ئەو هەموو تەنگژە قووڵانەی عێراق كە ساڵانێكە بەهۆی سیاسەتی شكستخواردوو و گەندەڵییەكانی بەرپرسانی حكوومەتی و سیاسی لەو وڵاتە كەڵەكە دەبن، وایان كردووە گەلی یەكێك لە دەوڵەمەندترین دەوڵەتی دنیا بەدەست نەهامەتی و هەژاری و بێكاری و دەیان كێشەی ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە بناڵێنێت، بە شێوەیەك شەقام لە دەربڕینی ناڕەزایەتی و بەشداریكردن لە هەڵبژاردن بێئومێد بووە، پەرلەمانتارێكی عێراق لە دوای دیدارێكی لەگەڵ وەزیری دارایی عێراق چەند راستییەك ئاشكرا دەكات.
دوای دیداری لەگەڵ تەیف سامی وەزیری دارایی،
رائید مالیكی پەرلەمانتاری عێراق رای گەیاند، دەركەوت كە عێراق بەدەست تەنگژەیەكی قووڵی دارایی و رێژەیەكی گەورە و بێوێنەی كورتهێنان و زیادبوونی قەرزەكانی بۆ سەرووی 130 ملیار دۆلار دەناڵێنێت، ئاشكرای كرد كە وەزیری دارایی نیازی نییە خشتە داراییەكان رەوانەی پەرلەمان بكات و تەنانەت ئامادەشی نەكردوون، چونكە بانكی ناوەندی رەتی كردووەتەوە قەرز بۆ پڕكردنەوەی ئەو كورتهێنانە زۆرەی هەیە بدات، بۆیە داهاتی عێراق تەنانەت بۆ مووچەش بەش ناكات.
روونی كردەوە، سەبارەت بە دامەزراندن وەزیری دارایی پێی وایە شتی وا نییە، چونكە لە بودجە دامەزراندن نییە، ئەو رەتی دەكاتەوە پێش پەسندكردنی بودجە پلەبەرزكردنەوە و سەرمووچەی ساڵانەی فەرمانبەران خەرج بكرێت، بۆیە عێراق رووبەڕووی تەنگژەیەكی راستەقینەی دارایی بووەتەوە و حكوومەت ئەوە دەشارێتەوە، ئاستی كورتهێنان گەیشتووەتە ئاستێكی پێوانەیی لەگەڵ زیادبوونی قەرز بۆ سەرووی 130 ملیار دۆلار.
ئەو پەرلەمانتارە دووپاتی كردەوە كە سەرەڕای هەموو ئەوانە حكوومەت لە بڕیاری نابەرپرسیارانە و گرانكردنی باری دارایی وڵات و زیادكردنی خەرجی ناپێویست بەردەوامە، لەوانە جوانكردنی بەغدا و لووتكەی عەرەیبی و بەخشینی پارە بۆ وڵاتان، لەوكاتەی دەیان پڕۆژەی ژێرخان بە قەرز بەڕێوە دەچن و پارەی بەڵێندەرەكان لە 2016ەوە نەدراوە، هەمووشی تەنیا بۆ ئەوەیە بڵێن حكوومەتی فلان كار دەكات.
مالیكی ئاماژە دەكات، حكوومەت دەستی بۆ پارەی دانراوی كۆمپانیاكان لە بانكەكان برد، جیا لە پارەی پلەبەرزكردنەوە و سەرمووچەی فەرمانبەران و دەستی كردووە بە فرۆشتنی موڵكوماڵە گشتییەكان بۆ دابینكردنی خەرجیی بەكارخستن و چەند پڕۆژەیەك كە زۆرینەی پێویست نین، بۆیە ئەو دۆخە جێی داخە و پەرلەمان و لیژنەی دارایی وەك پێویست كاری خۆیان جێبەجێ نەكردووە و بەرانبەر بە خراپیی ئیدارەدانی دۆسیەی دارایی و سیاسەتی دارایی بێدەنگن و چاوپۆشی دەكەن.
لای خۆیەوە محەمەد شەبەكی ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق دەڵێت، هەموو ئاماژە ئابوورییەكان بەو ئاراستەیەن كە عێراق لە تەنگژەیەكی قووڵی دارایی نزیك دەبێتەوە، هۆكاری سەرەكیش دابەزینی نرخی نەوت و كەمبوونەوەی سیولەی دراوە، لەپاڵ كەڵەكەبوونی كورتهێنان لە بودجەكانی و دواكەوتنی حكوومەت لە رەوانەكردنی خشتە داراییەكانی بودجە بۆ پەرلەمان.
روونی كردەوە، عێراق بەدەست نەبوونی ئامرازە داراییەكانەوە دەناڵێنێت كە وڵاتانی خۆیانی پێ لە تەنگژە ئابوورییەكان دەپارێزن، وەك كرێبەستە خێراكان و وەبەرهێنانە دەرەكییەكان و سندووقەكانی فریاگوزاری، بۆیە ئەو یەدگە داراییەی هەیە بەشی زیاتر لە دوو ساڵ ناكات، بوجەی خەمڵێنراوی 2025 دەگاتە 200 تریلیۆن دینار، خەرجییەكان 130 تریلیۆن دینارن و ئەوەی ماوەتەوە بۆ ساڵی هەڵدەگیرێت.
لای خۆیەوە ساڵح هەماشی شارەزای ئابووری، وەزارەتی دارایی و بانكی ناوەندی وەك بەرپرسیار لە تەنگژەی نەبوونی سیولەی پارە تۆمەتبار دەكات، ئاماژە بۆ شكستهێنانی هەردوو دامەزراوەكە دەكات لە دۆزینەوەی میكانیزمی كاریگەر بۆ رێكخستنی هاتوچۆی پارە لە ناو سیستمی بانكی، ئەوەش وای لە هاووڵاتییان كرد پارەكانیان لە ماڵەوە هەڵبگرن و متمانەیان بە بانكەكان نەبێت.
دووپاتی كردەوە، نەبوونی سووڕی دراوی پێویست لە عێراق وای كرد حكوومەت ناچاری قەرزی ناوخۆیی و دەستبردن بۆ یەدەگی دراوی ستراتیجی ببێت، بارستەی دراوی لە عێراق هەیە دەگاتە 127 تریلیۆن دینار، 70%ی لە دەرەوەی سیستمی بانكی گلداروەتەوە و تەنیا 30%ی لای بانكی ناوەندییە، بۆیە حكوومەتەكانی عێراق ستراتیجیەتێكی روونیان بۆ ئەو بارستە داراییە نەبووە و تا ئێستە بانكی ناوەندی دیدێكی دارایی تۆكمەی نییە.
