بەپێی بەڵگە مێژووییەكان كە لە سەرەتای سەدەی 20 حاكمە ئینگلیزەكان لە كوردستان بوون، كورد پەچەی نەپۆشیوە و لە شارێكی وەك هەولێردا دەڵێن: پەچە هی توركمانەكان بووە و كوردەكان جیاوازیان لە نێوان ژن پیاو نەكردووە.
ئیسلامییەكان زووزوو وێنەی كۆنی شارەكانی كوردستان و هەولێر بەتایبەت بڵاو دەكەنەوە كە وا دەریدەخەن ژن پەچەی كردووە، بەمەش دەیانەوێت بڵێن پەچە بەشێكە لە كولتووری كوردی، ئەوە لە كاتێكدا كورد نەك پێشتر، ئێستەش ئەو پەچەیەی پێ جوان نەبووە، تەنانەت ئەو بانگخوازانەش باسی ئەم بابەتە دەكەن، خێزانەكانیان وەك دەردەكەوێت، سەرپۆشیان لەسەردایە نەك پەچە.
دەبڵیو. ئاڕ . هێی كە حاكمی سیاسی بوو لە هەولێر لە ساڵی 1918 تا 1920، لە پەرتووكەكەیدا بەناوی (دوو ساڵ لە كوردستان) لەبارەی جلی ژنانی توركمانی سەر قەڵات دەڵێ:
"جلی ژنەكانیان كە بۆ دەرەوە لەبەری دەكەن، ڕەنگی شینی نیلی و درێژە، دەموچاویان بە پەچەیەكی هەمان ڕەنگ داپۆشراوە، پەچەكەش دەمامكێكی ڕەشی پێوەیە، لەبەرئەوەی پەچەكە هیچ كونەچاوێكی تێدا نییە، بۆیە هەمیشە ژنەكان هەڵیدەدەنەوە تا پێش چاوی خۆیان ببینن (لاپەڕە٨٤)
هەروەها لەبارەی ئازادی و كراوەیی و ئازایەتیی ژنانی كورد دەڵێ: "كوردەكان ئەوەندە بەڕێزەوە هەڵسوكەوت لەگەڵ ژنەكانیان دەكەن كە لە هەموو میلەتە ئیسلامییەكانی ناوچەكە جودان.
باسی لەوە كردووە، كوردەكان هەوڵی جیاكردنەوەی ژنەكانیان نادەن، جگە لە شێخەكان ئەوانیش ئەو نەریتەیان لە توركمانەكان وەرگرتووە، ژنانی كورد لە هەموو شوێنێك بە ئازادی دەسووڕێنەوە. لە ناو میلەتانی ئیسلام قسەكردنی ژنان لەگەڵ ئەوروپی و بیانییەكان ڕێگە پێنەدراوە و بە كارێكی خراپ دادەنرێت، بەڵام لای كوردەكان ئاساییە قسە لەگەڵ بیانییەكانیش بكەن.
دەبڵیو. ئاڕ . هێی كە حاكمی سیاسی بووە لە هەولێر ئەوەشی گوتووە، ژنانی كورد هەندێك جار دەچنە دیوەخان، زۆرجار دەبنە سەرۆك هۆزیش، سەرۆكە پیاوەكانیش زۆر لە ژێر كاریگەریی ژنەكانیاندان لە بڕیاردان.”(لاپەڕە٤٦)
كوردناسی ڕووسی بەناوبانگ مینۆڕسكی لە پەرتووكی (كورد) لەبارەی جلوبەرگ و ئازادیی ژنانی كوردەوە دەڵێ:
ئافرەتەكانیان بێ پەچەن، بە ئازادی لە كۆڕ و كۆمەڵەكان دادەنیشن، زۆرجاریش لە گفتوگۆدا هاوبەشی پیاوان دەكەن.
پاشان مینۆرسكی لەسەر زاری سۆن دەیگێڕێتەوە و دەڵێ، زۆرجار ڕێم كەوتووەتە ماڵێك ژنی ماڵەكە پێشوازیی لێ كردووم و مێردەكەشی لە ماڵەوە نەبووە، لەگەڵم دانیشتووە و بەخێرهاتن و قسەشی لەگەڵ كردووم، خواردنیشی بۆ ئامادە كردووم ، تا مێردەكەی گەڕاوەتەوە، كاتێك كە مێردەكەشی گەڕاوەتەوە، وەك ڕێزێك هەر جێی نەهێشتووم تا پیاوەكەی ئەسپەكەی بەستووەتەوە و خۆی هاتووەتە ناو ڕەشماڵەكە ئینجا هەستاوە، وەك ئافرەتانی تورك و فارس شەرم و حەیای درۆینە پێشان نادەن و زۆر سادەن.
