خوێندنەوەی ڕوانگەکانی مایكڵ هایدن
قسەكردن لەسەر هەڵوەشاندنەوەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چیتر تەنیا شیكارییەكی تیۆری یان پێشبینییەكی ستراتیجی نییە، بەڵكو بووەتە واقیعێك ڕۆژ دوای ڕۆژ لەسەر نەخشەی سیاسەت و كاریگەریی ناوچەیی و نێودەوڵەتی خەریكە جێبەجێ دەبێت. جەنەراڵ مایكڵ ڤینسێنت هایدن بەڕێوەبەری پێشووی دەزگای "سی ئای ئەی و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی (NSA)" لە یەكەم كەسەكان بوو بە ڕوونی و دووپاتكردنەوە، ئەم بۆچوونەی دەربڕی و ئاماژەی بەوە دا "هەندێك وڵاتی ناوچەكە -لە هەموویان گرنگتر عێراق و سووریا- گەیشتوونەتە خاڵی نەگەڕانەوە و چیتر بە توانای تەقلیدیی خۆیان بژاردەی قەوارەی سیاسییان نەماوە".
هەڵوەشاندنەوەی عێراق: دەوڵەتێك بە سێ ناسنامە
لە دوای لەشكركێشی ئەمەریكا بۆ سەر عێراق لە ساڵی 2003، دەركەوت پێكهاتەی ناوخۆیی دەوڵەتی عێراق خەریكە دەڕووخێت. هایدن عێراق وا وێنا دەكات كە بەرەو دابەشبوونی دیفاكتۆ دەڕوات، یان لە ئێستەوە بەرەو دابەشبوونی دیفاكتۆ دەڕوات، بۆ سێ ناوچەی سەرەكی:
ناوچەیەكی كوردی لە باكور (هەرێمی كوردستان)
ناوچەیەكی شیعە لە باشوور و هەرێمی سوننە لە ناوەند.
ئەو دووپات لەوە دەكاتەوە كە ئەوەی ئێمە شاهیدی دەبین، هەڵوەشانەوەی وردە وردەیە كە بە نەخشە فەرمییەكان هێشتا ڕانەگەیەنراوە، بەڵكو لەسەر زەوی ڕوونە.
ئەم دیدە بەهێزتر دەبێت كاتێك بەهۆی بەردەوامیی گرژییەكانی نێوان حكوومەتی ناوەند لە بەغدا و حكوومەتی هەرێمی كوردستان و ستەمی بەردەوام لە كورد، هەروەها ئەو هەڕەشە تەناهی و سیاسییانەی ڕووبەڕووی ناوچە سوننە ڕزگاركراوەكانی ژێر كۆنترۆڵی داعش دەبنەوە، ئەمەیش لە كاتێكدایە هیچ ئاشتەواییەكی ڕاستەقینەی نیشتمانی بوونی نییە.
سووریا دوای ئەسەد: جیۆگرافیایەكی بێ دەوڵەت
لەبارەی سووریاوە، هایدن بە (چیتر بوونی نەماوە) وەسپی كرد. ڕوونیشی كردەوە كە شەڕی ناوخۆ و دەستێوەردانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، ژێرخانی نیشتمانیی سووریای بە تەواوی لەناو بردووە. بۆیە پێشبینی دەكات "سووریا وەك قەوارەیەكی یەكگرتوو ناگەڕێتەوە، بەڵكو بە دابەشكراوی دەمێنێتەوە بەسەر ناوچەكانی نفووزدا كە هێزە تایفی و نەتەوەییەكان هاوبەشن، ئەمە جگە لە ئەكتەرە نێودەوڵەتییەكانی وەك ڕووسیا و توركیا".
واقیعی ئەمڕۆی سووریا بە ڕوونی ڕەنگدانەوەی ئەم تێڕوانینەیە: ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی ڕژێم، هەندێكی تر لە ژێر دەسەڵاتی كورددا و سێیەمیان لە ژێر كۆنترۆڵی كوتلەكانی سەربە توركیا، لەگەڵ ئامادەبوونی كاریگەری ئەمەریكا و ڕووسیا، هەموو ئەمانە لە نەبوونی چارەسەرێكی سیاسی هەمەلایەنەدان.
