یەكەم/ جۆن بۆڵتن و هێزی رەق
هەفتەی رابردوو دۆناڵد تڕەمپ سەرۆكی ئەمەریكا وای بڵاوكردەوە كە (جۆن بۆڵتن) راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەكەی لە كارەكەی دوور خستووەتەوە. دیارە تڕەمپ وای پیشان دا كە بۆڵتن لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا رۆڵێكی خراپ، تێكدەرانە، دوور لە ئاشتی و ئارامی دەبینێت و بۆڵتن وەك كارەكتەرێكی توندڕەو و شەڕانگێز وێنا كراوە.
خەیاڵی تڕەمپ لەگەڵ خەیاڵ و لێكدانەوەكانی بۆڵتن بۆ بەڕێوەبردنی دنیا دژ بەیەك، ناكۆك و پێچەوانە بوون. بەتایبەت لەسەر پرسە گەرمەكان، تەنگەژە و ململانێكانی نێودەوڵەتی، لەسەر پرسەكانی وەك ئێران و جووڵە و هەژموونی، ئەفغانستان و پرسی دانوستان لەگەڵ تاڵیبان، كۆریای باكور و ڤەنزوێلا. بەڵام پێ دەچێت خاڵی بنەڕەتی ململانێكانی نێوان تڕەمپ و بۆڵتن ئێران و مۆدێلی مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران بووبێت.
بەشێوەیەكی گشتی، شێوازی دوورخستنەوەی بۆڵتن ناڕوون و مشتومڕ ئامێزە. پێ دەچێت پێشتر تڕەمپ داوای كردبێت بۆڵتن دەست لەكار بكێشێتەوە، بەڵام بۆڵتن حیكایەتێكی تر باس دەكات و گێڕانەوەیەكی تری هەیە بۆ دووركەوتنەوەی لە كۆشكی سپی و تڕەمپ.
دەگوترێت بۆڵتن خۆی داوای كردووە بچێتە دەرەوەی كۆشكی سپی و چیتر وەك راوێژكار و بەرپرس رۆڵ لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا و دۆسیەی ئاسایش نەبینێت. ئەم شێوە دووركەوتنەوەیە بەرهەمی ناكۆكی و تەنگژەی بیركردنەوەی نێوان راوێژكار و سەرۆكە. بۆڵتن زیاتر پڕاگماتیك و پاڵپشتی هێزی رەقە و پێی وایە هێزی رەق دەبێت لە سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكادا بە چڕی و بە قووڵی ئامادەیی هەبێت.
بۆڵتن لە ڕوانگەی چەمكی ئاسایش و قوتابخانە جیاوازەكانی ئاسایشەوە دنیا دەبینێت و ئەرك و رۆڵی ئەمەریكا دیاری دەكات. ئەو هەروەها دوانەی ئاسایشی نیشتمانی وڵاتەكەی و گەمارۆدانی نەیارەكان بەیەكەوە گرێ دەدات. گەمارۆدان بە مانای ئەوەی لەرێی هێزی رەق و بەكارهێنانی سەرباز و سوپاوە دوژمن ناچار بكەیت بەرەو ناوەوەی خۆی بگەڕێتەوە، هەنگاو بنێت و لاواز بكرێت.
بەڵام تڕەمپ لەو دۆخەی ئاسایش و دیدەی بۆڵتن ناگات. ئەو زیاتر خەیاڵ و بیركردنەوەكانی تێكەڵ بە بازاڕ و جووڵە پۆپۆلیستییەكانی كردووە.
دووەم/ بۆڵتن وەك هەڵۆی سیاسەتی دەرەوە
جۆن بۆڵتن بڕوای وابوو ئەمەریكا دەبێت لە هەموو كون و قوژبنەكانی دنیا ئامادەیی هەبێت. پێ دەچێت ئەم تێڕوانینەی ئەو بمانباتەوە بۆ چەمكی بە ئەمەریكاكردنی دنیا. واتە چۆن ئەمەریكا بە جیهانیی بكەیت، لە زۆربەی گۆشەكانی دنیادا چالاكی بكەیت و بیكەیت بە خاوەن بڕیار و ستراتیج و هێز.
بە كورتی بۆڵتن پێداگری لەسەر ئەوە دەكرد سەرباز و هێزی ئەمەریكی لە هەموو دنیادا بڵاوەی پێ بكرێت، بە تایبەت ئەو رووبەرە جیۆگرافییانەی وەك نەیاری ئەمەریكا و دژە ئەمەریكا ناسراون. بەڵام ئەم شێوە بیركردنەوەیەی بۆڵتن لە دامەزراوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا و بەلای (پۆمپیۆ) جێی قبووڵكردن و رەزامەندی نەبوو. بەڵام پۆمپیۆ پێی وابوو دەبێ سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا لەڕێی هێزی نەرم و زیرەكەوە بەڕێوە ببرێت نەك هێزی رەق و سەرباز.
