كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌ عێراق.. كشانه‌وه‌ی ستراتیجی یان گۆڕانكاریی تاكتیكی؟

زانیاریی نەبیستراو، بڕیاری لە ناكاوی ئەمەریكا بۆ كشانەوەی هێزەكانی لە بنكەكانی عەین ئەسەد و ڤیكتۆریا لە عێراق و جێگیركردنیان لە هەولێر و وڵاتێكی عەرەبی، گۆڕانكارییەكی بەرچاوە لە هەڵوێستی سەربازیی ئەمەریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. 

سەرەڕای ئەوەی جوو وەك "كشانەوە" دەبینرێت، ڕاستییەكەی ئاراستەكردنەوەیەكی وردە بە مەبەستی دروستكردنی هاوسەنگییەكی نوێ لە نێوان داواكارییە تەناهییەكانی پاراستنی نفوزی ستراتیجی و مەترسیی ئۆپراسیۆنەكانی پێوەست بە سیاسەتی ناوخۆیی و گرژییە هەرێمییەكان. 

تێگەیشتن لە ئامانجەكان، هۆكارە بنەڕەتییەكان و دەرەنجامە چاوەڕوانكراوەكانی ئەم جێگیركردنەوەیە، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ڕووناككردنەوەی چوارچێوەی فرەوانتری ستراتیجی بەرگریی ئەمەریكا، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی داهاتوودا.

ئامانجی سەرەكیی واشنتن پاراستنی نفوزی خۆیەتی لە عێراق، لە هەمانكاتدا پاراستنی هێزەكانی لە زیادبوونی مەترسییە جیۆپۆڵەتیكییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بە كشانەوە لە عەین ئەسەد و ڤیكتۆریا، /دوو بنكە كە زۆرجار لەلایەن میلیشیاكانی سەربە ئێرانەوە بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و مووشەك دەكرانە ئامانج/، ئەمەریكا لاوازیی هێزەكانی لە بەرانبەر هێرشە ناهاوسەنگەكاندا كەم دەكاتەوە. لەگەڵ پاراستنی هێزەكان، ئەم بەڕێوەبردنی كشانەوەیە، تێچووە سیاسییەكان و قوربانیش كەم دەكاتەوە، هاوكات دەتوانێت گرژییەكانی نێوان واشنتن و بەغدا كەم بكاتەوە و ئەمەریكا ناخاتە ناو ململانێی نوێوە.

هۆكارێكی تریش ئەوەیە ڕێگریی بكرێت لەوەی تاران سوودی تاكتیكی و هێمایی وەربگرێت لە هێرشكردنە سەر ئامانجە سەربازییەكانی ئەمەریكا لە ناوەڕاست و ڕۆژئاوای عێراق. هێرشەكانی سەر دامەزراوەكانی ئەمەریكا لە بەغدا یان ئەنبار، لاوازیی ئەمەریكا دەردەخەن و چیرۆكی بەرگریی ئێران بەهێز دەكەن. بۆیە بە لابردنی ئەم ئامانجە بەنرخانە، واشنتن هیوادارە ڕێگریی لە سەركەوتنە پڕوپاگەندەییەكانی ئێران بكات و لە هەمانكاتدا توانای ئۆپەراسیۆنی خۆی بپارێزێت.

لە عێراقدا سەرۆك وەزیران محەمەد شیاع سوودانی، ڕووبەڕووی گوشاری زیاتری پەرلەمان و هەندێك لە توێژەكانی كۆمەڵگە بووەتەوە بۆ كۆتاهێنان بە "بوونی سەربازیی بیانی". ئەگەر واشنتن ڕازی بێت بە كشانەوە لە عەین ئەسەد و ڤیكتۆریا، هەندێك لەم گوشارانە كەم دەبنەوە. 

ئەمەریكا بوونێكی نهێنی بەڵام كاریگەری لە هەولێر و شوێنەكانی تر دەهێڵێتەوە، بەوە یارمەتی حكوومەتی خۆجێی دەدات بۆ پاراستنی ئاستێك لە سەربەخۆیی. ئەم هاوكێشەیە گرژییەكان لەگەڵ حكوومەتی ناوەندی كەم دەكەنەوە و لە هەمانكاتدا توانای ئۆپەراسیۆنی ئەمەریكیش دەهێڵنەوە.