سنوورە دەستكردەكان گەڕاونەتەوە ناو ڕیزبەندی
یەكێك لە خاڵە سەرەكییەكانی هایدن ئەوەیە كە سنووری وڵاتانی وەك عێراق و سووریا دەستكردن، بە ڕێككەوتنە كۆلۆنیالیزمییەكانی وەك "سایكس پیكۆ" لە دوای جەنگی یەكەمی جیهانییەوە سەپێنراون، ئەو دەڵێت، ئەم سنوورانە ڕەنگدانەوەی دابەشبوونی ڕەگەزی و تایفی ڕاستەقینە نەبوون و لەگەڵ لەناوچوونی ڕژێمە پاوانخوازەكان كە یەكگرتوویی زۆرەملێیان پاراستووە، ناسنامە لاوەكییەكان سەرلەنوێ سەریان هەڵدایەو و، خۆیان وەك ئەلتەرناتیڤ بۆ دەوڵەت دەخەنە ڕوو
ڕۆڵی سیاسەتەكانی ئەمەریكا لە هەڵوەشاندنەوەدا:
هایدن خۆی لە بەرپرسیارێتیی ئەمەریكا بەدوور ناگرێت، بەڵكو ددان بەوەدا دەنێت كە لەشكركێشی ئەمەریكا بۆ سەر عێراق، لەسەر بنەمای هەواڵگریی كەموكورت بووە، هەروەها ئەوەیش ناشارێتەوە ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن دەرگای ئاژاوەگێڕیی تایفی كردەوە. لەبارەی سووریا، هایدن ڕەخنە لە سیاسەتە دوودڵەكانی ئەمەریكا دەگرێت كە ڕێگەی بە زلهێزەكانی ناوچەكە داوە، ئەو بۆشاییە پڕ بكەنەوە و دەستكاری چارەنووسی گەلی سووریا بكەن.
داهاتوو: بوونە نوێیەكان یان ئاژاوەی هەمیشەیی؟
هایدن لە دیدگەی خۆیەوە بۆ ئایندە، دەركەوتنی قەوارەی نوێ لە وێرانەكانی دەوڵەتەكانی ئێستە بەدوور نازانێ، دیارترینیان ئەگەری دەوڵەتێكی كوردی سنووربەزێنە كە بەشێك لە عێراق و سووریا بگرێتەوە. هەروەها ئاماژه بەوه دەكات كه هەرێم له بەردەم كێشانەوەی نەخشەكانی نفووز و هاوپەیمانێتییەكاندایه، ئەمەیش پێویستی به ڕێبازێكی نوێ له كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە هەیه كه نەك تەنیا لەسەر پاڵپشتیكردنی ڕژێمەكانی ئێستە، بەڵكو لەسەر تێگەیشتنێكی قووڵ له گۆڕانكارییه كۆمەڵایەتی و ناسنامەییەكان كه له ناوچەكه ڕوو دەدەن.
بە كورتی:
1- مایكڵ هایدن پێی وایە عێراق و سووریا بەشێوەیەكی كاریگەر چوونەتە قۆناغی دوای دەوڵەتەوە.
2- عێراق بەرەو سێ بواری نفووزی دەڕوات: كوردی، شیعە و سوننە.
3- سووریا بە بڕوای هایدن، "چیتر بوونی نییە" وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو.
4- ئەو سنوورانەی كۆلۆنیالیزم كێشاونی، ڕەنگدانەوەی واقیعی تایفی و نەتەوەیی نین.
5- سیاسەتەكانی ئەمەریكا هۆكارێكی سەرەكین بۆ هەڵوەشاندنەوەی ناوچەكە.
6- لەوانەیە هەرێمەكە شایەتحاڵی سەرهەڵدانی قەوارەی نوێ بێت، لەبری نۆژەنكردنەوەی دەوڵەتە كۆنەكان.
7- ئایندەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێوەستە بە تێگەیشتن لە هاوسەنگی هێز و شوناسە ناوخۆییەكان.
