عێراق لە بەردەم هەڕەشەیەكی گەورەی كەشوهەوادایە

ڕاپۆرتێكی ئەمەریكی هۆشداریی داوە لەوەی گۆڕانی كەشوهەوا و كاریگەرییەكانی، هەڕەشەی رژد بۆ سەر ژینگە و كشتوكاڵ و تەندروستیی گشتی و سەقامگیریی كۆمەڵایەتی و ئابووری عێراق دروست دەكات، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە هۆشداریی پێشوەختە لە كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لەسەر ئاستی دنیا بە عێراق دراوە.

بەگوێرەی ڕاپۆرتێكی گۆڤاری لێكۆڵینەوەی ئاسایش لە زانكۆی جۆرج تاون، هەوڵەكانی عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوە لە دژی هەڕەشەكانی گۆڕانی كەشوهەوا، پێویستی بە ڕێوشوێنی بەپەلە هەیە بۆ پاراستنی سەرچاوەكانی ئاو و پاراستنی دانیشتووان و بەهێزكردنەوەی كەرتی كشتوكاڵ.

عێراق خاوەن خاكی بەپیتە بۆ كشتوكاڵی و ئەو شوێنەیە كە مرۆڤە سەرەتاییەكان بۆ یەكەمجار دەستیان بە كشتوكاڵ كرد تێیدا.

بەڵام بەگوێرەی ڕاپۆرتەكە، گۆڕانی كەشوهەوا كە كاریگەرییەكانی بە ئێستەیشەوە لەسەر دەركەوتووە، بووە بە یەكێك لە وڵاتە لاوازەكان بەرانبەر كاریگەرییەكان و بەرەنگاربوونەوەی كەشوهەوا، چونكە بەرزبوونەوەی پلەی گەرما و كەمیی بارانبارین و تێكچوونی خاك و وشكەساڵی، ژینگەی نیمچە وشكی عێراق دەگۆڕێت بۆ بیابان و لەگەڵ زیاتر گۆڕانی كەشوهەوا، سەرچاوەكانی ئاو و كشتوكاڵ و تەندروستیی گشتی و سەقامگیریی كۆمەڵایەتی و ئابووری لە عێراق دەكەونە مەترسییەوە.

كێشەكە تەنیا عێراق نییە، بەڵكو دراوسێیەكانیشی لە ژینگەی بیابانێكی سەختدا دەژین،  وڵاتانی كەنداو سیستمێكی كارەبایی جێگیریان هەیە كە مەرجی گونجاو بۆ خەڵكەكانیان دابین دەكات، هەروەها زۆربەی خۆراكەكانیان هاوردە دەكەن و وەبەرهێنان لە سیستمی هایدرۆپۆنیك دەكەن بۆ زیادكردنی بەرهەمی ناوخۆیی، لە كاتێكدا عێراق هێشتا ژێرخانی ئابووری و سەرچاوەی نییە بۆ بەڕێوەبردنی كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا وەك دراوسێكانی.

ئاوی دیجلە و فورات كە ٪٩٨ی ئاوی سەر زەوی عێراق دابین دەكات، لە ماوەی 40 ساڵی ڕابردوو بەڕێژەی ٪٣٠ بۆ ٪٤٠ كەمی كردووە، ئەم دابەزینە بەهۆی كەمی بارانبارین و بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرمایە، هەروەها گرتنەوەی سەرچاوە ئاوییەكانیش لە بەنداوەكانی وڵاتانی دراوسێ بۆ عێراق.

سەرەڕای ئەوەیش، دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی و كەمبوونەوەی لێشاوی ڕووبارەكان، بووەتە هۆی زیادبوونی هاتنە ناوەوەی ئاوی سوێر دەست نەگەیشتن بە ئاوی سازگار، بەهۆی زیادبوونی سوێری و زیانگەیاندن بە زەوییە كشتوكاڵییەكان. لە ساڵی 2021دا عێراق دووەم وەرزی وشكبوونی بەخۆیەوە بینی لە ماوەی چوار دەیەی ڕابردوودا، ئەمەش بووە هۆی كەمبوونەوەی ئاو لە سەرانسەری عێراقدا، بەتایبەتی لە ناوچەكانی باشووری وەك بەسرە. شارەزایان دەڵێن ئەگەر ئەم ڕەوتە بەردەوام بێت، ئەوا عێراق تا ساڵی 2035 ڕووبەڕووی زیانێكی زۆری ئاو دەبێتەوە و مەزەندە دەكرێت زیانەكەی بگاتە 10 ملیار مەتر سێجا كە پێنج ئەوەندەی بەكارهێنانی ئاوی ساڵانەی نیویۆرك زیاترە. 

