لە كۆمەڵگەی كوردیدا لەسەر ژن و مافەكان و ئەركەكانی زۆر قسە كراوە و بەردەوامیش قسە دەكرێتەوە، لە پاش ڕاپەڕینەوە تا ئێستە لە كوردستان بەهۆی هەبوونی گوتارێك كە ژنی وەك ڕەگەزێكی بەرانبەر و سەربەخۆ بە گریمانە داناوە، ویستوویەتی توانا و هەوڵەكانی بەشێوەیەكی سەربەخۆ و متمانە بە خۆیان دەربكەوێت، زۆر ڕێكخراو و دەزگای جۆراوجۆر لە بواری مافەكانی ژندا چالاكییان كردووە. ئەگەر بە ویژدانیشەوە قسە لەسەر ئەو مژارە بكەین، زۆر كتێب و نامیلكە و وتار بەرهەم هاتوون و زۆر كۆڕ و كۆڕبەندیش كراون، بەڵام ئێمە هێشتا نەمانتوانیوە بەو هەموو تێچووەی كات و وزە و پارەوە، هەندێك بەها و باوەڕی هەڵە بسڕینەوە و شوێنپێیان لەق بكەین.
یەكێك لەو بەها بەسەرچوو و بۆگەنكردووانە، دیاردەی فرەژنی یان چەند ژنییە، بێگومان توندوتیژییەكی ڕووتوقووت كە دژی ژنان و كچان دەكرێت، ئەوە باسێكی ترە و دەكرێت وەك كارەسات ناوی بێنین، بەڵام لێرەدا سەرنجم لەسەر مژاری یەكەم، واتە ئەو دیاردەیەیە كە لەسەر بنەمایەكی ئاینی و بەبێ لەبەرچاوگرتنی پێكهات و زەوینەی كۆمەڵایەتی و دنیای سەردەم، ژن لە ئاستی مرۆڤێكی پلە دوو یان كاڵا بە بارە ناكاپیتالیستییەكەیدا دەبینن.
ڕەنگە مامۆستایانی ئاینی زۆر فەرموودە و گێڕانەوەمان بۆ بگوازنەوە كە فرەژنی سوننەتی پێغەمبەری ئیسلامە (د.خ) و دەیان شتی لەو بابەتە، بەڵام دەبێ چەند پرسیارێك وەڵام بدرێنەوە، ئایا هەموو ئەحكام و سوننەتەكان لە هەموو سەردەمەكاندا بۆ هەموو كۆمەڵگەكان گونجاو و دروستن؟ ئەگەر وەڵامی ئەم پرسیارە ئەرێ و بەڵێ بێت، ئەوا ئەم تێڕوانینە قایل بە گۆڕان و جیاوازیی كۆمەڵگەكان نییە پێكەوە و لە بنەمادا لای وایە هەموو مرۆڤەكان، لە دەرەوەی شوێن و كاتە جیاوازەكان، دەبێ بە وردی وەك یەك بژین و بیر بكەنەوە، یانی ئەم ڕوانگەیە قایلە بەوەی "هوشیارانە بێت یان ناهوشیارانە" كە كۆمەڵگەكان لە سەردەمی كێلانەكان و كۆمەڵە سەرەتاییەكان، لە ئەفریقاوە تا خێڵەكانی دواتر و لە پاش شەڕ و شۆڕ و شارستانییەت و ئیمپراتۆرییەتەكان، هەریەك كۆمەڵگە بوون و هیچ گۆڕانێكیان بەسەردا نەهاتووە.
دژوازی و خاڵێكی حەنەكئامێز كە لەم حیكایەتەدا هەیە ئەوەیە، ئەو هەموو شەڕ و شۆڕە بۆیە لە مێژوودا هاتووەتە ئاراوە، چونكە جیاوازیی كۆمەڵگەكان قبووڵ نەكراوە و هەر كۆمەڵگە یان دەسەڵاتێك ویستوویەتی ئەویتریان بهێنێتە ژێر سیستمی بەها و دیسپلینەكانی خۆی. لە مێژووەوە فێر دەبین چ كارەسات و خوێنڕێژییەك لە لاپەڕەكانیدا تۆمار كراون، بەڵام ئێمە هەر وانەی لێ وەرناگرین، كەواتە تێڕوانینێكی وەها گریمانەی بەرهەمهێنانی توندوتیژیی و خواستی تۆپزییانەی لە خۆیدا هەیە.
