به‌پێی راپۆرتێك کە له ماڵپه‌ڕی وێبمێد بڵاو كراوه‌ته‌وه، زه‌نجه‌فیل گیایه‌كه گه‌ڵاكانی سه‌وزی خۆڵه‌مێشی و بۆن و تامێكی چڕی هه‌یه، رووەکێکی ڕه‌سه‌نە کە لە کەنارەکانی ده‌ریای ناوه‌ڕاست تا ڕۆژئاوای ئاسیا و باشووری ئه‌وروپا لە کەشوهەوایەکی وشک دەڕوێت.
هه‌رچه‌نده زیاتر له ٦٠ جۆر زه‌نجه‌فیل هه‌یه، به‌ڵام " زه‌نجه‌فیلی باو" (Thymus vulgaris یان " زه‌نجه‌فیل باخچه"، باوترین جۆری زه‌نجه‌فیله كه له چێشتلێنان به‌كار ده‌هێنرێت.
خۆراکێک کە زەنجەفیلی تێکرابێت چونکە تامەکەی زۆرە زوو هەستی پێ دەکرێت. هه‌روه‌ها بۆ تەندروستیی مرۆڤ بەسوودە، هەندێک جار به تازه‌یی یان به وشكی ده‌خورێت و لەگەڵ چایش دەخورێتەوە.
پێش ئه‌وه‌ی بچیته ناو ورده‌كارییه‌كان، ئێمه پشتڕاستی ده‌كه‌ینه‌وه كه ئه‌م زانیارییانه لێره‌دا گشتین و ته‌نیا بۆ ڕێنوێنیكردنن، بۆیه نابێت زه‌نجه‌فیل یان به‌رهه‌مه‌كانی له ڕێجیمی چاره‌سه‌ركردنتدا بۆ هه‌ر نه‌خۆشییه‌ك به‌كار بهێنیت، به‌ڵكو سه‌ره‌تا راوێژ به پزیشك بكه، چونكه ڕه‌نگه زه‌نجه‌فیل بۆ دڵنیایی گونجاو نه‌بێت بۆ هه‌ندێك كه‌س، بۆ نموونه وه‌ك ئافره‌تانی دووگیان.
ده‌توانرێ زه‌نجه‌فیل بخرێته ناو خۆراكه‌وه، وه‌ك چا بخورێته‌وه، یان به زه‌یتی زه‌نجه‌فیل غه‌رغه‌ره بكه، یان وه‌ك زه‌یتی سروشتی بیده‌یت له پێستت، یان ته‌نانه‌ت ده‌كرێت له ئاوێكی گه‌رم كه‌مێك بكوڵێنرێت و بۆنه‌كه‌ی هه‌ڵمژرێت. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی زۆر باس له سووده‌کانی زه‌نجه‌فیل ده‌كرێت، به‌ڵام توێژینه‌وه زانستییه‌كان له‌م بابه‌ته‌دا زۆر كه‌من، به‌ڵام داتاكان ئه‌وه پێشان ده‌ده‌ن كه زه‌نجه‌فیل سوودی بۆ تەندروستیی مرۆڤ هەیە وه‌ك:
خواردن
میشێل ئاكل پسپۆڕی بواری خۆراك باسی له‌وه كرد، زه‌نجه‌فیل مس و ئاسن و مه‌نگه‌نیز و ڤیتامین B له‌خۆ ده‌گرێت، هه‌روه‌ها فینۆلی تێدایه كه ماده‌ی دژه به‌كتریا و دژه ڤایرۆسه. میشێل ئه‌و زانیارییانه‌شی زیاد كرد له چاوپێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی جه‌زیره، كه زه‌نجه‌فیل یارمه‌تیده‌ره بۆ ڕزگاربوون له به‌ڵغه‌م و ڕزگاربوون له نیشانه‌كانی هه‌وكردنی سییه‌كان، هه‌روه‌ها زه‌یتی زه‌نجه‌فیل به‌پێی توێژینه‌وه‌كان، ڕه‌نگه سوودی هه‌بێت له چاره‌سه‌ركردنی زیپكه‌دا.
ته‌ندروستیی ده‌م و ددان
زه‌یتی زه‌نجه‌فیل زۆرجار له شوشتنی ده‌مدا به‌كار ده‌هێنرێت بۆ نه‌هێشتنی بۆنی ناخۆش و ڕێگریكردن له هه‌وكردنی پووك، یارمه‌تی چاره‌سه‌ركردنی نەخۆشییەکانی ده‌م ده‌دات .
جێگره‌وه‌ی خوێ
ده‌توانرێت زه‌نجه‌فیلێكی تازه یان وشككراوه وه‌ك جێگره‌وه‌ی خوێ له كاتی چێشتلێنان به‌كار بهێنرێت، بۆ یارمه‌تیدان له كه‌مكردنه‌وه‌ی وه‌رگرتنی خوێ یان كۆنترۆڵكردنی به‌رزی په‌ستانی خوێن.
كه‌مكردنه‌وه‌ی ئازار
ڕه‌نگه تایبه‌تمه‌ندیی دژه هه‌وكردن، زه‌نجه‌فیل یارمه‌تیده‌ر بێت له كه‌مكردنه‌وه‌ی ئازار، توێژینه‌وه‌كان ده‌ریانخستووه كه زه‌نجه‌فیل هاوشێوەی ئیبۆپرۆفین، گرژبوون و ئازاره‌كانی سوڕی مانگانه كه‌م ده‌كاته‌وه.
هه‌ندێك كه‌س كه تووشی هه‌وكردنی جومگه‌ی ڕۆماتیزمی بوونه، زه‌نجه‌فیل به‌كار ده‌هێنن یان وه‌ك چا یان به‌شێوه‌ی سه‌ره‌كی بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی نیشانه‌كانی، به‌ڵام پێویسته لێكۆڵینه‌وه‌ی زیاتر بكرێت پێش ئه‌وه‌ی ئه‌مه پشتڕاست بكرێته‌وه.
