یەکەم/ بەهای دینار وەک بارمتە
دابەزینی بەهای دینار لە بەرانبەر دۆلاردا، گەرمترین پرسی رۆژ و شەقامی ئەمڕۆی عێراقییە. تا دێت بەهای دینار زیاتر دادەبەزێت و نرخە راستەقینەکەی خۆی لەدەست دەدات، لە کاتێکدا عێراق لە ساڵی 2022دا تەنیا داهاتی نەوتی زیاتر لە 115 ملیار دۆلار بووە و یەدەگی بانکیش لەو وڵاتە زیاتر لە 82 ملیار دۆلار بووە.
دیارە دابەزینی بەهای دینار پڕۆسەیەکی دروستکراو و بەرهەمهێنراوە و پێوەندی بە سروشتی گەشەی ئابووری دەوڵەتی عێراق خۆیەوە نییە، بەڵکو زیاتر پێوەەستە بەو ململانێ و کێبەرکێ سیاسی و دبلۆماسییەی لەلایەن ئەکتەرە ناوخۆیی، هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانەوە لەسەر عێراق دەکرێت و ئەنجام دەدرێت.
ئابووری عێراق راستە ئابوورییەکی کرێخۆر و تاکڕەهەندە و تەنیا پشت بە سەرچاوەی نەوت دەبەستێت وەک تاکە سەرچاوەی ژیان و بەڕێوەبردن و بەردەوامبوون، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هیچ ئاماژەیەکی پێشوەخت و پێدراوێکی پێشوەختە ئامادە نییە بۆ ئەمجۆرە دابەزینە خێرا و لەناکاوەی بەهای دینار و بەرزبوونەوەی نرخەکان و ناسەقامگیری بازاڕ و شێواندنی بازاڕ بەگشتی.
ئەوەی دەبینرێت و هەستی پێدەکرێت، ئەو پڕۆژە و ستڕاتیجییە سیاسییەیە کە لەلایەن وڵاتانی دنیاوە لە بەرانبەر عێراقدا دەکرێت و لەڕێگەی لاوازکردنی دراو و ئابوورییەکەیەوە هەوڵ دەدرێت بڕبڕەی پشتی تێکبشکێنرێت و دواتر بەئاسانی ببێت بە پارو و داوا و خواستەکانی وڵاتان جێبەجێ بکات و لە دەرەنجامیش ببێت بە بەشێک لە کارنامەی سیاسی وڵاتانی جیهان، بەتایبەت ئەمەریکا و هاوبەشەکانی.
ئەم یاریکردنە ئابوورییە لە گۆڕەپانی عێراقدا و لەڕێگەی بەهای دینارەکەیەوە، پێشهاتێکی یەکجار مەترسیدارە بۆ داهاتووی عێراق و دەرگایەکی گەورە دەکاتەوە بەسەر بە بارمتەگرتنی عێراق و عێراقییەکان و بەهای دراو و سیستمی ئابووریی و دواتریش سیستمە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ژێرخانە ئابوورییەکەی.
دووەم/ سەدرییەکان و گەڕانەوە بۆ شەقام
ململانێی نێوان گڕووپەکان تائێستا لە عیراقدا شێوەیەکی ناڕێکخراو و پەرتەوازەی وەرگرتووە. بەمانایەکی تر، دەکرێت بڵێین ململانێی سیاسی لە عێراق بەدامەزراوەیی و یاسایی نەکراوە و ململانێکان نابنە هۆی گەشەپێدانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و دەزگایی.
لە دواین هەڵبژاردندا سەدرییەکان زۆرینەی کورسییەکان دەبەنەوە و دوای مانۆر و مشتومڕ و ململانێیەکی زۆریش بڕیار دەدەن بەشداری لە حکوومەت وەک دەزگایەکی جێبەجێکردن نەکەن و لە دەرەوەی ئەم دامەزراوەیە بمێننەوە. ئەم پڕۆژەیەی سەردییەکان رێگەی خۆش کرد رکابەرەکانی وەک چوارچێوەی هاوئاهەنگی بێنەوە پێشەوە و حکوومەت پێک بێنن و جووڵە بە پڕۆسەی حکومڕانی بکەن و مانای تایبەت بە سیاسەت و حکومڕانی و یاسادانان، ببەخشن کە خۆی لە پێکهێنانی حکوومەت و دروستکردنی دەستەبژێرێکی سیاسی تازەی ناو حکوومەتدا ببینێتەوە.
