سەرۆكایەتیی كابینەی نۆیەمی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لەلایەن مەسروور بارزانییەوە لە ساڵانی سێیەمی تەمەنیدایە، ئێستە كاتی ئەوەیە لە گۆشەیەكی نوێوە بنواڕینە ئەم پرسە و بزانین لەو ماوەیەدا چۆن كاری كردووە و چیی كردووە و چۆن توانیویەتی گرفتەكان چارە بكات؟.
پێش ئەوەی بابەتێكی لەو شێوەیە بخەینە ڕوو، پێویستە بزانین سێ ساڵی رابردوو بۆ دنیا و عێراق و هەرێمی كوردستان بەتایبەتی، ئاڵۆزییەكی گەورە هەبوو، وەك گرفتەكانی كۆڤید 19 و دەرهاویشتەكانی و بابەتەكانی شەڕی تیرۆر و دۆخی دارایی دنیا، هەروەها دابەزینی نرخی نەوت بۆ خوار سفر لە ساڵی یەكەمی كابینەكەدا و ئاڵۆزییە ناوخۆییەكانی عێراق و گرفتی مووچە و بێبەهاكردنی نرخی دراو.
لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانەدا هەرێمی كوردستان لە نێوان چەندان قەیرانی تری گەورەدا بوو، بەتایبەتی ئەو ژمارە گەورەیەی كە وەك قەرز بەسەرشانی وڵاتەوە جێماوە، لەگەڵ هەموو ئەو ئاڵۆزییە ناوخۆییانەی لە هەرێمەكەدا هەبوو، بەدەر لەوەش گرفتەكانی شەڕی داعش كە راستەوخۆ لە كوردستان كاریگەری تەواوەتی هەبوو.
راستییەكەی گرفتەكان هەرچەندە زۆربن گرنگ نین، چونكە ئێمە لە قۆناغی ژیانداین و هەر لەبەرئەوەی داودەزگای نیشتمانی و دەوڵەتیمان هەیە، پێویستە ئەو راستییە بزانین كە بەڵێ گرفت هەیە و دەبێت بەدوای چارەسەری گرفتەكاندا بگەڕێین، بۆ ئەو بابەتەیش هەموو دەوڵەتێك پێویستی بە دوو بابەتی گرنگە، سەركردەی كاریزمی كە ڕا ناكات و رووبەڕووی گرفتەكان ببێتەوە، لەگەڵ تیمێكی راهێنراوی مەیدانی حكوومی كە رووبەڕووی كێشەكان ببنەوە و چارەسەی بكەن.
سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان و قەرزەكان
مەسروور بارزانی كاتێك كلیلی كابینەكەی وەرگرت، ژمارەیەكی گەورە قەرزی لەگەڵبوو، بەشێكی قەرزی ناوخۆیی و بەشێكی تریشی قەرزی دەرەكی بوون، لە بەرانبەر هەردوو حاڵەتەكەدا بەرپرسیارێتیی راگەیاند و لە بەرچاوی تەواوی میدیاكانی كوردستان و دەرەوە، گوتی، ئەو راستییە دەبینین و ناشهێڵین هەقی هیچ كەس بفەوتێت، بە پڕۆژەیەك دەست كرا بە پۆلێنكردنی قەرزەكان و وردە وردە دانەوەی و هەژماركردنیان، ئەوە بەشێكی باش بوو لە سەركەوتنی هەرێمی كوردستان بە رووی قەرزەكاندا، هەرچەندە قەرز گرفتێكی جیهانیە و زلهێزەكانی وەك ئەمەریكا و چین و بەریتانیایش تووشی قەرزێكی گەورە بوون، بەڵام ئەوەی گرنگە پلانە كە هەبێت بۆ دانەوەی قەرزەكان و رێنەدان بە گەورەبوونیان، ئەوە هەمان ئەو پلانەیە كە سەرۆك وەزیرانی ئێستە گرتوویتیە بەر، لە بەرانبەر قەرزەكانی هەرێمەكەیدا.
بەڵام پێویستە هاوكاری پلانەكەی سەرۆكی حكوومەت زیاتر بكرێت و وردتر لەسەر قەرزەكانی ناوخۆ و دەرەوە كار بكرێت، بۆ ئەوەی قەرزەكان بچنە رێڕەوی یاسایی و كەم ببنەوە لەسەر كوردستان. خاڵی زۆر گرنگ ئەوەیە لەم سێ ساڵەدا هیچ قەرزی نوێ نەخراوەتە سەر حكوومەت و هەندێكی پێشوو مانگانە دەدرێتەوە.
رووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا
ڤایرۆسی كۆرۆنا وەك چۆن كاریگەریی گەورەی لەسەر دنیا دروست كرد، ئاوا كاریگەریی گەورەی لەسەر هەرێمی كوردستانیش دروست كرد، بووە هۆی ئەوەی دۆخی دارایی خەڵك و دەوڵەتیش لاواز بێت، حكوومەتی هەرێم پلانێكی تۆكمەی بۆ رووبەڕووبوونەوەی دانا و بووە هۆی ئەوەی بە باشترین شێوە ڤایرۆسەكە كۆنترۆڵ بكرێت، ئێستەیش هەرچەندە كاریگەرییەكانی لەسەر كوردستان و دنیادا ماوە، بەڵام ئەوە نیشانەیەكی باشی سەركەوتنە كە توانرا لە بەرانبەر دنیا و هاوتەریبانە، رووبەڕووی گرفتەكانی كۆرۆنا ببێتەوە، ئەوەی سەركەوتنی كارەكانی پێشانی دنیای دەرەوە دا، ئامادەكارییەكانی وەزارەتی تەندروستی بوو بۆ رووبەڕوبوونەوەی گرفتەكان.
نەوت و قەیرانی دارایی
لە سەرەتای دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمەوە نرخی نەوت نزمترین ئاستی تۆمار كرد، قەیرانێكی گەورە رووی لە هەرێمی كوردستان كرد، ئەوەیش وەك بارگرانییەكی گەورە بوو بەسەر هەرێمی كوردستانەوە، تواناكانی هەرێمی راگرت، لە بەرانبەر پێدانی مووچە و رێكخستی كارەكان و هەروەها دەستپێكردنی پڕۆژەكان، بارزانی بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم كارە، چەندان پڕۆژەی لەگەڵ ئەندامانی كابینەكەی شێر كردەوە، بۆ ئەوەی بتوانێت رووبەڕووی ئەو گرفتە ببنەوە، هەر لە سەرەتاوە توانرا چارەسەری گرفتەكانی مووچە بكرێت و مووچە بۆ هاووڵاتییان دابین بكات، پاشانیش چەندان پڕۆژە و كاری گەورە بە گوژمەی دارایی گەورە دەستیان پێ كردەوە.
بەشێكی زۆر لە كێشە داراییەكان لە سەردەمی كابینەی نۆیەمدا چارەسەر كران، پڕۆژەی گەشتیاری و پڕۆژەی خزمەتگوزاری و خانووبەرە و رێوبان چوونە بواری جێبەجێكردنەوە، سیاسەتی ئابووری گەشەی سەند و چەندان بەڵێندەری گەورە لە كوردستان كارەكانیان دەست پێ كردەوە، ئێستە بە بەهای دەیان ملیار دۆلار پڕۆژەی گەورە هەن كە لە كابینەی نۆیەمدا كەوتوونەتە گەڕ.
بەشێك لە كێشەكانی هاووڵاتییان لە پرسی مووچە و وەبەرهێنان و كەرتی تەندروستی و گەشتیاری و ئابووری، خرایە بواری چاكسازی و جێبەجێكردنەوە، ئەوەیش توانی هەرێمی كوردستان بگەیەنێتە ئاستێكی باڵاتر، ئێستە كوردستان رێی نێودەوڵەتی هەیە، گەورەترین پردی شارستانی لەسەر ئاستی عێراق دروست كراوە، ئەوەیش بووەتە هۆی ئەوەی هەرێمەكە چاوی دنیا بۆ خۆی رابكێشێت، هەر بەوەیشەوە نەوەستاوە و گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی جیهانی كە چەندان پڕۆژەی گەورەی تر بەڕێكەوتووە.
دیدارەكانی مەسروور بارزانی
لەگەڵ ئەوەی بارزانیی كوڕ رووبەڕووی ئەو گرفتانە بووەتەوە كە لە هەرێمی كوردستاندا هەبوون، چەندان دیداری گەورەی ئەنجام دا، لە پەرلەمانی كوردستان نزیكەی 12 سەعات گفتوگۆی لەگەڵ پەرلەمانتاران كرد، ئەوە گەورەترین دیداری پەرلەمانی بوو كە هەرێمی كوردستان بە راشكاوانە دەسەڵاتی یاسادانان و چاودێری لەگەڵ دەسەڵاتی جێبەجێكردن ئەنجامی دابێت لە مێژووی حوكمڕانیدا.
