو دیاردەیە نەك هەر لە چێشتخانەكانی توركیا، تەنانەت لە هیچ چێشتخانەیەكی دنیا دیمەنی ئاوا مەسرەفگەرایی و بەهەدەردانی خواردن و خۆراك نابینرێت، ئینجا خۆشییەكەیشی لەوەدایە خەڵكێك لای ئێمە پۆز بەوە لێ دەدات. ئەوە بۆیە كۆمەڵگەی ئێمە ئەگەرچی لە باری ڕووخسار و ڕواڵەتیشدا پێشكەوتوو خۆی دەنوێنێ، بەڵام لە ئاستی هۆشیاری و ئاگاییدا، وەك میزی حوشتر، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ پاشەكشە دەكات، توومەز عەقڵ و هۆشیان لای گەدە و گیرفانە!
*****
(WC) لە هەموو شوێنێك!
خوا ماڵی هاوڕێ و هاوكارمان (تامان شاكر)ی ڕۆژنامەنووس ئاوا بكات كە ساڵانێك پێش ئێستە، بە هەزار شەڕ لەگەڵ دامەزراوەكانی حكوومەت و پاش بەرگەگرتنی هەزاران تانە و توانج و تەشەری خەڵكی نەفام و كۆنزەرڤاتیڤ، توانی باوەڕ بە خەڵك و حكوومەت بێنێت كە ناكرێ لە جەرگەی پایتەختدا سەرئاوێك (WC) بۆ ژن و كچ نەبێت، بۆ ئەوەی لە كاتی پێویستدا بەكاری بێنن. ئاخر لەو شارە و هەموو شارەكانی كوردستاندا كە تەواوی كۆڵان و شەقام و پارك و بازاڕ و كافتریاكانیان پیاوانەن، تەنانەت پیاوەكانیش مەگەر لە مزگەوت، دەنا شوێنێكی تریان شك نەدەبرد بۆ ڕاییكردنی ئەو پێداویستییەیان ڕووی تێ بكەن، ئینجا خوا نەكا كاتی بانگ و نوێژ نەبووایە، چونكە دەرگەی مزگەوتەكانیش دادەخران و ناچار خەڵك دەبوو بۆ میزكردنێك، سەربنێ بە بن دیواری كۆڵانێكی لاچەپ، یان گۆڕستانێكەوە. دەی باشە خۆ ژن و كچی بەدبەخت ئەو دەرفەتەشیان نییە!
لە كاتێكدا هێشتا ژمارەی پێویستیی (WC) لەناو پایتەخت و شارەكانمان نین، ئەوەی هەیشن لەبەر پیسی و پۆخڵی و بۆن، مرۆڤ بێزی لێ دەكاتەوە (دیارە بەرپرسیارێتیی یەكەمی پیسی و پۆخڵییەكە لە ئەستۆی خەڵك و نزمی ئاستی هۆشیاری و بە دیوەكەی تریشدا لە ئەستۆی خاوەنەكانیاندایە!). كەچی لەو ئیستەنبوڵە پان و پۆڕە، سەر بە هەر شوێنێكیدا دەكەیت، سەرئاوی خاوێنی پیاوان و ژنانی هەن. لەناو بازاڕ، لە پاركە گشتییەكان، لە وێستگەكانی میترۆ، تەنیا ئەوەندەت بەسە لیرەیەكت پێ بێت و بیخەیتە ناو ئامێری كۆنتڕۆڵەكە و بچیت خۆت خاڵی بكەیتەوە. تەنانەت لە یەكەم ساڵوەگەڕی كودەتادا (سیناریۆكەی ئاكەپە و ئەردۆغان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی جومگەكانی دەسەڵات و جێپێ جێگیركردنی كۆڵەگەكانی حوكمڕانی!) بۆ ماوەی سێ ڕۆژ، هەرچی هێڵەكانی میترۆ و پاس و سەرئاوەكانی شارەوانی كە لەو شارەدا هەن، بە خۆڕایی و بێ بەرانبەر بوون. بەبێ پارە سواری میترۆ دەبوویت، بە خۆڕاییش میزت دەكرد!
