تەرمی مردووەكانیان دەخۆن.. پێنج سەیرترین هۆز لە دنیادا

دنیا پەرەسەندنی گەورەی لە هەموو بوارەكان بەخۆَیەوە بینیوە، كە سەیری كەشتییە گەورەكانی ناو دەریا و ژێر دەریاییەكان و كەشتییەكانی بۆشایی ئاسمان و فڕۆكە و شەمەندەفەر و ئۆتۆمۆبێل و مۆبایل و كۆمپیۆتەر و بوارەكانی پزیشكی و زانستە جیاوازەكان دەكرێت، دیارە پیشكەوتنی مرۆڤایەتی گەیشتووەتە چ ئاستێكەوە، لەگەڵ ئەوەیش تا ئێستە هەندێك هۆز هەن لە سەردەمی چاخە كۆنەكانی پێش مێژوو ژیان بەسەر دەبەن. 

ئەو هۆزانە بە بوونی كولتوور و بیروباوەڕی جیاواز دەناسرێنەوە، هەیانە بازدانی بۆماوەییان تیادا رووی داوە، هەیشەیانە جەستەی سەرۆكەكانیان مۆمیا دەكەن، لە هەموویان سەیرتر هەیانە گۆشتی مرۆڤ دەخۆن، لە خوارەوە سەیرترین هۆزەكانی دنیان:

گەلی ڤادۆما یان هۆزی قاچی وشترمرخ، هۆزێكی ئەفریقییە و نەریتی سەیریان هەیە كە لە دنیادا شتی وا نییە، ئەوان لە باكوری زیمبابوێ بەتایبەتی لە كەناراوەكانی رووباری زامبیزی دەژین، ئەو هۆزە حاڵەتێكی دەگمەنی بۆماوەییان هەیە بەهۆی نەبوونی بەشێك لە پەنجەی قاچەكانیان، كاتێك سێ پەنجەی ناوەڕاستی قاچیان نییە و دوو چەنجەی دەرەوەیش، بەرەو ناوەوە چەماونەتەوە بەشێوەی قاچی وشترمرخ.  

هۆكاری دروستبوونی ئەو حاڵەتە ئەوەیە بەپێی یاسای هۆزەكە قەدەغەیە هاوسەرگیری لە دەرەوەی هۆزەكە بكرێت، تا ئێستەیش هەر وان، ئەوان زۆر سروشتیانە دەژین، ئەو حاڵەتەیش بۆ ئەوان كێشەیەكی تەندروستی نییە و كاری نەكردووەتە سەر جووڵانەوەیان، بەڵكو یارمەتیان دەدات بۆ سەركەوتن بەسەر دارەكان، بەڵام ئەوان ناتوانن بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ رابكەن یان پێڵاو لەبەر بكەن.

لەوانە لە ئیندۆنۆسیا كە وڵاتێكی سەر ئاوە و لە ژمارەیەك دوورگە پێك هاتووە، ئەوەیش وای كردووە هەندێك لە هۆزەكان لەو رووبەڕە ئاویانە بژین، لەوانە هۆزی باجاو یان قەرەجەكانی دەریا یان پێیان دەگوترێت، دانیشتووانی شارە چۆڵكراوەكان.

ئەو هۆزە لە رۆژهەڵاتی ئیندۆنۆسیا نیشتەجێن، ئەوان بەهۆی زۆری كۆچكردنیان لەناو بەلەمی بچووك لە نزیك لێوارەكانی ئە وڵاتە ژیان بەسەر دەبەن، قەرەجەكانی دەریا لە راوە ماسی كارامەن و سەرچاوەی بژێویانە كە لە ناوچە نزیكەكانی خۆیان دەیفرۆشنەوە، 95%یان موسڵمانن، بەڵام تا ئێستە چەند رێوڕەسم و بیروباوەڕێكی رۆحیان هەیە، ئەوەیش لەپێناو پاراستنی سەلامەتیی خۆیان پێی هەڵدەستن.