كورتە ژیاننامەیەك لە مایكڵ هایدن
مایكڵ ڤینسێنت هایدن كەسایەتییەكی دیاری جیهانی هەواڵگریی ئەمەریكایە، بە ڕۆڵی سەركردایەتی لە ئاژانسی NSA و CIA ناسراوە، هەروەها بە تێڕوانینە ڕاشكاوەكانی لەبارەی سیاسەت و ئاسایشی نەتەوەیی ناسراوە. لێرەدا كورتەیەك لە مێژووی پیشەیی و ژیانی دەخەینە ڕوو:
مایكڵ ڤینسێنت هایدن لە ١٧ی ئاداری ١٩٤٥ لە پیتسبورگ لە پێنسیلڤانیا لە دایك بووە و پلەی سەربازی جەنەراڵی چوار ئەستێرە بوو، تا خانەنشین بوو لەسەر هێزی ئاسمانیی ئەمەریكا
پیشەی پەروەردەیی:
-خاوەنی بڕوانامەی بەكالۆریۆسە لە مێژوو لە زانكۆی دوكوێسن لە ویلایەتی پێنسیلڤانیا.
بڕوانامەی ماستەری لە مێژووی مۆدێرنی ئەمەریكا لە هەمان زانكۆ بەدەست هێناوە.
-زمانی ڕووسی دەزانێت و لە ماوەی خزمەتەكەیدا بە قووڵی لە ستراتیج و كاروباری نێودەوڵەتی خوێندووە.
پیشە:
لە هێزی ئاسمانی ئەمەریكا:
-لە ساڵی ١٩٦٩ پێوەندیی بە هێزی ئاسمانییەوە كردووە و لە ڕێگەی پلەكانەوە بەرز بووەتەوە تا گەیشتە پلەی جەنەراڵ.
-لە كۆمەڵێك پۆستی ستراتیجی لە ناوخۆ و دەرەوەی ئەمەریكادا خزمەتی كردووە، بەتایبەتی لە بوارەكانی هەواڵگری و فەرماندەیی ئەلیكترۆنیدا.
بەڕێوەبەری دەزگای ئاسایشی نیشتمانی (NSA)
ماوەی ساڵ: 1999 – 2005
-سەرپەرشتی بەرنامەی ECHELON ی كردووە و دوای ڕووداوەكانی ١١ی ئەیلوول، بەرنامەی چاودێری بەرفراوانی دەست پێ كردووە.
-بانگەشەی بۆ بەرنامەی گوێگرتنی مشتومڕاوی دەكرد، وەك سیخوڕیكردنی بێ فەرمانی كە ڕەخنەی سیاسی بەرفراوانی لێ كەوتەوە.
جێگری بەڕێوەبەری هەواڵگری نیشتمانی:
ماوەی كاركردن: ٢٠٠٥-٢٠٠٦
یەكێك بوو لە یەكەم كەسەكان ئەم پۆستە نوێیەی بەدەست هێنا كە بۆ ڕێكخستنەوەی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا لە دوای هێرشەكانی ١١ی ئەیلوول دروست كرا.
بەڕێوەبەری دەزگای هەواڵگریی ناوەندی (CIA):
ماوەی كاركردن: ٢٠٠٦-٢٠٠٩
-لەلایەن سەرۆك جۆرج بووشەوە دەستنیشان كراوە.
-سەركردایەتیی ئاژانسەكەی كردووە لە قۆناغێكی گرنگی "جەنگی دژی تیرۆر"، بەتایبەتی لە ماوەی پەرەسەندنی ئۆپراسیۆنەكان لە عێراق و ئەفغانستان.
-پشتگیری لە تەكنیكەكانی "لێپرسینەوەی بەرزكراوە"ی وەك واتەربۆردكردن كرد، بەڵام دواتر ددانی بە مشتومڕی ئەم تەكنیكانەدا نا.
دوای خانەنشینبوون:
-دوای جێهێشتنی خزمەتەكە لە دامەزراوە بیركردنەوە وەك دامەزراوەی بروكینگز و گرووپی شێرتۆف كاری كردووە.
-بیرەوەرییەكانی لە كتێبێكدا بە ناوی "یاریكردن تا لێوار: هەواڵگریی ئەمەریكا لە سەردەمی تیرۆردا” لە ساڵی ٢٠١٦ نووسیوە، تێیدا تێڕوانینی ناوخۆیی خۆی بۆ بڕیاردانی تەناهیی خستووەتە ڕوو.