بوونی سەرئاو لە شوێنە گشتییەكان و ناو بازاڕدا دیاردەیەكی جوان و شارستانییە، بە لایەنی كەمەوە هۆكارێكە بۆ ڕێگرتن لە پیسكردنی ژینگەی شار و ناشیرینكردنی تاق و دیوار و كووچە و كۆڵانەكان. راستییەكەی ئەگەر بۆ داهاتی خۆیشی بێت، ئەوە ئەركی وەزارەتی شارەوانییە سەرئاوی گشتی لە هەموو شار و شارۆكەكانی كوردستان بكاتەوە و كارمەندی خزمەتگوزاری بۆ دابنێت، نەك وەك ئەوەی ئێستە كە ڕێت دەكەوێتە داڵانەكانی نهۆمی خوارەوەی (بازاڕی نیشتمان!) و ئەو ڕاڕەوانەی بۆ ژێرزەوینی گەراجی ئۆتۆمبێل دەتبەن، وا دەزانی بەسەر دەریای میز و زەریای پیساییدا دەكەوی و ئەگەر لووتت نەگریت، دوور نییە هەر لەوێدا ببوورێیتەوە. ئێ خاوەنەكانی ئەو بازاڕە (مۆدێرنە!)، ئەگەر لەبەر پاراستنی پاكوخاوێنی بازاڕەكەشتان چارەیەكی ئەم بێسەروبەرییە ناكەن، هەرنا وەك ڕێزگرتن لە ناوی بازاڕەكەتان (نیشتمان)، كەمێك شەرم لە خۆتان بكەنەوە. دەی لە دنیادا كێ ئەو هەستەی خۆبەكەمزانینی هەیە كە نیشتمانەكەی میزاوی ببێت بە پیساییخانە و تەقەی سەری بێت و تەنیا خەمی كرێی دووكان و سەرقوفڵانە و ئەو شتانەی بێت؟
*****
سیستەم وەك بناغەی پێشكەوتن
من ئەو ڕاستییە زۆر باش دەزانم كە لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا، پێش یاسا، ئەوە سیستەمی باجە وەك كۆڵەگەیەكی سەرەكی، كۆمەڵگەی خستووەتە سەر ڕاستەڕێی ژیان. ئەوەی دەگوترێ هۆشیاریی كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگەیە ئەوانی بەو ئاستە پێشكەوتوو و شارستانییە گەیاندووە، بەشێكی ڕاستە، بەڵام دیوە ڕاستەقینەكەی ئەوەیە كە چەسپاندنی یاسا و باج، ڕۆڵی بەرچاویان لە بەرهەمهێنانی ئەو هۆشیارییە كۆمەڵایەتییەی ئەو كۆمەڵگایانەدا گێڕاوە. ئەوەی وایشی كردووە هاووڵاتی بكەوێتە بەردەم ئەرك و بەرپرسیارێتی، ئەوەیە كە یاسایەكی دادپەروەر و وەك یەك هەیە بۆ دەسەڵاتدار و بێدەسەڵات، هاووڵاتی و بەرپرس، وەزیر و گزیر. وەك چۆن باجێكی هاوشان بە بارستایی و قەبارەی بەكاربردنیش هەیە، كە هەریەكە و لە ئاست بڕی مەسرەفگەرایی خۆی و ئاستی سەرپێچی نەكردنی یاساكان دەیدات. ئینجا یاسا و باجگەلێكە كە حكوومەت لە بەرانبەر پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی شایستەدا، بەسەر هاووڵاتییانی خۆیدا دەیسەپێنێ.
لەو ئیستەنبوڵە، 24 سەعات كارەبا و ئاو لە ماڵەكەت نابڕێ، بەڵام یەك ڕۆژ لە دانی پارە دوا بكەویت، شەو بە تاریكی سەردەنێیتەوە و بەیانیش دەبێ تەیەمووم بكەیت. ئەمە و سەرەڕای ئەوەی كاتێ سەیری بڕی پارەی خەرجیی مانگانەی ئاو و كارەباكەت دەكەیت، فێر دەبیت ڕێز لەو دوو خزمەتگوزارییە بگریت و لە كات و شوێنی پێویستدا دەستیان پێوە بگریت. ئەمە بۆ پارەی هێڵی ئینتەرنێت و تەلەڤزیۆنیش هەر ڕاستە.
