جێی نكۆڵیكردن نییە پاش پێكهێنانی دەوڵەت و بەگەڕخستنی دامەزراوە فەرمانڕەواییەكان، كاری لە پێشینەی دەوڵەتداریی پاراستنی سیستمی حوكم و مانەوەی سەلامەتی پەیكەربەندی داودەزگاكانیەتی، لەبەرئەوە پارێزگاری لە سنوور و تەناهیی ناوخۆیی، پێویستی بە هێزێكی تۆكمەی سەربازیی هەیە كە پاڵپشت بێ بە دەزگا هەواڵگریی و زانیارییەكان. تا ئەم ئەندازەیە كارێكی سروشتییە و ناكرێ بە پێوەر بۆ هەڵسەنگاندن و پێوەنداریی بە پێڕەوكردنی سیستمە دیموكراتییەكان لە فەرمانڕەواییدا.
ئەوەی جێی تێڕامانە، دیاریكردنی ئاستی پێوەندیی نێوان دامەزراوەی سەربازی یاخۆ هێزە چەكداری و تەناهییەكانە لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسیی مەدەنیدا، بە جۆرێك ئەرك و بەجێگەیاندنی بەرپرسیاریەتیی پیشەیی سەربازی و ملكەچبوونی بۆ دەسەڵاتی مەدەنی لە دەوڵەتدا -ئێستە- بە یەكێك لە پێوەرەكانی سەقامگیری فەرمانڕەوایی و پێڕەوكاری سیستمی دیمو‌كراتی هەژمار دەكرێت.
به پێچەوانەوه، دەستوەردانی دامەزراوە تەناهی و سەربازییەكان لە كاروباری سیاسی وڵاتدا، تا ملكەچبوونی دەسەڵاتی سیاسی بۆ هێزی سەربازی و بەڕێوەبردنی دەسەڵاتی مەدەنی لەلایەن هێز و كەسایەتیی سەربازی، دووركەوتنەوەیە لە حوكمڕانی مەدەنی.
نموونەی ئەم دوو جۆرە حوكمڕانییە بە كردەیی لە ئەزموونی دەوڵەتاندا بەرچاو و روونە
نموونەی ئەم دوو جۆرە حوكمڕانییە بە كردەیی لە ئەزموونی دەوڵەتاندا بەرچاو و روونە، نزیكترین ئەزموونی كردەیی بینراو لە پێشوودا، عێراقی سەردەمی كۆماری لە ساڵی 1958 تا كۆتایی رژێمی بەعس لە 2003 بوو، كە سەرۆكایەتیی وڵات سەركردایەتییەكی تەواو سەربازی بوون. ئەم واقیعەیش دوور نەبوو لە دنیا عەرەبییەكەی هاونەتەوەییان لە دەوڵەتانی وەك لیبیا و میسر و سووریا.
هەر ئەم مەترسییە بوو داڕێژەرانی رێكخستنی دەستووریی عێراقی ناچار كرد لە بنیاتنانەوەی دامەزراوە فەرمانڕەواییەكانی عێراقدا، ئاماژە بە چەند رێسایەكی دەستووریی پابەند بۆ دامەزراوەی سەربازی بكەن.
بە دیاریكراوی رێسا دەستوورییەكان لە دەستووری 2005دا لە مادەی (9) بریتین له:
1- ملكەچبوونی هێزی سەربازی بۆ فەرماندەیی دەسەڵاتی مەدەنی. ئەمەیش بە مەبەستی پێچەوانەكردنەوەی هەژموونی هێزی چەكدارە بەسەر دەسەڵاتی مەدەنی حوكمڕاندا.
2- پێكهێنانی هێزی سەربازی لە تەواوی پێكهاتەكانی عێراق و پاراستنی رێژەی هاوسەنگ لە نێوانیاندا. ئەمەیش بۆ كۆنترۆڵ نەكردنیەتی لەلایەن پێكهاتەیەك و دوورخستنەوەی ئەوانی تر، بەهۆی رێژە و ژمارەی جیاوازی پێكهێنەرانی گەلانی عێراق.
3- دەستێوەرنەدانی هێزی سەربازی لە كاروباری بەڕێوەبردنی دەوڵەت و كاریگەری دروستكردن بەسەر سیاسەتی فەرمانڕەواییدا.
4- قەدەغەكردنی پێكهێنانی هەر هێزێكی چەكدار لە دەرەوەی چوارچێوەی سیستمی بەرگری و فەرمی لە وڵاتدا .
5- قەدەغەكردنی فەرماندە سەربازییەكان لە پرۆسەی هەڵبژاردن لە وێستگەی خۆپاڵاوتندا، بۆ دووركەوتنەوە لە سوودمەندبوون لە هێزی چەكداری بەردەستیان.
ئەم بنەما دەستوورییانە ئەگەرچی زۆریان لە عێراق لە رووی كردەییەوە پێچەوانەكەی بەدی دەكرێت، بەڵام لە رووی تیۆری و دیدی یاسادانەرانی دەستوورییەوه، ئاماژەیەكی ئەرێنی فەرمانڕەوایی هاوچەرخە، لەبەرئەوە بۆ بە دیارخستنی سیمای مەدەنی فەرمانڕەوایی لە هەرێمی كوردستان، پێویست دەكات یاسادانەری كوردستانی لە داهاتوودا ئەم بابەتە جێی گرنگیدان بێت، وەك ئێستەی پێكهاتە و فەرماندەییكردنی هێزی پێشمەرگە لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستان، وەك لووتكەی دەسەڵاتی جێبەجێكردن و دەسەڵاتی مەدەنی لە هەرێم، بەرجەستەی ناو رێكخستنی دەستووری بكرێت.