شارەزایەكی دیاری كورد رای گەیاند، چیتر شەڕ و پێكدادان لە دەرەوەی سنوورەكانی ئێران نییە، بەڵكو ئێستە دەوڵەتی ئێران لە قووڵایی خۆیدا گورزی كوشندەی بەردەكەوێ. ئەمەش بۆ كورد دەبێتە یەكێك لە گەورەترین زەمینلەرزەی سیاسی لە 100 ساڵی رابردوودا.
د. بورهان یاسین كە كەسایەتییەكی دیاری كورد و مامۆستای زانكۆیە لە سوید، گوتارێكی درێژی لەبارەی شەڕی ئێران و ئیسرائیل نووسیوە و چەندان تەوەر و بابەتی وردی ورووژاندووە، نمونەیەك لە ئێریك زەرشەر نووسەری بواری دەوڵەتی عوسمانی و توركیا وەردەگرێت و دەڵێت: فروانبوون و فراوانخوازی ئیمپراتۆریی لە سەرەتادا وەك هێمای هێز دەردەكەوێ، بەڵام دواتر هەر هەمان ئەو فراوانبوونە دەبێتە كارخانەی بەرهەمهێنانی شكست، پاشەكشێ و لەناوچوونی ئیمپراتۆرییەكە خۆی.
د. بورهان دەڵێت: خاڵێكی زۆر گرنگ لەو رووداوەدا ئەوەیە كە ئێمە چۆن لە نزیكبوونەوەی ئیسرائیل لەو رووداوە دەگەین. جگە لەوەی كە كاردانەوەی ئیسرائیل بەرانبەر بە حەماس و فەلەستینییەكان زۆر توند بوو، بەڵام زۆر گرنگە ئەوە بزانین كە هەر لە سەرەتادا ئیسرائیل سەركەوتوو بوو لەوەی كە حەوتی ئۆكتۆبەر بكات بە جۆرێك لە 11ی سێپتێمبەری ئیسرائیل. چۆن ئەمەریكا توانی 11ی سێپتێمبەر بكات بەو رووداوە كە گەلی ئەمەریكا بە هەموو ئاراستە سیاسییەكانیەوە كۆ بكاتەوە، هەروەها ئەم سۆزێكی بێوێنەی لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بۆ ئەمەریكا مسۆگەر كرد، بە هەمانشێوە حەوتی ئۆكتۆبەر گەلی ئیسرائیلی بە توندی لە دەوری حكوومەتی ئیسرائیل كۆ كردەوە و سۆزی بەشێكی گرنگی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیشی گرەنتیی كرد.
ئەو شارەزایە دەنووسێت: رووداوی حەوتی ئۆكتۆبەر دەرفەتێكی مێژوویی ئەوەندە گەورە و گەوهەرییە بۆ ئیسرائیل كە دواجار بۆ ئیسرائیل دەرفەتی سەدەیە، بە واتای ئەوەی كە دەرفەتی لەو جۆرە تەنیا 100 ساڵ جارێك فەراهەم دەبن. بە واتایەكی تر ئەوەی كە لە حەوتی ئۆكتۆبەرەوە رووی داوە ئێستە گەیشتووە بە یەكێك لە بازنە هەرە گرنگەكانی، واتە تێكشكاندنی تواناكانی ئێران و رێگرتن لە ئێران لەوەی ببێ بە خاوەنی چەكی ئەتۆمی، بە ئەگەری زۆر سەدەی ٢١ بكات بە سەدەی ئیسرائیل، بە هەرحاڵ لە ئاستی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
"لەلایەكی تریشەوە دەبێ ئەو ئەگەرە بە كراوەیی بەجێبهێڵین كە دەسەڵاتدارانی ئێران بۆ مانەوەی رژێمەكەیان، رەنگە بەرداخە ژەهرەكە بخۆنەوە، واتە بچنە ژێرباری رێككەوتنێكی ئەتۆمییەوە كە كەم یا زۆر، پڕ بە پێستی خواستەكانی ئەمەریكا بێت، ئەگەرچی مەرج نییە رێككەوتنێكی وا بە دڵی ئیسرائیلییەكان بێت".
