هەرێمی كوردستان وەك بەشێك لە سیستمی فیدراڵیەتی عێراق، لە دەستووری ئەو وڵاتە چەندان تایبەتمەندی بۆ دیاری كراوە، ئەوانە خاڵی بەهێزی مانەوەین، كەچی لە ماوەی دوایی زیاتر لە پێشتر، لەلایەن بەغدا و وڵاتانی دژ بە ئەزموونی كوردستان و ژمارەیەك نوێنەری كورد لە بەغدا، هەوڵی دەرخستنی هەرێم بە شكستخواردووی و تێكەڵكردنی هەرێم بە ئەزموونی شكستخواردووی بەغدا دەدەن.
پڕۆژەیەك بۆ دژایەتیكردنی هەرێمی كوردستان و لاوازكردنی هەیە
د رێبوار بابكەیی، سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوە لە پەرلەمانی كوردستان بۆ "وشە" ئاماژە دەكات، ناسەقامگیریی دۆخی سیاسی و تەناهی لە عێراق كاریگەری گەورەی كردووەتە سەر دۆخی هەرێمی كوردستان لە دوو ئاستدا، لە رووی دەستووری و شایستە داراییەكانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی یاسای بودجەی 2020 و رەشنووسی رێككەوتنی نێوان هەردوو حكوومەتی هەرێم و حكوومەتی عادل عەبدولمەهدی، كە لای حكوومەتی مستەفا كازمی جێبەجێ نەكراوە، ئەوەی تر لەسەر ئاستی جیۆسیاسی و تەناهی، بەتایبەتی هێرش و پێشێلكارییەكانی توركیا و ئێران بۆ سەر خاكی هەرێمی كوردستان كە حكوومەتی عێراق بەهۆی ئەو دۆخە ناڵەبارە سیاسییەی هەیە، بەتایبەتی رووداوی دوایی لە هەڵكوتانی دژەتیرۆری عێراق بۆ سەر بارەگایەكی حزبوڵا، ئەوانە كاریگەری نەرێنیان كردووەتە سەر هەرێمی كوردستان.
زیاتر گوتی، بەپێی راپۆرتی رێكخراوی شەفافیەت و گرووپی قەیرانەكانی نێودەوڵەتی، دوایین هەڵسەنگاندنیان سەبارەت بە دۆخی عێراق، ئەوان عێراقیان بە یەكێك لە شكستخواردووترین دەوڵەت داناوە، ئەوەیش لەبەر چەند هۆكارێك، لەوانە سیاسەی تەواوی بەسەر خاكەكەی نییە، ئەوەی لە بەغدا رووی دا بریتی بوو لە كەموكورتی لە سەروەری، واتە پێشێلكاری لەلایەن گرووپەكانی سەر بە ئێران و پێشێلكارییەكانی سەر خاكی هەرێمیش كە بەشێكە لە عێراق، بریتییە لە پێشێلكردنی سەروەری عێراق، ئەوەیش بەهۆی لاوازیی حكوومەتەكەیەتی.
"هۆكارێكی تر ئەوەیە ئابووری عێراق پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت، بەوەیش یەكێكە لە شكستخواردووترین ئابوورییەكانی دنیا، بۆیە ئەگەر عێراق دەوڵەت نەبووایە و ئەندام نەبووایە لە نەتەوە یەكگرتووەكان، هەرگیز نەیدەتوانی قەرز بكات، عێراق 180 ملیار دۆلار قەرزدارە كە چەندان نەوەی داهاتوو قوڕسایی قەرزەكە لەئەستۆ دەگرن، لە رووی خزمەتگوزارییەوە بەپێی نەتەوە یەكگرتووەكان یەكێكە لەو وڵاتانەی لە رووی خزمەتگەزارییەوە زۆر لاوازە و رێژەی هەژاری گەیشتووەتە 40-45%، ئەو ئامارانە زۆر مەترسیدارن و ئاماژەن بەوەی عێراق وەك دەوڵەت نەماوە و ئەوەی هەیە حكوومەتێكی لاوازی بێ دەسەڵات و سەروەرییە تا رادەی ناتوانێت وەك پێویست مامەڵە لەگەڵ چەند گرووپێكی چەكداری حەشدی شەعبی بكات"، بابكەیی روونی كردەوە.
هاوكات لەگەڵ دۆخی خراپی بەغدا لە هەموو رووێكەوە، لێرە لە هەرێمی كوردستان دۆخەكە جیا لە تەنگژەی دارایی، كە كێشەیەكی گشتییە و بەرۆكی تەواوی وڵاتانی دنیای گرتووە، لایەنەكانیتری ژیان پێشكەوتنی بەرچاو بەخۆیانەوە دەبینن، لە رووی ئاسایش و بەیەكەوە ژیان و ئاشتەوایی و ئازادییەكانەوە.
ئەو پەرلەمانتارە روونی كردەوە، وەك هەرێمی كوردستان تەنگژەی سەرەكی داراییە، ئەوەیش چەند هۆكاری بابەتی هەبوو وایان كرد حكوومەتی هەرێم نەتوانێت مووچە وەك پێویست دابین بكات، بەداخەوە ئابووری هەرێم تا ئێستە پشت بە داهاتی فرۆشتنی نەوت دەبەستێت، كە ئەگەر پشتی بە چەند سەرچاوەیتر ببەستایە، ئێستە حكوومەت دەیتوانی مووچە دابین بكات، لەوكاتەی حكوومەتی هەرێم لەرووی خزمەتگەزارییەوە زۆر پێشكەوتووە، ئەوەی لە هەرێم هەیە لە عێراق و چەند وڵاتێكی ناوچەكەیش نییە، جگە لە دۆخی ئاسایش و ئاشتەوایی و بەیەكەوە ژیان و ئازادییەی هەیە.
هەركەسێك بەراورد لە نێوان دۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان بكات، دوور لە دەمارگیری و بێزاری لە تەنگژەی دارایی كە هەیە و لە بەغدایش هەستی پێ دەكرێت، خراپی دۆخی بەغدا جیا لە داراییەكە، لە رووەكانیترەوە زۆر خراپە، ئەوەیش بەهۆی سیاسەتی هەڵە و شكستخواردووی چەندان ساڵەوە، لەوكاتەی كەسانێك داوای بەستنەوەی توندتری هەرێم بە بەغدا دەكەن.
بابكەیی دەڵێت، بەپێی قسەی رێكخراوەكانی نێودەوڵەتی، لە بەغدا ئەزموونێكی شكستخواردوو هەیە، پێم وایە پڕۆژە یان پیلانێك بۆ دژایەتیكردنی هەرێمی كوردستان لە ئاستی قەوارەی هەرێم بۆ لاوازكردن و بچووككردنەوەی قەوارەكە هەیە، كە دەستووری و دانپێدانراوە و دەستووری عێراق بەڕوونی دانی پێدا دەنێت، ئەو پڕۆژەیە هێزی ناوچەیی پاڵپشتی دەكەن و هەندێك نوێنەریش كە خۆیان بە كورد دەزانن لە هەردوو پەرلەمانی عێراق و كوردستان، ئەوان لە عەرەبی عێراق توندترن بەرانبەر بە هەرێمی كوردستان قسە و رەفتار دەكەن، داوای هەڵوەشاندنەوەی هەرێم و پێشمەرگە دەكەن، ئەوان داوادەكەن هەرێم بچێتەوە سەر بەغدا، بەڵام بچێتەوە سەر كوێ؟