دیاردە كۆمەڵایەتییەكان بەپێی هەموو ڕوانگەكانی كۆمەڵناسی، لە گۆڕانی بەردەوامدان و شتانێكی جێگیر و مەند و هەمیشەیی نین، لە سەردەمی ئێستەماندا كە مەعریفەی مرۆیی بەرانبەر سەردەمی ئەفسانە و ئاینە كۆنەكان، هەزار قات زیادی كردووە و لە ڕووی قووڵایی و ئامێرەكانی ناسینیشەوە، بەهەمانشێوە، چۆنكە دەتوانین بەو بەها و پێوەرانە بژین كە هی هەزار ساڵ پێش ئێستەن. تۆ مەڵێ هەزار ساڵ بڵێ 200 ساڵ یان 100 ساڵ! تەنانەت لە ڕووی پۆشاك و سیپاڵەوە كۆمەڵگەی ئێمە بەراورد بە دەیەی ڕابردوو، گۆڕانی دیاری بەخۆوە بینیوە، ئیتر چۆن دەبێت چارەنووسی ژن هێشتا لە تەلیسمی بڕیارگەلی هەزاران ساڵەی پێش ئێستەدا وەك بابەتێكی جێگیر و لە كاتدا وەستاو، بڕیاری لەسەر بدرێت؟
ئەم باسەم تەنیا كردنەوەی دەرگایەكی بچووكە بۆ زۆر باس و بابەتی تر، بەڵام لێرەدا هەر تێڕامانێكە و پرسیارێك لەو جیهانبینییەی لە كاتدا وەستاوە و بە ناوی پیرۆزییەوە كەسایەتیی ژن یەخسیر و مێخكوت دەكات، ڕەنگە دوای بەهاری عەرەبی شەپۆلێكی گەورە و گشتگیر كە وەك شۆڕش یان ڕابوونێكی كۆمەڵایەتیی كولتووریی گەورە بینیبێتمان، هەستانەوەی "ژن، ژیان، ئازادی"یە كە بەختەوەرانە چەق و ناوەندەكەی كوردستان بووە.
ئەمە پێشاندەری ئەوەیە حورمەتێكی لە مێژینە لە كولتووری كۆنی كوردەوە تا ئێستە بۆ ژن هەبووە و ژنان دەتوانن ڕێبەر و پێشەنگ بن. تاران وەك یەكێك لە پایتەختە گەورە و پڕ جووڵەكانی دنیا، هێشتا بزووتنەوەی وای بە خۆوە نەبینییەوە كە لە شارێكی وەك سەقز چەخماخەی لێ دا و هەموو ئێرانی تەنی و خەریكە بە سەرپشكیی ناوی كچە كوردێك و دروشمی "ژن، ژیان ، ئازادی"، ڕێڕەوی مێژوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوین بگۆڕێت. لەم ڕووەوە ئێمە وەك كورد دەبێ شانازی بكەین و لە هەمانكاتدا ڕەخنەی ئەو ڕوانگانە بكەین كە ژن تەنیا لە قەوارەی ئامراز یان كاڵایەكدا دەبینن، بۆیە دەبێت ئەو وێنە ناشیرین و سواوانە ئیتر لە میدیاكانەوە هێندە نەدەینەوە بە چاو و مێشك و زەینی بەردەنگدا و بەها كۆنە ڕزیوەكان بەرهەم نەهێنینەوە.
لە ماوەی یەك مانگدا دەیان پێشكەشكاری ژن دەبینی بە مایكێكەوە و لە گوندێكدا لە پاڵ پیرەپیاوێكی ئاینی نەخوێندەوار دەردەكەون، ئەویش یەكەم شت باسی دەكات ژن و ژنهێنانێكی ترە و هتد. بەبێ ئەوەی یەك ڕستە یان شتێكمان لەسەر كولتووری كورد پێ بڵێت، تەنیا جلوبەرگ و كڵاو و دەسماڵەكەی دەڵێ كوردە، ئەینا پێدەچێت ئەو قسە و ئەو ڕوانینانەی ئەو پیاوە دەیخاتە ڕوو، هی مرۆڤێك بێت 500 ساڵ پێش ئێستە لە وڵاتێكی خێڵەكیدا ژیابێت. هیچ كات نابێ ئەم قسەیە بە چەواشە وەربگرین و وا بزانین پیرەپیاوانی كڵاودەزماڵبەسەر هەڵگری توخمی ڕەسەن و ئیلیمێنتەكانی كولتووری ڕەسەنی كوردی نین نا. باسی من ئەوە نییە، باسی من ئەو میدیا و پێشكەشكارانەن كە خۆیان بە دەوروخولی ئەو باسانەدا دەخولێنەوە و وا دەزانن ئەركی میدیا، پێكەنین و خستنەڕووی قسەوباس و نیازی سێكسیی پیاوانی كوردە.
ڕاستییەكەی ئەمە نەك بێڕێزییە بە ژن، بەڵكو لێدانە لە كەرامەت و تێگەیشتنی پیاوی كوردیش، هیچ باسێك نییە لەم پیرەپیاوە باوك و خاڵ و مامانەی ئێمەی بكەن، ئەوە نەبێ ژنێكی تر بێنن؟ ئەویش عەرەب بێت یان كورد یا هەر نەتەوەیەكی تر، قەیناكا بەس ژن بێت؟
ئەمە قووڵایی كارەساتی بەشێكی زۆری میدیاكانی كوردستانە كە قۆڵیان هەڵماڵیوە بۆ ڕووخاندنی بەها مرۆییەكانی كولتووری كوردی، تەنیا بە یەك ڕەهەندەوە و لە ڕوانگەی سێكسیزمەوە زەقی دەكەنەوە. بە ڕاستی دەبێ سنوورێك بۆ ئەم میدیا و پێشكەشكارانە دابنرێت، تا هێندە بەهاكان نەشێوێنن و ئاستی شتە بەرزەكانیش دانەبەزێنن بۆ خۆیان.