د. بورهان دەڵێت: بە داڕمانی ئەم هیلالە كە ئێران ئامراز و كارتێكی گرنگی دانوستاندنی لەگەڵ جیهانی رۆژئاوا، بەتایبەتی ئەمەریكا لە دەست دا. دوای ئەو داڕمانی ئەو باسكە، تەنیا كارتی ئێران بەرنامە ئەتۆمییەكەی بوو كە دەكرا بەرانبەر ئەمەریكا و دنیای رۆژئاوا بەكاری ببات، بەڵام هەرزوو جێگەی گومان بوو كە ئیسرائیل لێبگەڕێ ئێران بە ئاسانی پێشكەوتنی زیاتر لە پڕۆژە و پرۆگرام ئەتۆمییەكەی بەدەست بهێنێ، وەك كارت لە بەهێزكردنەوەی هەژموونی خۆی بەكاری ببات.
كەوتنی باسكی بریكارەكان بەتایبەتی رژێمی سووریا، رەگەزی سەرەكی لە هێز و هەژموونی ئێران كەوت. ئەمەش وایكرد كە ئێران بە ئاشكراتر باس لە ئەگەری گۆڕینی باوەڕ (عەقیدە)ی ئەتۆمی خۆی بكات، ئەوەش بەتایبەتی بە دوو واتا: یەكەمیان، پەلەكردن لە سەرخستنی ئاستی پیتاندنی یورانیۆم كە لە ماوەی دواییدا دەركەوت گەیشتووەتە 60% یا تەنانەت زیاتریش. دووەمیان، ئاماژەدان بە ئاشكرا بە بژاردەی جێهێشتنی رێككەوتنی سنوورداركردنی بڵاوبوونەوەی چەكی ئەتۆمی كە ساڵانێكە ئێران بەشێكە لێی، بەم واتایەش ئیتر ئێران دەستی واڵا بێت لە هەنگاونان بۆ بە "سەربازیكردنی" بەرنامە ئەتۆمییەكەی.
بەڵام ئەم پێشوەچوونە، واتە ئاماژەدان بە گۆڕینی "عەقیدە"ی ئەتۆمی، بوو بە شیرێكی دوو سەر: سەرێكیان بوو بە پشتڕاستكردنەوەی هێز و تواناكانی ئێران، بەڵام لەولاشەوە ئەم ئاماژەیە بە گۆڕینی "عەقیدەی" ئەتۆمی بووە هۆی ئەوەی بە توندی سەرنجی دنیای رۆژئاوا و ئیسرائیل بۆ لای هەڕەشەی گریمانەیی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران زیاد بكات. ئاكامێكی ئەو پێشوەچوونەش ئەوەبوو كە: یا ئەوەتا ئێران بێتە ژێرباری ئەوەی رێككەوتنێكی نوێ لەبارەی بەرنامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئەمەریكا واژوو بكات، یا ئەوەتا زوو یا درەنگ، ئەو وڵاتە بچێتە دۆخی بەرەوڕووبوونەوە لەگەڵ دنیای رۆژئاوا، بەتایبەتی ئەمەریكا، زۆر بە تایبەتیش ئیسرائیل.
د. بورهان باسی لەوەش كردووە، ئێران: ئیمپراتۆرییەك لە بەردەم دووڕیانی بوون و نەبووندا، گومانی تێدا نییە كە تا ئێستە گەورەترین زیانمەندی پووكانەوە و كەوتنی حەماس، حزبوڵا و رژێمی ئەسەد ئێران بووە، بە تایبەتی لە رووی هەژموون و جێگە و پێگەی جیو-سیاسیی ئەو وڵاتە لە ناوچەكەدا، بەڵام بە پەڕینەوەی ململانێكان لە 13ی حوزیرانەوە، لە ئاكامی هێرشە كەمەرشكێنەكانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران، ئیتر چیتر پرسەكە لەدەستدانی باسكی هێزی دەرەوەی ئێران (واتە باسكی بریكارەكان) نییە، بەڵكو باسكی دووەمی هێز و تواناكانی ئێرانیش لە ژێر مەترسی رژدی پووكانەوەدایە.
ئیتر بەم واتایە، لە كاتێكدا تا بەر لە رووداوی حەوتی ئۆكتۆبەر، هەژموونی ئێران پشتی بە دوو باسكی هێز دەبەست و شانازیی پێوە دەكرد و هەر ئەو دوو باسكەی هێزیش ئێرانیان گۆڕیبوو لە دەوڵەتێك بە سنووری دیاركراوەوە، بۆ ئیمپراتۆرییەك كە سنوورەكانی تا كەنارئاوەكانی دەریای سپی ناوەڕاست و كەنارەكانی دەریای سوور و دەریای عەرەبی دەچوون.