مێجەر نوئێل لە یاداشتەكانیدا كە ساڵی 1918 نووسیویەتی، كاتێك سەردانی سلێمانی و باكوری كوردستانی كردبوو، لەبارەی ئازادی و جلوبەرگ و ڕەوشتبەرزیی ئافرەتانی كورد دەگێڕێتەوە و دەڵێ:
كاتێك لە گوندەكەی یەعقووب پاشا بووم كە سەربە عەشیرەتی ئاتەمیە، پێش نانخواردن داوام لە یەعقووب پاشا كرد كە كۆ ببینەوە و وێنەیەك بگرین بۆ یادگاری، یەعقووب پاشا پێی گوتم، حەز دەكەی ژنەكانیش بێن لە وێنەكەدا دەربچن.
دەڵێ منیش گوتم ئەگەر لای ئێوە عەیبە و نەنگی نەبێ پێم خۆشە، یەعقووب پاشاش لە وەڵامدا دەڵێ عەیبە و نەنگی؟ نا ئافرەتانی ئێمە زۆر جیاوازن لە ئافرەتانی توركەكان. پاشان نوئێڵ دەڵێ هەر لەو كاتەدا پیرەمێردێكی ڕدێنسپی هەڵیدایەوە و گوتی: ژنە توركەكان چارشێو و پەچە دەپۆشن و دەم و چاویان دەشارنەوە، بەڵام ژنەكانی ئێمە بە پێچەوانەوەی ئەوانن.
مەحەمەد رەحمان ئەحمەد لەفەیسبووكی خۆی نووسیویەتی، كلۆدیۆس جەیمس ڕیچ لە گەشتنامەكەیدا كە سەردانی بابانەكانی كردبوو لە سلێمانی لە ساڵی 1820، لەبارەی ئازادی و ڕەوشتبەرزیی ئافرەتانی كورد بە بەراورد بە ئافرەتانی تورك و عەرەب و فارس دەڵێ:
"ئافرەتانی كورد لەچاو ئافرەتانی تورك و عەرەب لە ماڵی خۆیاندا كەمتر ڕووبەند دەگرێتەوە، ڕێگە بە نۆكەریش دەدرێ بچێتە ماڵەكانیان. زۆر گوێ نادەن بە خۆداپۆشین تەنانەت لە بەرچاوی بیانییەكانیش. زۆر كەم پەچە بەسەر دەوموچاویان دادەدەن، مەگەر ئافرەتانی چینی سەرەوە "ژنی ئاغا و شێخەكان كە كاریگەر بوون بە نەریتی تورك و عەرەب".
كلۆدیۆس جەیمس ڕیچ باسی لەوە كردووە، بەڵام ئافرەتانی چینی گشتیی كورد بەبێ عەبا و ڕووبەند لە شار دەسووڕێنەوە. ئافرەتانی خێڵی جافیش هەر ڕووبەندیان نەدەگرتەوە، تەنانەت لە پێش چاوی ئێمەی بێگانەش. پلەوپایەی ئافرەت لە كوردستان زۆر لە پلەوپایەی ئافرەتانی توركیا و ئێران بەرزترە، واتە مێردەكانیان بە چاوێكی یەكسان سەیریان دەكەن، هەروەها كوردەكان گاڵتە بە دەستەپاچەیی و چۆكدادانی تورك دەكەن، لەم ڕووە ڕقیشیان لێیان دەبێتەوە” (لاپەڕە 261
ڕیچ لەبارەی سەروپێچی (سەرپۆش) ئافرەتانی كوردەوە دەڵێ: سەروپێچی ئافرەتانی كورد ناتوانرێ بە وردی باس بكرێ، كە لە قوماشێكی ئاوریشمییە، هەمووی لە شاڵی ڕەنگاوڕەنگی وەك پەلكەزێڕینەیە، بەشێوەیەكی ڕێكوپێكی هونەری لەلای ناوچەوانیانەوە ڕێكی دەخەن و بە دەرزی سنجاق ڕاگیری دەكەن، بەشێوەیەك كە وەك تاجێكی بەرزی لێ دێت، لە ژێر ئەم سەروپێچەشەوە سەرپۆشێكی گەورە "دەسماڵ" بەسەر شان و ملیاندا دەدەن و لەسەر سینگیان گرێ دەدەن، بەشی دواوەی بەسەر پشتیاندا شۆڕ دەبێتەوە، قژیشیان لە پشتەوە زۆر دەرناخەن، بەڵام ئەگریجەیان بەملاوئەولای لاجانگیاندا بەردەدەنەوە".