دژه كۆكەی سروشتی
زه‌نجه‌فیل وه‌ك چاره‌سه‌رێكی ماڵه‌وه بۆ كۆكه و نه‌خۆشییه‌كانی كۆئه‌ندامی هه‌ناسه و هه‌وكردنی بۆڕییه‌كانی هه‌ناسه به‌كار ده‌هێنرێت، توێژینه‌وه‌كان هه‌ندێك پشتگیرییان بۆ به‌كارهێنانی ده‌رخستووه، هه‌رچه‌نده پێویسته لێكۆڵینه‌وه‌ی زیاتر بكرێت پێش ئه‌وه‌ی كاریگه‌رییه‌كه‌ی بسه‌لمێنرێت.
توێژینه‌وه‌یه‌كی بچووكی ساڵی ٢٠١٣ ده‌ریخستووه كه به‌كارهێنانی سپرای لووتی تایمۆڵ، یارمه‌تیده‌ر بووه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی کۆکە .
یارمه‌تی چاره‌سه‌ركردنی ئه‌كزیما و زیپكه ده‌دات
هه‌روه‌ها تایبه‌تمه‌ندیی دژه هه‌وكردن و دژه میكرۆبی، ڕه‌نگه زه‌نجه‌فیل یارمه‌تیده‌ر بێت له چاره‌سه‌ركردنی حاڵه‌ته‌كانی پێست، هه‌روه‌ها تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ڕه‌نگه یارمه‌تیده‌ر بێت له ڕزگاربوون له هه‌وكردنی به‌كتریا. له ئه‌نجامدا ده‌توانێ یارمه‌تیده‌ر بێت له چاره‌سه‌ركردنی خوران و هه‌وكردن له حاڵه‌ته‌كانی وه‌ك ئه‌كزیما و زیپكه‌دا.
زه‌نجه‌فیل چی له‌خۆ ده‌گرێت؟
زه‌نجه‌فیل تایمۆڵ و بڕێكی كه‌م له ماده خۆراكییه‌كانی تری تێدایه، وه‌ك پۆتاسیۆم و ڤیتامین A و ڤیتامین C و مه‌گنیسیۆم.
یه‌ك كه‌وچكی چا زه‌نجه‌فیلی تازه، پێكهاتووه له:
•كالۆری: 8.0 كالۆری.
•پرۆتین: 0 گم.
•چه‌وری: 0 گرم.
•كاربۆهیدرات: 2.0 گم.
•ڕیشاڵ: 1.0 گم.
سووده‌كانی چای زه‌نجه‌فیل چین؟
هه‌روه‌ها زه‌نجه‌فیل چه‌ندان جۆری كانزا و ڤیتامینی تێدایه كه ده‌بێته هۆی ته‌ندروستی باش، ده‌وڵه‌مه‌نده به ڤیتامین C بۆ پشتگیری له به‌رگریی له‌ش، پۆتاسیۆم بۆ خانه ته‌ندروسته‌كان، هه‌روه‌ها مه‌نگه‌نیز بۆ گه‌شه‌ی ئێسك و مه‌ینی خوێن.
خواردنی زه‌نجه‌فیل و خواردنه‌وه‌ی چایه‌كه‌ی، ده‌توانێت سوودی ته‌ندروستی دابین بكات، وه‌ك:
• كه‌مكردنه‌وه‌ی هه‌وكردن.
• پشتگیری هه‌ناسه‌دان.
• ته‌ندروستی كۆئه‌ندامی هه‌رس.
تێكچوونی زه‌نجه‌فیل
دوو کەوچکی چێشت زه‌نجه‌فیلی تازه، یان كه‌وچكێكی چا لە زەنجەفیلی وشككراوه، کە له چێشتلێنان به‌كار بهێنرێت، سوودی بۆ تەندروستی مرۆڤ هەیە. به‌ڵام ئه‌گه‌ر پلانی ئه‌وه‌ت هه‌بێت وه‌ك زه‌یتی سروشتی بیخۆیت، ئه‌وا پێویسته ئه‌وه له‌به‌رچاو بگریت كه چڕیی زیاتری هه‌یه له شێوه‌ی زه‌یتی سروشتی، له‌وانه‌یه ببێته هۆی كاریگه‌ری لاوه‌كی.
زه‌نجه‌فیل به‌گشتی سه‌لامه‌ته، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زیاده‌ڕۆیی له به‌كارهێنانی، به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر وه‌ك زه‌یتی سروشتی وه‌ریبگریت، ده‌بێته هۆی دابه‌زینی په‌ستانی خوێن. ئه‌گه‌ر ده‌رمانی به‌رزی په‌ستانی ده‌خۆیت، پێش به‌كارهێنانی زه‌یتی سروشتی یان ته‌واوكه‌ره‌كانی زه‌نجه‌فیل له پزیشكه‌كه‌ت بپرسه.
ئه‌گه‌ر هه‌ستیاریت به ڕووه‌كه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی نه‌عنا هه‌یه، پێش به‌كارهێنانی زه‌نجه‌فیل راوێژ به پزیشكه‌كه‌ت بكه، ئه‌وانه‌ی هه‌ستیارییان هه‌یه، له‌وانه‌یه تووشی سكچوون یان رشانه‌وه ببن به‌هۆی خواردنی، هه‌روه‌ها له‌وانه‌یه ببێته هۆی دروستبوونی په‌ڵه له كاتی ده‌ستلێدان له‌م ڕووه‌كانه .
وەرگێر - کەژاڵ کەمال