ئەمڕۆ نەك هەر ئەم ئیمپراتۆرییە لە بەردەم تاقیكردنەوەی قورسی مان و نەماندایە، بەڵكو مانەوەی ئێرانیش وەك وڵاتێكی یەكگرتوو بەو نەخشە و سنوورانەوە كە لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە هەیبووە. زۆر ئەزموونی مێژوویی پێمان دەڵێن كە كاتێك ئیمپراتۆرییەكان لە دەرەوەوە دووچاری پووكانەوە و پاشەكشە دەبن، ئەوا بە ئەگەری زۆر ئەو ئیمپراتۆرییە لە ناوخۆشیدا توانای پارێزگاری لە بوون و مانەوەی خۆی لە دەست دەدات: لاوازی و پاشەكشەی ئیمپراتۆری لە دەرەوەی خۆی دەكرێ ببێتە هۆی شڵەژانی رژێم لە ناوەندی دەسەڵات و لەدەستدانی توانای كۆنترۆڵكردن، هاوتەریبیش تووڕەیی جەماوەر و بوێری ئەو جەماوەرە بۆ راپەڕین دژی رژێمەكە.
سیناریۆ پێوەندیدارەكان بە پێكدادانی ئیسرائیل و ئێران زۆرن، د. بورهان یاسین باس لەوە دەكات، ئەگەرچی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران تا ئێستە كەمەرشكێن بوونە، بەڵام هەرگیز ئیسرائیل نەگەیشتووەتە ئەو ئامانجانەی كە پێشتر دیاری كردوون، ئەویش خاپووركردنی بە تەواوەتی توانا ئەتۆمییەكانی ئێرانە. ئیسرائیل باڵادەستی و توانا سەرسوڕهێنەرە سەربازییەكانی تا ئێستە بە روونی پێشان داوە و گورزی كەمەرشكێنیشی لە ئێران وەشاندووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا گومان دەكرێت ئیسرائیل بتوانێ بە تەنیا هەموو ئامانجەكانی بپێكی. ئەمەریكا تا ئێستە بەشداری كردووە لە بەرگرییەكی سنووردار لە ئیسرائیل بە شێوازی جیاجیا، بەڵام هەرگیز بەشداری نەكردووە لە هێرشەكاندا.
تا ساتی نووسینی ئەم بابەتەش باشترین بژاردە، بە دیدی دەسەڵاتدارانی ئەمەریكا، ئەوەیە كە ئێران بچێتە ژێرباری مەرجەكانی ئەمەریكا بۆ واژووكردنی رێككەوتنێك لەبارەی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران. بەڵام بۆ ئەوەی ئەمەریكا هەڵوێستی خۆی لە بەرگریكردن لە ئیسرائیل بگۆڕی بۆ هێرشكردنە سەر ئێران، پێویستە هەندێك شت روو بدەن كە زۆریش لەو شتانە دەكرێ ببن بە هەڵەی گەورەی ئێران، گەورە تا رادەی خۆكوژی سیاسی، لەوانە: زێدەبوونی زۆری ژمارەی قوربانییەكان لە ناو ئیسرائیلییەكان، بە ئاستێك كە نە ئەمەریكای فەرمی و نە ئەمەریكای نافەرمیش قبووڵی ئەو ژمارە زۆرەی قوربانیان لە ریزی مەدەنییە ئیسرائیلییەكاندا ناكات.
هاوكات داخستنی تەنگاوی هورمز لەلایەن ئێرانەوە دەبێتە ئەو هەڵە گەورەیەی كە ئەمەریكا لە حاڵەتی بەرگریی لە ئیسرائیل دەباتە حاڵەتی هێرشی راستەوخۆ دژی ئێران، بە ئامانجگرتنی بنكە سەربازییەكانی ئەمەریكا لە ناوچەكە لەلایەن ئێرانەوە، ئەوەش هەنگاوێكی ترە ئەمەریكا دەباتە ناو شەڕەكەوە.