ئەم دوو مۆدێلە لە بیركردنەوە و تێڕامان لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكادا بۆ تڕەمپ مایەی كێشە و تەنگژە بوو، بەتایبەت بۆ پرسەكانی وەك چەكی ئەتۆمی ئێران، ئەفغانستان و كۆریای باكور.
بەكارهێنانی هێز لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكان تێچووی ئەو وڵاتەی زیاتر دەكرد، ئەمەریكای تووشی ماندووبوون و شەكەتی زیاتر دەكردەوە. سەرەڕای هەموو ئەمانە، بۆڵتن هەوڵی دەدا تڕەمپ فشار بخاتە سەر رووسیا. بەڵام فشار خستنەسەر رووسیا وەك جەمسەرێكی تازە، هێزێك كە دەیەوێ خۆی تازە بكاتەوە و بگەڕێتەوە شانۆی سیاسیی نێودەوڵەتی ئاسان نەبوو بۆ ئەمەریكا.
لێرەوە هۆكاری سەرەكی دوورخستنەوەی بۆڵتن دەردەكەوێت و پێ دەچێت تڕەمپ حەزی نەكردبێت هەڵۆی سیاسەتی دەرەوە و ئەندازیاری ستراتیجی ئەمەریكا لە دنیادا بۆڵتن بێت، چونكە ئەمەریكا دەخاتە تەنگژە و گێژاوێكی گەورەوە.
سێیەم/ بۆڵتن و كێشەی فەلەستین
جۆن بۆڵتن بەرنامە و پڕۆژەیەكی تایبەتی هەبوو بۆ بەڕێوەبردنی تەنگژە و كێشەی نێوان فەلەستین و ئیسرائیل. ڕاستییەكەی دۆناڵد تڕەمپی هان دا بۆ ددان پێدانان بە قودس وەك پایتەختی ئیسرائیل و گواستنەوەی باڵوێزخانەی ئەمەریكا بۆ قودس. لەگەڵ ئەمانەشدا جۆن بۆڵتن دەیویست كێشەی فەلەستین و ئیسرائیل وەك كێشەیەكی ئابووری و بازرگانی بناسێنێت. رەهەندە مێژوویی و سیاسیی و دیپلۆماسییەكەی لێ بستێنێتەوە.
دیارە بە ئابووریكردنی كێشەی فەلەستین ئاسانتر چارەسەر دەكرێت، زووتر دەرەنجام و بڕیارەكانی قبووڵ دەكرێت. لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٩دا وۆركشۆپێك لە بەحرێن ئەنجام دەدرێت بە مەبەستی پەرەپێدان بە بژاردەكانی چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین و ئیسرائیل. بۆڵتن دەیەوێت وەك ئەكتەری سەرەكی لەم پڕۆژە ئابوورییە رۆڵ ببینێت و تڕەمپیش هان دەدات تا زیاتر لەڕێی ئەم ستراتیجەوە كۆتایی بە پرسی فەلەستین بهێنێت و بەتەواوی ئیسرائیل بكات بە یاریزانێكی سەرەكی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست یان باشتر لە دژی كۆماری ئیسلامیی ئێران و هەژموونی شیعە بەكاریان بهێنێت.
ئەم مۆدێلەی رێككەوتن زیاتر بە رێككەوتنی سەدە ناسرا و بانگەشەی بۆ كرا. بۆڵتن نیازی وابوو لەڕێی رێككەوتن و مامەڵەیەكی لەمشێوەیە پێگەی دەوڵەتی ئیسرائیل و جوو زیاتر بپارێزێت و بونیاد و چوارچێوەی ئاسایش و ناسنامەی ئاسایشییان بەهێزتر بكات، بەتایبەت لە ئەگەری هێرشەكانی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل لەڕێی هێزە پڕۆكسییەكانیەوە لە فەلەستین و لبنان و سووریا و وڵاتانی تر.
بەڵام تڕەمپ لەڕووی كاتەوە پێی وابوو ئێستە دەبێ گفتوگۆ و مامەڵە لەگەڵ كۆریای باكور و دۆسیەكانی تر بكرێت. بۆیە تڕەمپ و بۆڵتن وەك دووانەیەك بەردەوام دژ بەیەك دەجووڵانەوە، بەڵام ئەمەریكای دوای بۆڵتن، بەتەواوی لەم دید و ستراتیجە دوور دەكەوێتەوە.