لەو شوێنەی یاسا ڕێی پێ نەداوە ئۆتۆمبێلەكەت ڕابگریت و بێباك بۆ تەواوكردنی كارێكت بڕۆیت، تا دەگەڕێیتەوە، بە بەرچاوتەوە دەبینی ئۆتۆمبێلەكەت بە پشتی كرێنێكەوەیە، ئیتر دەبێ بۆ ڕۆژی دواتر ڕاكە ڕاكت بێت بۆ دۆزینەوەی شوێنی ئۆتۆمبێلەكە و ڕۆتینی دانی پارەی سزا و باجەكەی.
بۆ ڕاییكردنی كارێكت بچیتە هەر فەرمانگە و دامەزراوەیەكی حكوومی (گرنگ نییە هاووڵاتیت یان میوان) و تەنانەت كۆمپانیایەكی كەرتی گشتیش، دەبێ لە ئامێرەكەی لای پرسگە ژمارەیەك ڕابكێشیت و چاوەڕوانی هاتنی نۆرەی خۆت بیت. تەنانەت لە پارەدانی ناو ماركێت و مۆڵ و هەموو شوێنێكدا، فێر دەبیت بچیتە ڕیزەوە و بەرگەی چاوەڕوانی بگری.
لای خۆمان بارەگەی حزبەكان، باڵاخانەی پەرلەمان و حكوومەت و دەزگەكانی سەر بەم دوو دامەزراوەیە، چش لەوەی زیادە مەسرەفێكی زۆر لە بەكاربردنی كارەبا و ئاودا دەكەن، وەكوتر خراپتر لە هاووڵاتییان، پابەند نین بە دانی پارەی ئاو و كارەبا بە وەزارەت. وەك چۆن دەیان و ڕەنگە سەدان بەرپرسی حزبی و حكوومی هەبن دەستدرێژییان كردووەتە سەر هێڵە سەرەكییەكانی كارەبا و ئاو و كارمەندی ئاسایی بێدەسەڵاتی فەرمانگەی ئاو و كارەباش، نەك هەر ناوێرن هێڵێكی سەرپێچییان ببڕن، تەنانەت ڕەنگە نەتوانن بۆ پارەی مانگانەش، بە بەردەم ماڵیاندا ڕەت بن.
ئەوەی سەرپێچی یاساكانی هاتوچۆ دەكات و دەستدرێژی دەكاتە سەر پۆلیسێكی هاتوچۆ، ئەوەی تاوان دەكات و باكی بە پۆلیس و دادگەكان نییە، ئەوەی لە كاتی ڕاییكردنی مامەڵەكانی لە دامەزراوەكانی حكوومەتدا بڕوای بە چوونە ڕیز و چاوەڕوانی نییە، ئەوەی بۆ ژانەسەرێك بۆ خۆی و منداڵەكانی دەچنە ئەوروپا و فشەیان بە خزمەتگوزاریی تەندروستیی لای خۆمان دێ، ئەوەی قێز لەوە دەكاتەوە منداڵەكانی بنێرێتە ناو قوتابخانە فەرمییەكانی حكوومەت و ئومێدی بە كەرتی پەروەردە و فێركردنی حكوومی نییە، ئەوەی دەستدرێژی دەكاتە سەر ژینگە و سەوزایی و چی و چیتر، بە پلەی یەكەم و سەرەكی، بەرپرس و دەسەڵاتدارانن، ئینجا هەندێ حاشیە و دەستوپێی ئەوان. باس لە خزمەتگوزاریی ڕێوبانەكانیش ناكەین، كە چۆن تەنیا لە ماوەی مانگێكدا تەنیا لە ڕێیەكانی نێوان هەولێر - كۆیە، سلێمانی - كەلار، بەهۆی خراپیی ڕێیەكانەوە، چەند هاووڵاتی گیانیان لە دەست داوە؟
*****
تۆش فریشتە نیت!