باجاو گەلەكی نەخوێندەوارن و ناسنامە و تەمەنی راستەقینەی خۆیان نازانن، لەلایەن هیچ وڵاتێكیش وەك هاووڵاتی ددانیان پێدا نانرێت، چونكە بە بەردەوام لە نێوان ئیندۆنۆسیا و مالیزیا و فیلیپین لە كۆچكردندان، رێگەی كۆن بۆ راوەماسی بەكار دێنن، كاتێك بە یەك هەناسە دەچنە قووڵایی 70 مەتر لە ژێر دەریا، واتە بۆ ماوەی 15 خولەك، زانایان ئەوە بۆ بوونی بازدانێكی بۆماوەیی دەگەڕێننەوە كە وای كردووە قەبارەی سپڵیان 50% بە بەراورد بە مرۆڤی ئاسایی گەورەتر بێت.

هۆزی دانی لە ئیدنۆسیا تەواو لە دنیا دابڕاوە و خاوەن دەستوور و یاسای تایبەت بە خۆیەتی، بەو شێوەیە دەستیان بە نەریت و كولتووری خۆیان گرتووە كە بۆ ئێستە زۆر سەیرن، لەوانە بڕینی پەنجەكانیان وەك دەربڕینی خەمباری و مۆمیاكردنی لاشەی شەڕوانە و سەركردەكانیان، ژنانی ئەو هۆزە لەكاتی خەمباری و ئازار و لەدەستدانی كەسوكاریان، بەشێكی پەنجەی خۆیان دەبڕن.

جیا لەوانە لاشەی شەڕوان و سەركردەكانیان دەهێڵنەوە و مۆمیای دەكەن، تەرمەكانیان بە رۆنی ئاژەڵ چەور دەكەن و دەیانخەنە سەر دووكەڵ، ئەوان خاوەنی هەشت تەرمی مۆمیاكراون، یەكێكیان بۆ پێش 370 ساڵ دەگەڕێتەوە، رێگەیش بە كەس نادرێت ئەوانە ببینێت یان دەستیان لێ بدات، چونكە بەپێی بیروباوەڕیان پیرۆزن، لەوانەی ژمارەیان بە نهێنی هێشتووەتەوە و تەنیا باسی بوونی دوو تەرمی لەو شێوەیە دەكەن.

هۆزی كوروای كە لە دارستانەكانی بابوا گینیای نوێ لە ئیندۆنۆسیا دەژی، تا ئێستە نەریت و كولتووری كۆنی باپیرانیان پێڕەو دەكەن، ئەوان نەیاندەزانی خەڵكی تر لەسەر زەوی هەن تا كاتی لە حەفتاكانی سەتەی رابردوو لەلایەن كۆمەڵێك زاناوە دۆزرانەوە، باوەڕیان وایە كەسانی نامۆ گیانی شەڕانگێزی دێنن، بۆیە ساڵانێكە خۆیان لە دنیا دابڕیوە، تا ئێستە گۆشتی مرۆڤ دەخۆن، ئەویەش بە مەبەستی دەركردنی گیانە شەڕانگێزەكان، كە لە دوای مردن دەچنە ناو لەشیانەوە.

جگە لەوانە باوەڕیان بە جادوو هەیە و رۆڵێكی گرنگی لە ژیانی ئەوان هەیە، ئەگەرچی زۆرینەیان كریستیانن، بەڵام پابەندی نەریتی كۆنی باپیرانیانن لە جادووكردن، بە پیاو و ژنەكانیانەوە تەواو رووتن، خانووەكانیشیان لە بەرزایی 140 پێ دروست دەكەن، پیاوەكان دەتوانن تا پێنج ژن بێنن.  

پیاوەكانی هۆزی ماسای دەتوانن تا 70 ژن بێنن

ئەو هۆزە لە نزیك دەریاچەی توركانا لە دارستانەكانی باكوری كینیا و لە بەشێكی تەنزانیایش دەژین، راوچی شێرن، كاتێك دەبێت گەنجەكانیان فێری شەڕی شێر و گیاندارە دڕندەكان ببن، پیاوەكانیان دەتوانن ژنی زۆر بێنن، تا 70 ژن، مردووەكانیان نانێژن، چونكە بڕوایان وایە مردن واتە ونبوونی یەكجارەكی مرۆڤ، هەروەها زیانیشی بۆ خاك هەیە، بۆیە لاشەی مردووەكانیان بە خوێن دادەپۆشن، دوای ئەوە لە دارستان جێیان دێڵن، بۆ ئەوەی ئاژەڵە دڕندەكان بیانخۆن.