ئێستە عێراقییەكان لەناو دۆخێكی شڵەژاوی رۆژانەیاندا دەژین، خۆیان قسە دروست دەكەن و باوەڕیش بە قسەكانیان دەكەن، وای لێ هاتووە تەنیا وێنەیەك سۆشیال میدیا لێكدانەوەی بۆ بكات و كاریگەری لەسەر بازاڕ دروست بكات، لە كۆتاییەكەی ئەوەی قازانج دەكات، كۆمەڵێك مامەڵەكار و بازرگانی دۆلار و حزب و میلیشیا و باندەكانن، خەڵكەكەش بە دەستبەتاڵی و خەیاڵ پڵاوییەوە لێی دەردەچێت، دوێنێ هەینی كۆبوونەوەیەك لە نێوان پارێزگاری بانكی ناوەندی عێراق و وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا لە توركیا ساز كرا، كە شەوی رابردووی كردە رۆژی رووناك و خەڵكەكە لەسەر شەقامەكان رۆژیان كردەوە، بەڵام چی رووی دا؟
ئەحمەد برێهی، ئەندامی لیژنەی بەڕێوەبردنی بانكی ناوەندی عێراق ئاشكرای كرد كە كۆبوونەوەكەی دوێنێ هەینی عەلی موحسین عەلاق، پارێزگاری بانكی ناوەندی عێراق و براین نیڵسۆن، یاریدەری وەزیری گەنجینەی ئەمەریكا لە ئەنقەرە، ئەنجامی ئەرێنی هەبووە و بڕیارەیشە لە چەند رۆژی داهاتوودا پارێزگاری بانكی ناوەندی لە واشنتن كۆبوونەوەی تر ساز بكات.
روونی كردەوە، دیدارەكەی عەلاق و نیڵسۆن هەستێكی ئەرێنی لای شارەزایانی دارایی دروست كرد، چونكە دەبێتە هۆی دابەزینێكی خێرای نرخی دۆلار لە بازاڕەكاندا، كۆبوونەوەكەی دوێنێ سەرەتایەكە بۆ ئەو كۆبوونەوەی بەمنزیكانە عەلاق لە واشنتن لەگەڵ وەزیری گەنجینەی ئەمەریكا سازی دەكات، ئەگەرچی تا ئێستە ئاگەداری وردەكاریی كۆبوونەوەكەی دوێنێ نین.
لەوەتەی دوو مانگی كۆتایی 2022تا ئێستە نرخی دۆلاری ئەمەریكی بەرانبەر بە دیناری عێراقی لە هەڵكشانە، تا ئێستە هۆكاری ئەو هەڵكشانە لەلایەن بەرپرسانی حكوومەت بە فەرمی نەهاتووەتە راگەیاندن، چونكە باسكردنی پەردە لەسەر چەند دۆسیەیەك هەڵدەداتەوە كە رەنگە لە بەرژەوەندی ئەوانە نەبێت باسیان بكرێت، بەگشتی وەك شارەزایانی ئابووری دەڵێن عێراق چووتە ناو سیستمی سویفت بۆ هاتوچۆی پارە و حەواڵەی دەرەكی، ئەو سیستمەش زۆر توندە لەبارەی پێدانی زانیاری زۆر ورد لەبارەی سەرچاوە و شوێنی چوون و هۆكاری هاتوچۆی دۆلاری دەوێت، كە ساڵانێكە ئەو شتە لە عێراق بوونی نییە و كەس نازانێت داهاتی نەوت و دۆلاری عێراق بەرەو كوێ دەچێت و زۆرینەی كۆمپانیا و بانك و بازرگانانی عێراق خەیاڵین و رووكەشی كەس و لایەنی گوماناوین لای ئەمەریكاوە.
لای خۆیەوە
مەزهەر محەمەد ساڵح، راوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی عێراق دووپاتی كردەوە كە ئەو رێوشوێنانەی بانكی ناوەندی عێراق بەم دواییە وەری گرتن، بە ئەرێنی كاری كردووەتە سەر گفتوگۆكان لەگەڵ وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بەهای دینار بەرز ببێتەوە.
روونی كردەوە، ئەو رێوشوێنانەی لە چەند سەعاتی دوایی وەرگیران، رەنگدانەوەی ئەرێنی لەسەر سەركەوتنی گفتوگۆكانی بانكی ناوەندی و وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا هەبوو، بە سووككردنێكی كۆتە سەپێنراوەكان دادەنرێت، بە پشتبەستن بە ئامرازە بانكییە نێودەوڵەتییەكان بۆ دروستكردنی رێڕەوێكی سەلامەتی هاتوچۆی دراو و بەڕێوەچوونی حەواڵەتی دەرەكی لە نێوان عێراق و دنیادا.
راوێژكارەكە ئاماژەی كرد، ئەو رێنوێنیانەی دەرچوون ئاماژەیەكی بە بەرنامەیە بۆ رێكخستنی حەواڵەی دەرەكی و دەرهێنانی لەو كۆت و رێنوێنیانەی پێشتر هەبوون، بەوەش بەهای دیناری عێراقی بەخێرایی هەڵدەكشێتەوە، ئەوە لەوكاتەی لە بەیاننامەیەكی بانكی ناوەندی عێراق لەبارەی كۆبوونەوەكەی دوێنێی ئەنقەرە هاتووە، وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا دووپاتی لە پاڵپشتیكردنی سەقامگیری ئابووری عێراق كردووەتەوە، وەك ئاماژەیەك بۆ پاڵپشتیكردنی ئەو بابەتانەی لە پێوەندییە تەلەفۆنییەكەی نێوان محەمەد شیاع سوودانی و جۆر بایدن باس كراوە لە دووپاتكردنەوە لە گرنگی سەقامگیری عێراق و ناوچەكە.