هاووڵاتییەكی ئیستەنبوڵ نابینی (بە لایەنی كەمەوە من لەو دوو باڵاخانەیەی بۆ ماوەی ساڵێك لەناو شوقەكانیاندا گوزەراندم، نەمبینی)، گڵۆپێك كە ئیشی پێ نییە دایبگیرسێنێت، ئاو زیاد لە پێویست بەكار بێنێ، مانگانە لە دانی پارەی خزمەتگوزارییە كانی ئاو و كارەبا و خاوێنكردنەوە دوا بكەوێت. كەسم نەبینی لە بەردەرگەكەی و بە ئاوی ماڵەوە ئۆتۆمبێلەكەی بشوات، لای كاشێری مۆڵ و ماركێتێك نەچێتە ڕیزەوە، لە فەرمانگەیەكدا چاوەڕوانی بانگكردنی ژمارە و نۆرەكەی نەكات. شوفێرێكم نەبینی (كە شوفێرەكانی هێندەش سەرگەرم و تووڕە و تووشن) پابەندی وەستان لەسەر هێڵێ پەڕینەوەی پێڕۆ نەبێ، پێڕۆیەكیشم (بە دەگمەن) نەبینی ڕێز لە نیشانەكانی ترافیك نەگرێت.
لەم گۆشەنیگایە و بۆ ئەوەی هاووڵاتیی ئاسایی ئێمەش بەم قسانەی پێشترمان لەسەر بەرپرسان لووتی لە ئاسمان نەچەقێ، پێویستە بیری بێنینەوە كە ئەویش كەم و زۆر لەم بێسەروبەرییەدا بەشدار و هاوكارە.
بەشێكی زۆری هاووڵاتییانی ئێمە، هەستی بەرپرسیارێتیی ئەوەیان نییە لە ڕۆژدا گڵۆپی ماڵ و دووكانەكانیان بكوژێننەوە و لە شەوانیشدا تەنیا ئەو گڵۆپانە دابگیرسێنن كە پێویستییان پێیانە. بە لایانەوە ئاسایییە 24 سەعات كارەبای نیشتمانی هەبێت، بەڵام بە بیانووی بوونی گەندەڵی، خۆیان لە دانی پارە بە حكوومەت بدزنەوە. كەچی دوو ڕۆژ پێش سەری مانگ، پارەی خاوەن مولیدەی گەڕەك دادەنێن، نەكا كارەباكەیان ببڕن، كارەبایەك بە دەست سركێت داكەوتنەكەیەوە مرۆڤ هەناوی ڕەش دەبێت.
بێ ژمار هاووڵاتیی ئێمە بە لایانەوە ئاسایییە لە بنەبانی ماڵەوەیان تا بەردەرگە، تا شەقام و كۆڵانەكەیان و ئۆتۆمبێلەكەیان بە ئاوی نیشتمانی بشۆن، وەلێ كاتێك كارمەندی فەرمانگەی ئاو داوای پارەیان لێ دەكات، بە پاساوی چارەگە مووچە (كە فوول مووچەش بوون هەر وابوون)، بە دار و بەردی حكوومەتدا بڕشێنەوە!
زۆربەی هاووڵاتییانی ئێمە وا تێگەیشتوون، ئەگەر سەرپێچی یاسایان كرد، ئەوا ئازایەتییان نواندووە، راستییەكەی ئەمە گرێیەكی دەروونییە و پێوەندی بە ڕابردووی ستەمكاریی بەعسەوە هەیە. بەو مانایەی ئەوان لەوە تێنەگەیشتوون، یان خۆیان لەوە لە گێلی دەدەن كە هەموو كات یاخیبوون لە سیستەم و سەرپێچیكردن لە یاسا، كوردایەتی و شۆڕشگێڕی نییە. ئاخر ئەو حكوومەتە و یاساكانی، درێژكراوەی بەعس نین. بوونی گەندەڵی و بێدادی لە سای حكومڕانی كوردیدا، كە ڕاستییەكە بە دژایەتیكردن و بێڕێزیكردن بە یاسا و سەرپێچیكردن و خۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتی چارەسەر نابێت، تا پێمان وابێت لە ڕقی گەندەڵی، دەبێ ئێمەش بێ یاسایی بكەین!