هەروەها دیداری لەگەڵ گەنجانی هەرێمی كوردستان بەردەوام هەبووە كە پێی گوتن، ئەو لە بەرپرسیارێتی ڕا ناكات و رووبەڕووی گرفتەكان دەبێتەوە، دەیەوێت كێشەكان چارەسەر بكات، بەشێوەیەكی سیستماتیكی، ئەوەش یەكێك بوو لە دیدارە راستەوخۆ و باشەكانی بارزانی كوڕ لە چارەسەركردنی گرفتەكان و ئاگاداربوون لە گرفتەكانی گەنجانی كوردستان.
لەكاتی رووداوەكانی لافاو و گرفتەكانی هاووڵاتییاندا، راستەوخۆ چووە ناو هاووڵاتییان و گرفتەكانی چارەسەر كرد، پێی گوتن ئەو وەك سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان لەگەڵیانە و دەچێتە هەر شوێنێك كە هاووڵاتییانی وڵاتەكەی گرفتیان هەیە و دەیەوێت هاوبەشیان بكات و خزمەتیان بكات بۆ چارەسەری گرفتەكانیان.
بارزانیی كوڕ دەچێتە بەرەكانی جەنگ
لەگەڵ ئەوەی پەیتا پەیتا هێرشی چەكداری رووی لە ناوچە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان دەكرد و جارجاریش هێرش بۆ سەر كوردستان دەكرا، بەڵام گرفتی گەورە لە بەردەم هەرێمدا هەبوو لەڕووی تەناهییەوە، بارزانیی كوڕ چووە بەرەكانی جەنگ و لەگەڵ پێشمەرگە كۆ بووەوە و دڵنیایی دا بە هاووڵاتییانی كوردستان كە ئەویش وەك باوكی پێشمەگەیە و رووبەڕووی جەنگەكان دەبێتەوە، لەگەڵ پێشمەرگەكان لە سەنگەرەكان دەوەستێ و رووبەڕووی شەڕەكان دەبێتەوە.
سەرۆك وەزیران و رۆژنامەنووسان
مەسروور بارزانی لەگەڵ رۆژنامەنووسان دیدارێكی چەند سەعاتیی ساز كرد، چەندان رۆژنامەنووسی نزیك لە خۆی و دوور لە خۆی و رۆژنامەنووسی بەناو سەربەخۆ و حزبەكانی كۆ كردەوە، گفتوگۆی لەگەڵ كردن و وەڵامی تەواوی پرسیارەكانی دانەوە، ئەم دیدارە كاردانەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی گەورەی لێ كەوتەوە كە بووە هۆی ئەوەی راستییەكان بە تەواوەتی بۆ خەڵكی كوردستان روون ببنەوە.
سەرۆكی حكوومەتی هەرێم سەردانی ئومەی عەرەبی دەكات
گەڕی سەردانەكانی سەرۆك وەزیران بۆ وڵاتانی عەرەبی، گەڕێكی بە پیت بوو، بۆ دروستكردنی چەندان پڕۆژەی هاوبەش و چەندان بەرنامە و پرۆگرامی ئابووری و دروستكردنی پردی هاوبەشی پێوەندی لە نێوان وڵاتانی عەرەبی و هەرێمی كوردستان، ئاڵاكەمان لای هاووڵاتی عەرەب بە پێشەنگی دەردەكەوێت.
بارزانیی كوڕ دەچێتە ئەوروپا
لە ئەورپاش بارزانیی كوڕ لەگەڵ كەسی یەكەمی ئەو وڵاتانە چەند كۆبوونەوەیەكی گەورە دەكات، چەندان پرسی گرنگ تاوتوێ دەكات بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان و دنیای دەرەوە بەیەكەوە ببەستێتەوە، تا بتوانێت چارەسەری گرفت و كێشەكانی وڵاتەكەی بكات، ئەوەش گرنگییەكی گەورەی بۆ هەرێمی كوردستان هەیە لەڕووی ئابووری و دارایی و لۆبیكردن و سیاسییەوە.