"باشترین بژاردە، ئەگەرچی ئەم بژاردەیەش زۆر دواكەوتووە، ئەوەیە كە عەلی خامنەیی، رێبەری رۆحی ئێران، بەرداخە ژەهرەكە بخواتەوە (هەر وەك چۆن ئایەتوڵا خومەینی كاتی خۆی بەرداخە ژەهرەكەی خواردەوە و شەڕی لەگەڵ عێراقدا راگرت".
د. بورهان لە گوتارەكەیدا كە بەشێكی بۆ كورد لەم رووداوە تەرخان كردووە و دەڵێت: ئەوەی لە حەوتی ئۆكتۆبەرەوە رووی داوە بە زۆر شێوە، راستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆ، كاریگەر بووە لەسەر دۆخی كورد. لە ئەگەری رووخانی رژێمی ئێران، ئەگەرێكی بەهێزە كە ئێران وەك وڵات بچێتە قۆناغی تاقیكردنەوەیەكی مێژووییەوە تا ئاستی پرسی مانەوە یا نەمان وەك وڵاتێكی یەكگرتوو. لە حاڵەتێكی ئەوهادا، واتە داڕمانی نەك هەر رژێمی سیاسی، بەڵكو تەنانەت ئێران وەك وڵات، دەكرێ كاریگەرییەكانی رووداوێكی وا تا ئاستی ئەو كاریگەرییانە بڕوات كە داڕمانی دەوڵەتی عوسمانی لەسەر كورد و ناوچەكە هەیبوو. لە حاڵەتی مانەوەی رژێم، دوای ئەم هەموو پاشەكشەیە لە دەرەوە و لە ناوەوە، لەدەستدانی زۆر لە هێز و تواناكانی لە هەردوو باسكی هێزەوە، ئەوا هەرگیز ئێرانی دوای حەوتی ئۆكتۆبەر ناتوانێ ببێتەوە بە ئێرانی پێش ئەو مێژووە.
دەتوانین بە ئاسانی بڵێین ئەو دەرفەتە مێژووییەی كە لە سەركێشییەكەی دیكتاتۆری عێراق سەدام حوسێن كەوتەوە لە ١٩٩٠-١٩٩١ ئێستەش بە كراوەیی ماوەتەوە و بەردەوامە. ئەم دەرفەتە پێشتر چەند تەكانێكی لە بەرژەوەندیی كورد لێ كەوتووە، وەك 11ی سێپتێمبەری 2001 كەوتنی رژێمی عێراق 2003 و شەڕی داعش، لە ساڵ و نیوێكی دوایشدا، بە هۆی حەوتی ئۆكتۆبەر و رووداوەكانی دواتر. پاشەكشەی ئێران لە دەرەوە و لێدانی لە دوو رۆژی دواییدا "لە ناوەوە"، بەبێ ئەوەی كە هێشتا بە پێویستیی ئاكام و دەرەنجامە كۆتاییەكانی ئەو لێدانەمان بینیبێ، هەر ئێستەوە بووە بە تەكانێكی تر كە بەو دەرفەتە مێژووییەی ١٩٩٠-١٩٩١ كەوتووە.
د. یاسین دەڵێت: كەوتنی رژێمی ئێران لە دۆخێكی ئەوهادا، بۆ كورد دەبێتە یەكێك لە گەورەترین زەمینلەرزەی سیاسیی لە 100 ساڵی رابردوودا.
لەم چركە ساتەدا باشترین بژاردە بۆ كۆمەڵگەی سیاسی و كۆمەڵگەی مەدەنی رۆژهەڵاتی كوردستان ئەوەیە كە خولەك بە خولەك، سیناریۆكانی روو لە داهاتوو لەبەرچاو بگرن و گفتوگۆیان لەسەر بكەن، بە ئاسانیش دەست بۆ "موغامەرە" و سەركێشی سیاسی نەبەن. خراپترین سیناریۆ ئەوەیە كە مرۆڤ لە سیاسەتدا بە هەست و نەست بڕیارە چارەنووسسازەكانی وەربگرێ. پێڕەوكردنی ئەو پەندە سیاسییە بكەن كە دەڵێ: ئەوەی لە سیاسەتدا بە هەست و نەست هەڵسێتە سەر پێ، بە دۆڕاوی دادەنیشێتەوە، یەكێكە لەو پەندانەی كە لە دۆخێكی ئەوهادا پێویستە پێڕەو بكرێت.