بە جێگیركردنی هێزەكان لە هەولێر، ویلایەتە یەكگرتووەكان توانای ئەمەریكا دەهێڵێتەوە بۆ كۆنترۆڵی هەواڵگری و چاودێری لە سەرانسەری عێراق، سووریا و ئەگەر پێویست بكات ئێرانیش. حكوومەتی هەرێمی كوردستان ژینگەیەكی سیاسیی تەناهیی دابین كردووە كە تێیدا هێزەكانی ئەمەریكا وەك هاوپەیمانی نزیك سەیر دەكرێن نەك داگیركەر، ئەمەیش ڕێگە بە هێزەكانی ئەمەریكا دەدات بەشێوەیەكی بەردەوامتر كار بكەن.

زیادبوونی مەترسیی میلیشیاكان: 

میلیشیاكانی عێراق جۆری ئۆپراسیۆنەكەیان زیاتر دوژمنكارانە بووە. میلیشیاكانی لایەنگری ئێران لە ساڵانی ڕابردوودا، زۆرجار بە مووشەك و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرشیان كردووەتە سەر بنكەكانی ئەمەریكا لە بەغدا و ئەنبار. هەرچەندە سیستمەكانی بەرگریی وەك C-RAM و پاتریۆت، هەندێك لە هەڕەشەكان كەم دەكەنەوە، بەڵام بەردەوامیی هێرشەكان مەترسییەكان وەك خۆی دەهێڵێتەوە. بەڵام گواستنەوە ئەو هێزانە بۆ هەولێر، بەشێوەیەكی بەرچاو بەركەوتن بە مەترسی كەم دەكاتەوە، چونكە میلیشیاكانی سەربە ئێران لە ڕووی سیاسی و لۆجستییەوە بۆیان قورستر دەبێت هێرش بكەنە سەر ئامانجەكان لە كوردستان.

بەردەوامیی بوونی سەربازیی ئەمەریكا بووەتە ئامانجێكی سیاسیی ئاسان بۆ ئەو لایەنە عێراقییانەی هەوڵی ورووژاندنی هەستی نەتەوەیی دەدەن. خۆپێشاندانە جەماوەرییەكان و بڕیارەكانی پەرلەمان كە داوای كشانەوەی هێزە بیانییەكان دەكەن، زیادبوونی تێچووی ئەمەریكا لە ناوەڕاستی عێراقدا دەردەخەن، بۆیە بە گونجاندنی جێگیركردنی هێزەكان لە  شوێنی تر، واشنتن ئەو كێشانە چارەسەر دەكات، بەبێ دداننان بە شكستێكی ستراتیجیدا.

هەولێر سێ سوودی سەرەكی پێشكەش دەكات: داڵدەی سیاسی، ئاسایشی سەربازی و سوودی جیۆگرافی. 

پێشمەرگە پێشتر متمانەپێكراویی خۆی وەك هاوپەیمان سەلماندووە. هاوكات حكوومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكادا هاوتەریبە، هەولێر لە ڕووی ستراتیجییەوە لە شوێنێكدایە دەتوانێت چاودێری سێگۆشەی ئێران- سووریا- توركیا بكات. 

ئەم جێگیركردنە نەك تەنیا كەناڵە لۆجیستی و پێوەندییەكانی ئەمەریكا لەگەڵ هاوپەیمانە هەرێمییەكان مسۆگەر دەكات، بەڵكو هێزەكانی لە شوێنێكدا جێگیر دەكات كە بتوانن بە خێرایی لە چەندان شانۆی ئۆپراسیۆنیدا كاردانەوەیان هەبێت.

قووڵایی هەرێمی لە وڵاتانی عەرەبی دراوسێ: 

واشنتن بەپێی ڕاپۆرتەكان بیری لە گواستنەوەی هەندێك لە هێزەكانی بۆ وڵاتانی عەرەبی دراوسێ دەكاتەوە، وەك كوێت یان ئوردن. هەردوو وڵات بنكەی تەناهین، دەستڕاگەیشتنی ئاسان و قووڵایی لۆجیستی پێشكەش  دەكەن بە سووریا و عێراق. 