شۆڕشی نوێی بارزانیی كوڕ
هەر لە سەرەتای دەستبەكاربوونیەوە سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، گەورەترین پڕۆژەی بەناوی چاكسازییەوە راگەیاند، پڕۆژەكە بۆ كەمكردنەوەی خەرجییەكان و زیادكردنی داهات بوو، لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا توانرا هەردوو بەشی پڕۆژەكە بەتەواوەتی جێبەجێ بكرێت و چەندان كاری گەورە بكرێت، ئێستە توانراوە داهاتەكانی هەرێمی كوردستان زیاد بكرێت بە رێژەی 22%، هەروەها ملیۆنان دۆلار پارە بۆ خەزێنەی دەوڵەت گەڕێنراوەتەوە، ئەوەش لە كاتێكدایە كە خەرجییەكان بە رێژەیەكی بەرچاو كەمی كردووە و تەنیا لە حكوومەت 130 ملیۆن دۆلار خەرجی كەم كراوەتەوە و لە بەرانبەردا داهاتەكان بەڕێژەیەكی زۆر گەورە زیادی كردووە.
شۆڕشی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و دەستی چاكسازی، هێزێكی گەورەی بە هەرێمی كوردستان بەخشی، هەموو لایەنەكان لە ناوخۆ و دەرەوە، پێشوازییان لە پڕۆژەكە كرد، بزووتنەوەی گۆران و یەكێتیی نیشتمانی سەرەتا بە گەرمی پێشوازییان لە تەواوی پڕۆژە كرد، دواتر دووەمیان كێشەی جیاوازی دروست كرد، بەڵام هەڵمەتەكە نەوەستا و بەردەوامیش لە ئاستی نێودەوڵەتیدا ئەمەریكا و هاوپەیمانان و ئەوروپا، پشتیوانی تەواوی پڕۆژەكەن، چونكە پڕۆسێسی چاكسازی لە هەرێمی كوردستاندا پێویستییەكی حەتمییە و دەبێ بكرێت.
مەسروور بارزانی رووبەڕووی گرفتە كۆمەڵایەتییەكان دەبێتەوە
چەك و كێشە كۆمەڵایەتییەكان لە هەرێمی كوردستاندا، گرفتی گەورەی نائارامییان دروست كردووە، دوێنێ بە فەرمانی بارزانیی كوڕ تەواوی بازاڕەكانی چەكفرۆشتن داخران، چەكی بێ مۆڵەت قەدەغە كراوە و چەكی مۆڵەتداریش زۆر بە قورسی و بە ڕێوشوێنی رژددل دەهێڵرێتەوە. ئەوە وا دەكات كوردستان بگاتە ئاستێكی باشتر و سەقامگیرتر لە رووی تەناهیی و كۆمەڵایەتییەوە.
هەرچەندە دیاردەكانی كوشتن و هێرشی چەكداری لە وڵاتانی پێشكەوتووی وەك ئەمەریكا و بەریتانیا و وڵاتانی ئەسكەندەنافیش كۆنترۆڵ ناكرێن، بەڵام بڕیارەكانی رووبەڕووبوونەوەی چەك و داخستنی بازاڕەكانی چەك و رێكخستنەوەی وڵات، كارێكی گەورەیە و رێگر دەبێت لە روودانی كارەساتی گەورەتر تا چیتر رۆژەكانمان بە دیمەنی خوێنەوە نەكەینەوە.
دەتوانین بڵێین شۆڕشەكەی مەسروور بارزانی سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە سێ ساڵی رابردوودا ئەگەر 100% ئامانجیشی نەپێكابێت، تا ئاستێكی بەرز توانیویەتی رووبەڕووی گرفتەكان ببێتەوە و چارەسەری كێشەكان بكات، ئەوە ناكاتە ئەوەی بڵێین بە تەواوەتی كوردستان بووەتە شامی شەریف و هەموو شتێك لە شوێنی خۆیەتی وەك بەهەشت. نەخێر، بەڵام نیەت و ئیرادەكە زۆر گرنگە و هەركات پشتیوانییەكە بووە هەمەلایەنە بۆ دروستكردنی هەرێمێكی سیستماتیكی مۆدێرن، هەنگاوەكان خێراتر دەبن، بەڵام پشتیوانیش نەبێ ئەو سەركردە كاریزمییە كۆڵ نادات لە پێشخستنی كوردستان.
بەڵێ لە كوردستان هێشتا گەندەڵی و واستەكاری و نادادی و گرفتی رۆتین و رێكخستنی بازاڕ كە راستەوخۆ خەڵك عەزیەت دەدات و خزمەتگوزاری هەن، بەڵام ئەوەی گرنگە گەلێك ئامادەیە بۆ گۆڕانكاری و شۆڕشێك لە رێیە بۆ رێكخستنەوەی ژیان لەم هەرێمە جوانەی كە دنیا وەك نموونەیەكی سەركەوتوو سەیری دەكات، كوردی چوار پارچەی وەك تاكە ترووسكایی هیوا دەیبینن.