ئەمشێوە سیاسەتە لە عێراق پڕ مەترسی و ئالنگارییە، چونکە کۆمەڵگە هێشتا بە دیمۆکراتی نەکراوە یان نەبووە و پڕۆسەی بە دیمۆکراتیکردنی کۆمەڵگەیش هێشتا لە سەرەتای سەرەتادایە و دەکرێت بڵێین عێراق هێشتا لە قۆناغی گواستنەوە و دوای ململانێ نەچووەتە دەرەوە، بەمەیش زۆرترین کێشە و قەیران لەناو کۆمەڵگەدا ئامادەن و هەرکاتێک گەورە و فراوان ببن، بەئاسانی جەنگ و قەیرانی گەورەتر بەدوای خۆیدا دەهێنێت. سەدرییەکان هیوا دەخوازن لەڕێگەی قەیرانێکی کۆمەڵگەییەوە جارێکی تر بگەڕێنەوە بۆ شەقام و گوشار و هێزی تازە دروست بکەن، بۆ ئەوەی ئاسانتر ئەم شێوە حکوومەت و حکومڕانییە دەستکاری بکەن و پایەکانی هەڵبوەشێننەوە. شەقامی عێراقی بەئاسانی دەخرۆشێت و دەجوڵێت، بەهۆی ئەوەی قەیرانەکان کەڵەکە کراون و هیچ ئومێدێکی چارەسەریش تا ئێستە نەدۆزراوەتەوە و کاری بۆ نەکراوە. سەدرییەکان وەک هێزێکی سیاسی لە دەرەوەی حکوومەت و وەک هێزێکی ئۆپۆزسیۆن دەیانەوێت لەسەر ئەم قەیرانانە بژین و جارێکی تر بگەڕێنەوە و دەربکەونەوە.
سێیەم/ کابینەیەکی لەرۆزک و ململانێی نێوان زلهێزەکان
بەشێکی پڕۆسەی بە بارمتەگرتنی عێراق پێوەستە بەو ململانێ سیاسی و جیۆپۆڵەتیکییەی لە نێوان زلهێزەکانی جیهاندا هەیە بەتایبەت ئەمەریکا، رووسیای فیدڕاڵ و کۆماری چینی میللی. دیارە بەشێک لەو دۆلارەی ئەمەریکا دەیدات بە عێراق وەک دراوی کاش و کاریگەر و زیندوو، بەڕێگەی قاچاغ دەبرێت بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران و ئەمەیش سەرکێشییەیەکی گەورەیە و ئەمەریکا و دامەزراوە سیاسی و یاساییەکانی توڕە و نیگەران کردووە، وەک کاردانەوەیش بەهای دراوی عێراقی دابەزاندووە و لەپێگە و نرخەکەی کەم کردووەتەوە.
ئەم ململانێیە فرەرەهەندە و ئەکتەرەکانی تری وەک رووسیای فیدڕاڵ و چین، هەوڵ دەدەن دراوەکانی خۆیان لە عێراق لەجێی دراوی ئەمەریکی بەهێز بکەن ئەگەر بۆیان بکرێت و سیستمی ئابووری نێودەوڵەتی قبوڵی بکات، لە کاتێکدا ئەمەریکا هەوڵی شتێکی تر دەدات و ئامانجی سەرەکی لاوازکردنی بەهای دراوی عێراقییە نەک دەرفەتدان بە دراوی وڵاتە رکابەرەکانی. لەم مامەڵە و ململانێیەدا.
ئەم کابینە تازەی حکوومەتی عێراق یەکجار لاواز دەردەکەوێت، زیاتر بە کابینەیەکی لەرزۆک و بێدەسەڵات و بێ بڕیار دەبینرێت لە پرسی سەقامگیری ئابووری و راگرتنی هاوسەنگی بازاڕ و زاڵبوون بەسەر کێشە و قەیرانە ئابوورییەکاندا، لە کاتێکدا هاووڵاتیان لە سەرەتادا چاوەڕێ بوون ئەم کابینەیە کێشە کەڵەکەکراوەکانی رابردوو و گرفتە ئابوورییەکان بەتەواوی بنەبڕ بکات و چارەسەری ریشەییان بۆ بدۆزێتەوە، لەسەرووی هەموویشیانەوە کەمکردنەوەی رێژەی بێکاری، دابەزاندنی نرخی کاڵا لە بازاڕ و کەمکردنەوەی هەڵاوسان و چەندان گرفتی تری ئابووری.