كشتوكاڵ كەرتێكی گرنگە لە ئابووری عێراقدا و دووەم گەورەترین كارە لە بەرهەمی ناوخۆیی عێراق دوای هایدرۆكاربۆنەكان، لە ساڵی 2021 بەهۆی وشكەساڵی، جووتیارانی گەنم و جۆ لە عێراق رایان گەیاند، بەرهەمی بەروبوومەكان بە ڕێژەی ٪٣٠ بۆ ٪٣٧ دابەزیوە، لە ساڵی 2022دا بەرهەمی گشتیی كشتوكاڵی بەڕێژەی ٪50 دابەزیوە، جووتیاران ناچار بوون كێڵگەكانیان بەجێبهێڵن و كۆچیان بۆ ناوەندەكانی شار یان دەرەوەی وڵات بكەن، حكوومەتی عێراق دەستی كردووە بە دەستپێشخەری بۆ پاراستنی كشتوكاڵەكەی، دەستپێشخەرییەكانی تیشك دەخاتە سەر بەكارهێنانی بەردەوامی ئاو، بەرگەگرتن لە وشكەساڵی و باشتركردنی سیستمی ئاودێری.

لەگەڵ ئەوەشدا وشكەساڵیی درێژخایەن و خراپ بەڕێوەبردنی خاك، بووەتە هۆی تێكچوونی بەرچاوی خاك، كاریگەری لەسەر زیاتر لە ٪39ی خاكی عێراق هەبووە، هەروەها زەلكاوەكانی عێراق كە پێشتر شوێنەوارەكانی یونسكۆ بوون، گۆڕاون و زیاتر ٪70ی كۆی ڕووبەری زەلكاوەكان (بیابان) و ٪20 گۆڕاون بۆ كێڵگەی كشتوكاڵی و تەنیا ٪10ی ئەو زەلكاوانە ماونەتەوە.

بەگوێرەی ڕاپۆرتەكە، گۆڕانی كەشوهەوا مەترسیی ڕاستەوخۆی لەسەر تەندروستیی خەڵكی عێراق دروست كردووە، بەهۆی گەرمای زۆر و خراپتربوونی كوالێتی هەوا لە ساڵانی ڕابردوودا، چونكە عێراق پلەی گەرمی لە 120 پلەی فەهرنهایت تێپەڕاندووە، شاری بەسرەی باشووری عێراق یەكێك لە بەرزترین پلەكانی گەرمی تۆماركراوە لە دنیادا كە لە ساڵی 2016دا نزیكەی 130 پلەی فارنهایت بووە.

هەرچەندە خۆڵبارین لە ژینگە وشكەكاندا باوە، بەڵام ئێستە لە عێراق ساڵانە 270 زریان ڕوو دەدات، گەرما و وشكەساڵی هۆكاری خراپتركردنن و دەبێتە هۆی زیادبوونی نەخۆشییەكانی هەناسەدان وەك تەنگەنەفەسی و هەوكردنی سییەكان كە ژێرخانی تەندروستیی گشتی هەوڵی چارەسەركردنیان دەدات.

ڕاپۆرتی گۆڤاری لێكۆڵینەوەی ئاسایش لە زانكۆی جۆرج تاون لە ئەمەریكا ئاماژە بەوە دەكات، گۆڕانی كەشوهەوا، ئاوارەبوون و ناكۆكی لەناو عێراقدا زیاتر كردووە، ئەمەش بەهۆی كەمیی ئاو و كەمیی بەرهەمی كشتوكاڵی، بەتایبەتی لە ناوچەكانی باشووری وڵات كە كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا توندترە و ململانێ لەسەر مافەكانی ئاو و زەوی زۆرجار بەرەو توندوتیژی دەڕوات، عێراق ناچار دەكات ڕوو لە ناوچە نافەرمییەكان بكەن.

نزیكەی 1.2 ملیۆن عێراقی لە ناوچە نافەرمییەكان دەژین كە زۆرجار كۆمەڵگەی ئاوارەكان دەستیان بە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان ناگات، ئەمەش گرژی و ئاڵۆزییەكانی سەنتەری شارەكان زیاد دەكات كە بەدەست دابینكردنی ئاو و پاكوخاوێنی و كارەباوە دەناڵێنن.