واز لە بەرپرسان بێنن، تا ئێستە چەند شوفێری تەكسی و گشتی (هاووڵاتییە ئاسایییەكان)ی ئێمەتان بینیوە، ڕێز لە هێڵی پەڕینەوەی پێڕۆ بگرن و دەستدرێژی نەكەنە سەر ئەو مافەی بە پێڕۆ، كە وەك شوفێر، شەقام هی ئەویشە و كات و شوێنێك هەیە، مافی پەڕینەوەی پێ داوە؟ لە كاتێكدا پردی پەڕینەوەی پێ لە چاویان دەچەقێ، كەچی چونكە فێر نەبوون، ڕۆژانە چەند دیمەنی ناشیرینی پەڕینەوەی سەرپێچی پێڕۆ بەژێر پردەكاندا دەبینن كە دەبنە هۆی مەترسی دەیان ڕووداوی نەخوازراو؟ چەندجار و چەند كەستان لەناو جەرگەی شار و شەقامەكانی دەرەوەدا بینیوە و ئێستەیش دەیانبینن، دەببەی ئاو و كلێنسی بەكارهێنراو و توێكڵی میوە و پاشماوەی خواردنەكانیان لە جامی ئۆتۆمبێلەكانیان فڕێ دەدەن؟
هاووڵاتیی ئێمە هەیە، بۆ خۆی ئاوی هەبێت، باكی بەوە نییە دراوسێكەی لە تینووان بمرێ.. بۆ خۆی ماڵەكەی چراخان بێت، دراوسێكەی لە تاریكیدا ڕۆژ بكاتەوە. ئاخر هەیانە بەشی ئەوە هەست بە بەرپرسیارێتی ناكات مزەخەكەی بكوژێنێتەوە، تەنیا بۆ ئەوەی ئاوی هاوسێكەی نەبڕێ و ئەویش لەو ماوەیەی بۆیان دیاری كراوە، بەشە ئاوی خۆی بەركەوێ!
بەهەرحاڵ، ڕێكخستنەوەی هەموو ئەو بێسەروبەرییانە پێویستی بە سیستەم هەیە، سیستەمێك بەرمەبنای یاسایەكی دادپەروەر، یاسایەك لە پشتییەوە هێزی چەسپاندنێك هەبێت. هێزێكیش كە لە ئاست دەسەڵاتدار و بێدەسەڵات، دارا و نەدار، ئاغا و مسكێندا، وەك یەك و بەبێ جیاوازی یاساكە جێبەجێ بكات. هەروەها سیسەتەمێكی باجی ڕێكخراو و هاوسەنگ هەبێت، باجێك كە لە بەرانبەر خزمەتگوزاریی شایستە و پڕ كوالێتیدا بێت كە حكوومەت پێشكەشی هاووڵاتییەكانی دەكات.
بە كورتی و بە كوردی، من پێچەوانەی زۆر كەس، پێم وایە ئەوە سیستەمی یاسا و باجە دەتوانێ كۆمەڵگە ڕاستەڕێ بكاتەوە و ڕۆڵێكی كاریگەر لە بەرهەمهێنانی هۆشیاریی كۆمەڵایەتی و گەشەپێدانی هەستی بەرپرسیارێتی لای هاووڵاتییان بگێڕێ، بەڵام بەو مەرجەی یاسایەكی دادپەروەر و باجێكی هاوسەنگ بێت. یاسایەك لەسەر بنەمای پوول و پێگە و وەجاخ جیاوازی لە نێوان هاووڵاتییەكاندا نەكات، باجێكیش لە بەرانبەر خزمەتگوزاریی شایستەدا بێت.
سیستەم نەبێت وڵات پێش ناكەوێت. سیستەم هەشبێت، بەڵام ئەگەر نادادپەروەر و ناهاوسەنگ بێت (وەك بەناو سیستەمەكەی ئێمە!)، ئەوا زەوینەی زیاتر بۆ سەرپێچی، پێشێلكاری، خۆدزینەوە لە پابەندبوون بە یاسا، ڕاكردن لە بەرپرسیارێتی و تەنانەت تاوانكاریش خۆش دەكات.