بەپێی بەیاننامەكە وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا ئامادەیی خۆی پێشان داوە بۆ ئەنجامدانی دەست سووككردنی پێویست بۆ گەیشتن بە ئامانجە هاوبەشەكان، لە كۆبوونەوەكە رێككەوتن لەسەر بەردەوامیی هاوئاهەنگی و هاریكاری لە كۆبوونەوەكانی بڕیارە پێش ناوەڕاستی ئەم مانگە لە واشنتن بێتە سازكردن.
رەگوریشەی ئەو دۆخە خراپە داراییەی عێراق تێی كەوتووە زیاتر پێوەندی بەوەوە هەیە كە ساڵانێكە ئێران و میلیشیاكانی سوود لە دۆلاری فرۆشتنی نەوتی عێراق دەبینن بۆ سووككردن و شكاندنی سزا ئابوورییەكانی لەلایەن ئەمەریكا لەسەر ئێران هەیە، ئەوەش بەهۆی بەرنامەی ئەتۆمی و رەفتارە شەڕانگێزییەكانی لە ناوچەكە، بۆیە ئەوەی عێراق و بانكی ناوەندی و مەزادی بانكەكە ئەو بانك و كۆمپانیایانەی لە مامەڵكردن بە دۆلار، بەتایبەتی حەواڵەتی دەرەكی دەیكەن، زۆرینەی بۆ گیرفانی ئێران و سوپای پاسدارانی و میلیشیاكانی تری ئێران و گرووپە تیرۆریستی و توندڕۆكان چووە، ئەوەش وای كرد كە ئەمەریكا عێراق بخاتە ناو سیستمی سویفت بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەوانە و ئەو سپیكردنەوەی پارەی لەو وڵاتە هەیە.
جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق دەڵێت، هۆكاری هەڵكشانی نرخی دۆلار و كەمبوونەوەی فرۆشتنی دۆلار لە بانكی ناوەندی عێراق بۆ رێوشوێنە نوێیەكانی ئەمەریكا و ئەوروپا بەرانبەر بە هاتوچۆی دراو لە ناوخۆی و دەرەوەی عێراق دەگەڕێتەوە، ئەوەش بۆ رێگرتن لە بەقاچاخبرنی پارە و سپیكردنەوەی، هەروەها رێگرتن لە گەیشتنی بەدەستی گرووپە تیرۆریستی و میلیشیاكانەوە، بۆیە بەهۆی ئەو رێوشوێنانەوە، لە بازاڕی رەش خواست لەسەر دۆلار زیادی كردووە.
كۆچەر تیشكی خستە سەر شێوازێكی تری سپیكردنەوەی پارە لە عێراق، ئەویش ئەو ئاوەدانكردنەوەی دەبینرێت روونی كردەوە، ئێستە بەهۆی ئەوەی بردنەدەرەوەی پارەی گەندەڵی سەختتر بووە، لە ناوخۆ لە پڕۆژەكانی وەبەرهێنان وەك كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون و نەخۆشخانە و ناوەندی بازرگانی بەكار دەهێنرێت.
زیا موحسین، شارەزای ئابووری دەڵێت، هۆكاری ئەو دابەزینەی دوایی نرخی دۆلار بۆ هەندێك زانیاری دزەپێكراو لە كۆبوونەوەی دوێنێی توركیا دەگەڕێتەوە، بەوەی بوارێك بە عێراق دراوە بۆ جێبەجێكردنی رێوشوێنەكانی بانكی فیدراڵی ئەمەریكا، واتە هۆكارەكان دەرەكی و ناوخۆیین.
زیاتر گوتی، ناوخۆییەكە بریتییە لەو زنجیرە رێوشوێنانەی بانكی ناوەندی پێڕەوی كردووە، لەوانەش دابینكردنی دۆلار بۆ گەشت و چارەسەری و خوێندن و بازرگانان، دەرەكیش پێوەندییە تەلەفۆنییەكەی بایدن و سوودانی و كۆبوونەوەی دوێنێی توركیا بوو، بەوەی بانكی فیراڵی ئەمەریكا بواری كاتی بە عێراق داوە بۆ جێبەجێكردنی مەرج و رێوشوێنەكانی.
كێشەی بانكی ناوەندی فیدراڵی ئەمەریكا ئەوەیە گومانی لە حەواڵە دەرەكییەكانی عێراق هەیە، بۆیە ئەو رێوشوێنانەی بۆ مسۆگەری نەگەیشتنی دۆلار بۆ تاران و دیمەشق بەسەر بانكی ناوەندی عێراق سەپاندووە، تا ئێستە رێوشوێنەكانی عێراق وەری گرتوون نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی قەناعەت بە وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا بكات بەوەی كۆنترۆڵی حەواڵەی دەرەكی كردووە.
تا ئێستە ئەو دابەزینەی نرخی دۆلار تەنیا كاردانەوەی دانیشتنی دوێنێ و كۆبوونەوەكانی بڕیارە لە واشنتن بێتە سازكردن، لەوكاتەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا ئەوان تاكە رێگە جێبەجێكردنی رێنوێنییەكانی سیستمی سویفت دەبینن، ئەو سیستمەی عێراق نایەوێ جێبەجێی بكات، كە تاكە رێگەیە بۆ داشكانی نرخی دۆلار، بۆیە تاكە بژارەی عێراق ئەوەیە لە كۆبوونەوەی 8 و 9ی ئەم مانگە لە واشنتن داوای دواخستنی جێبەجێكردنی كاركردن بە سیستمی سویفت بكات، ئەوەش دەمێنێتەوە سەر ئەمەریكا، ئاخۆ لە بەرانبەر بەوە داوای چی لە عێراق دەكات.