گه‌لێ كوردستانێ ل 5ێ ئادارا 1991ێ سه‌رهلدان دژى رژێما به‌عس ئه‌نجام دا و ئێكه‌م جار ژى ل باژێرێ رانیێ یا سه‌ر ب پارێزگه‌ها سلێمانیێ ده‌ستپێكر، پاشان د چه‌ند رۆژان دا هه‌موو كوردستان بخوڤه گرت و د ئه‌نجام دا رژێما به‌عس نه‌چاربوو ڤه‌كێشیت و پاشان حكوومه‌ت و په‌رله‌مانێ كوردستانێ هاتنه دامه‌زراندن، به‌لێ پرانیا وه‌لاتیان نوزانن كا سه‌رهلدان چه‌وا ده‌ستپێكریه.
سالح ئەرتیسی، نڤیسه‌ر ل پارێزگه‌ها دهۆكێ گۆت، دەمێ سەدامى ل سالا ١٩٩٠ کوێت داگیرکری، ئەمریکا و وەلاتێن زلھێز و و جیھان ب گشتی تورە و نیگەران بوون، چونکی سه‌دامى ھیڤی و پلانێن ڤەشارتی ھەبوون کو داگیرکرنا سعودیێ و حکم کرنا ھەمو وەلاتێن عەرەبی د پلانێ دا ھەبوو، لەورا ژی ب نھێنی پەیامەک ھنارتبو و تێدا گوتبوو ئەو وەلاتێن بێ لایەن و بێ دەنگ د مینن دێ ھەموو ئەو بەرھەمێ ژ کوێتێ دەرتێخم و دێ ب نیڤا دلێ وان دەمێ و لدیف ئەو بھایێ ئەو دخوازن، بەلێ دیارە ھەمو وەلات ب ئنیەتا دکتاتوری یا سەدامى تێگەھشتبوون، لەورا ژی داخواز ژێ کر كو ب زوترین دەم ھێزێن خوە بێ مەرج ژ کوێتێ ڤەکێشیت، به‌لێ مەغروریێ وە ل سەدامى کربو کو ب باشی د جدییەت و نیگەرانیا ڤان وەلاتان نەگەھیت، ژبەر ھندێ ئەمریکا ھاوپەیمانەتیەکا نیڤدوەلی دروستکر کو ھندەک وەلاتێن مەزن یێن عەرەبی ژی د ناڤ دابوون و ئیمزا لێدانا ھێزێن ئیراقێ ژ وەزیرێ بەرگریێ وەرگرت.
زێده‌تر گۆت، خەلکێ کوردستانێ و شیعێن ل ژێریا عیراقێ ژى ئەڤ لێدانا سوپایێ عیراقێ ب دەرفەت زانی و دەست ب سەرھەلدانا کر ژبەر وێ زولم و زورداری و کێمیا بارانکرن و جینوساید و گرتن و کوشتنا سەدام دکر، ژوێ سیاسەتا راست و دروست یا سەرکردایەتیا سیاسی یا کوردی، بەرەیێ کوردستانی ب ھاریکاریا جەماوەرێ کوردستانێ سەرھەلدان دەست پێکر و سەرگرت و ب سەرکەفت، بەلێ ژ ئەگەرێ سیاسەتا خەلەت یا ئەمریکا وەکر کو جارەکا دی لەشکەرێ عیراقێ ب زڤریت و بھێت باژارێن کوردستانێ داگیر بکەتە ڤە، ئانكو ئەم دشێن بێژین ل سالا ١٩٩٠ کار بو سەرھەلدانێ دھاتە کرن ژلایێ سەرکردایەتیا سیاسی یا کوردی ڤە، چونکێ ژناڤ برنا عیراقێ د بەرنامەی دابو ئەڤە ژی دەرفەتەک بو کورد جھێن خو بزڤرینن و بگرن و وەلاتێ خوه ئاڤا بکەن ، به‌لێ ھەلویستێ تورکیا و وەلاتێن عه‌ربی پروژێ ئەمریکا گھوری ژ پیچکرنا عیراقێ کرە لاوازیا عیراقێ، ھەلبەت دوستینی و بەرژەوەندیێن وەلاتان بو ئەمریکا گرنگتر بوون ژ گیانێ کوردا ، لەورا جارەکا دی کورد بونە قوربانی و کوچا ملیونی روویدا.
نڤیسه‌رێ ناڤبرى دیاركر ژى فەڕەنسا شیا باوەریێ ب کۆمەلگەھا نیڤدەوڵەتی بکەت گفتوگۆیێ بسەپێنێت ب سەر عێڕاقێ دا و گۆت ژى، ل وى ده‌مى پێشمەرگە و بەرەی کوردستانی زڤرین باژێرێن سلێمانی و هەولێر و دهۆکێ و ناوچا دژە فڕینێ بۆ کوردستانێ دروستكر، هەر ئەڤەژی بوویە ئەگەرێ درووستبوونا پەرلەمان و حکومەتا کوردستانێ وەک و ناوچەیەکا سەربەخه و ئارام مایەڤە هه‌تا ڕزگاربوونا عێراقێ ل 2003ێ، بێگومان یا دیار بو کو ئامانجا ئەمریکا ب تنێ دەرئێخستنا سەدام بوو ژ کوێتێ و ھزر د روخاندنێ دا نە كریه، ژبه‌ركو ده‌مێ سەدامى کوێت داگێر کری ل ھەیڤا 8 یا سالا 1991ێ ئەمریکا بایلوزێ خوه فرێکرە ناوچه‌یێ ژبوی چەوانیا سەردەری کرنێ ل گەل سەدام و ھەر وی بایلوزی سەرەدانا تورکیا و مسرێ و سعودیێ و ئوردنێ و ھندەک وەلاتێن خەلیجی ژی کربو کو هزر ل دەف ئەمریکا ھەبو کو عیراقێ بکەتە وەلاتەکێ دیموکراسی کو ژ سێ ھەرێما پێک بھێت كو ئه‌و ژى کورد و شیعە و سنە بوون یان ژی بکەتە سێ دەولەتێن جودا، به‌لێ تورکیا گەلەک دژی ڤی پروژەی بوو چونکی ھەر نە د ھێلا ناڤێ کورد و کوردستانێ بھێت، و وەلاتێن عەرەبی ژی دژی پارچە کرنا وەلاتێ عیراقێ بوون تایبەت یێن خەلیجی چونکی ئەو ژی د ترسیان پارچەیا شیعی ب تمامی بکەڤیتە ژێر کونترولا ئیرانێ، لەوا سیاسەتا خەلەت یا ئەمریکا ژبوی رازیکرنا ھەڤال و دوستێن خوە وەکر کو سەدام نە دەر کەڤیت ژ کوێیێ و سەدام لاواز بکەن د عیراقەکا لاواز دا، ئەڤ سیاسەتە نە بەس ب دلێ عەرەب و تورکیا بوو بەلکو ئیرانێ ژی گەلەک پێ خوش بوو.