ئوردن بەشێوەیەكی ستراتیجی ناوچەی شام بەڕێوە دەبات، لە كاتێكدا كوێت وەك بنكەیەكی دێرین بۆ ئۆپراسیۆنەكانی ئەمەریكا لەناو عێراق و كەنداو ماوەتەوە. ئەم شوێنانە ڕێگە بە ویلایەتە یەكگرتووەكان دەدەن جووڵەی خێرا لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بپارێزێ، بەبێ پابەندییە سیاسییەكانی پێوەست بە بوونی ڕاستەوخۆ لە بەغدا.

تاران جووڵەكەی ئەمەریكا وەك پاشەكشە و سەركەوتنێكی هێمایی بۆ ئەوەی پێی دەگوترێت "بەرەی مقاوەمە" پێشان دەدات. بەڵام ئەم لێكدانەوەیە بێمانایە، چونكە واشنتن عێراق بەجێ ناهێڵێت، بەڵكو هەوڵەكانی لەسەر ناوچە سیاسییە گونجاوتر و بەرگریلێكراوەكان چڕ دەكاتەوە.

بەڕێوەبردنی پێوەندییەكان لەگەڵ بەغدا:

كشانەوەكە گوشاری گشتی و پەرلەمانی كەم دەكاتەوە و سازشێكی سیاسیی هێمایی بە حكوومەتی عێراق دەدات، بەبێ ئەوەی پێویست بە كشانەوەی تەواوەتی ئەمەریكا بكات. ڕێككەوتنی ئەنجامدراو دەستڕاگەیشتنی بەردەوامی بنەڕەتیی واشنتنە بە ئاسمانی عێراق، هاوبەشیكردنی هەواڵگری و ئەركە ڕاوێژكارییە سنووردارەكان مسۆگەر دەكات، لە هەمانكاتدا پێگەی ناوخۆیی بەغدا بەهێز دەكات.

میكانیزمەكانی ڕێگریكردن لەگەڵ توركیا: 

سوودێكی تری ناڕاستەوخۆی بوونی ئەمەریكا لە هەولێر، ئەوەیە ڕێگریی لە دەستدرێژییەكانی توركیا دژی گرووپە كوردییەكان دەكات. 

لە باكوری عێراق، ئەنكەرە چەندان جار هێرشی كردووەتە سەر پەكەكە، بەڵام بوونێكی سەربازیی بەرچاوی ئەمەریكا حیسابەكانی توركیا ئاڵۆز دەكات، چونكە واشنتن بە بێدەنگی ئاماژە بەوە دەكات كە ناوچە كوردییەكان لە چوارچێوەی بەرژەوەندییە تەناهییەكانی ئەودان.

جێگیركردنەوەكە دەرەنجامی لە دەرەوەی عێراقیش هەیە. بە ناردنی هێزەكان بۆ هەولێر، ئوردن و كوێت، ئەمەریكا چوارچێوەیەكی نەرم دادەمەزرێنێت كە دەتوانێت لە كاتی قەیرانێكی هەرێمیدا بەكاری بهێنێت، بەتایبەتی ململانێ لەگەڵ ئێران. ئەگەر ئیسرائیل دیسانەوە هێرش بكاتەوە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران، هێزەكانی ئەمەریكا لە هەولێر و وڵاتانی دراوسێ دەتوانن پشتیوانیی هەواڵگری، لۆجستی و زەوینیش پێشكەش بكەن. ئەم پێگەیە ئەوە مسۆگەر دەكات كە واشنتن توانای ئەوەی هەبێت یاریزانێكی سەرەكی بێت لە هەر پەرەسەندنێكی داهاتوودا كە سووریا، ئێران یان كەنداو لەخۆ بگرێت.

لە كۆتاییدا لە ڕوانگەی كاریگەریی تێچوو و بەردەوامیی درێژخایەنەوە، گۆڕانكارییەكە لەگەڵ ئامانجی ستراتیجیی واشنتندا هاوتەریبە بۆ پاراستنی نفوز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هاوكات كەمكردنەوەی تێچووی جێگیركردنە درێژخایەنەكان.

پێگەیەكی جووڵاوتر كە لە سەرانسەری هەولێر و وڵاتانی دراوسێدا بڵاو بووەتەوە، لاوازی كەم دەكاتەوە و كارایی و توانای ئۆپەراسیۆنی واشنتن زیاد دەكات و گرژیی سیاسی كەم دەكاتەوە.

نووسینی: دكتۆر محەمەد ئەلدۆه

جیۆپۆلیتیكەڵ مۆنیتەر

وشە