سبەی سوودانی نەوتی كەركووك پێشكەشی بەریتانیا دەكات و كوردستان نیگەرانە

:: PM:01:48:13/01/2025 ‌
سەرۆك وەزیرانی عێراق پێش سەردانەكەی بۆ بەریتانیا، رای گەیاند، هاوبەشییان لەگەڵ بەریتانیا لە چەندان بواری جیاوازدا كردووە، لەوانە/ ژێرخان، وزە، تەكنەلۆجیا، پیشەسازی و بەرگری. بەگوتەی سوودانی بەهای ئەو پرۆژانە سێ ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە. بەڵام ئەمە نیگەرانی لای حكوومەتی هەرێم دروست كردووە و شەوی رابردوو لە بەیاننامەیەكدا هەڵوێستی خۆی بە ڕوونی راگەیاند، بەوەی "عێراق بە شێوەیەكی تاكلایانە"، نەوت و گازی ناوچانەكانی سنووری مادەی 140 بەڕێوە دەبات و بە "نادەستووریی" لە قەڵەمی دا.

محەممەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق، لە گوتارێكدا كە لە رۆژنامەی  تەلیگرافی بەریتانی بڵاوی كردووەتەوە، ئاماژەی بەوە داوە، هەناردەی بەریتانیا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا یەك ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە و وەك دەسكەوت باسی بەرزبوونەوەی ڕێژەكەی كردووە بەراورد بە ساڵی 2023 و ڕێژەی گەشەكردنەكەی بە 6.4%دا خستووەتە ڕوو. بەگوتەی سوودانی "36%ی ئەو هەناردەیە كاڵا و شتومەك بووە و 37%ی خزمەتگوزاری".
 
لە بەشێكی وتارەكەدا هاتووە، كۆمپانیا بەریتانییەكان رۆڵی سەرەكییان هەبووە لە پەرەپێدانی چەندان كێڵگەی نەوتی وەك رومێلە و كەركووك، بەم دواییە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ یەكێك لە كۆمپانیا بەریتانییەكان كراوە بۆ بنیاتنانی پڕۆژەیەكی سەرەكی گاز و شیاندنەوەی چەند كێڵگەیەكی سەربە كۆمپانیای نەوتی باكور /كەركووك/ و ژێرخانی فراوانی پیشەسازیی نەوت.
 
"لەم سەردانەدا چەندان پڕۆژەی سەرەكی رادەگەیەنرێن كە تایبەتن بە كۆمپانیا بەریتانییەكان بە بەهای ملیاران دۆلار" سوودانی وای گوت. جێی باسیشە لەو گەشتە یەك ڕۆژییەدا سەرۆكی وەزیرانی عێراق، چاوی بە شا چارڵس پاشای وڵاتەكە و كییەر ستامەری سەرۆك وەزیرانی بەریتانیان دەكەوێ. ئەمەیش ئاماژەیە بۆ گەورەیی قەبارەی ئەو بەرژەوەندییەی عێراق بۆ بەریتانیای دابین دەكات كە ناڕاستەوخۆ ئامانجێكیشی دژایەتیی كوردستانە، چونكە كێڵگە نەوتییەكانی كەركووك دەكەونە سنووری مادەی 140 و حكوومەتی هەرێم لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017ـەوە بە ناوچەی "داگیراو"ی دەزانێ.
 
ناكۆكی هەردوو حكوومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان، لەسەر نەوتی كەركووك ڕەگوڕیشەی مێژوویی هەیە و بە دیاریكراویش دوای رووخانی رژێمی سەدام لە 2003 چڕتر بوونەتەوە، تا ساڵی 2014 كە سوپای عێراق ناوچەكانی چۆڵ كرد بۆ تیرۆرستانی داعش، هێزی پێشمەرگەی كوردستان ئەو سنوورانەی بە تەواوی كۆنترۆڵ كرد و لە دەستی تیرۆرستان پاراستی، بەڵام لە 2017 كە داعش لاواز بوو، عێراق بە هاوكاری چەند وڵاتێك و هەموو توانا سەربازییەكانییەوە، ئەو ناوچانەی داگیر كردەوە.

بەدرێژایی ساڵانی 2014 بۆ 2017 كێڵگە نەوتییەكانی كەركووك و ناوچە جێناكۆكەكان لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە بەڕێوە دەبران و بەشێك لە داهاتەكەی دەدرایەوە بە پارێزگای كەركووك كە مانگانە 10 ملیۆن دۆلار بوو، بەوەیش خزمەتی گەورە و بەرچاوی شارەكە دەكرا، بەڵام لە خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەرەوە، ئەو ناوچانە كەوتنەوە دەست میلیشیاكانی شیعە و لەوكاتەوە تا ئێستە هەردوولا تا ڕادەیەك بێدەنگیان هەڵبژاردووە، سەرەڕای سوربوونی دەسەڵاتدارانی هەرێم و جەختكردنەوە لەوەی كەركووك و ناوچە جێناكۆكەكان بەشێكن لە خاكی هەرێمی كوردستان.

سەرەتای ئەمساڵ وەزارەتی نەوتی عێراق گفتوگۆكانی لەگەڵ كۆمپانیای "بی پی" بەریتانی بۆ گەشەپێدانی كێڵگە نەوتییەكانی كەركووك دەست پێ كرد، ئەوەش دوای ئەوەی لە ئابی ساڵی رابردوو، نووسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق واژۆی لێكتێگەیشتنێكی لەگەڵ كۆمپانیاكە لەو بارەیەوە كرد.

بەپێی لێكتێگەیشتنەكە، هەردوولا گفتوگۆ دەكەن لەسەر گەشەپێدانی چوار كێڵگە سەرەكییەكەی نەوتی كەركووك كە پێكهاتوون لە كەركووك، بای حەسەن، جمبور و خەبازە، لەگەڵ كاركردن بۆ دۆزینەوەی بیر و كێڵگەی نوێ.

كۆمپانیای بی پی بەریتانی كە لە بیستەكانی سەدەی رابردووەوە لە كەرتی نەوتی عێراقدا كار دەكات، دوای واژۆكردنی لێكتێگەیشتنەكە، پێشبینی كردبوو لە سەرەتای ساڵی 2025 گفتوگۆكان بگەنە ئەنجام.

پێگەی عێراق ئۆیڵ ریپۆرت، لە زاری چوار بەرپرسی كەرتی نەوتی عێراقەوە گواستییەوە، گفتوگۆكانی بەغدا و كۆمپانیا بەریتانییەكە بەرەوپێشچوونیان بەخۆوە بینیوە و سەردانەكەی سوودانی بۆ بەریتانیا رێگەخۆشكەر دەبێت بۆ رێككەوتن لەسەر مەرجەكانی كۆمپانیاكە لە گرێبەستەكەدا.

بەڵام ئەمجارەیان نیگەرانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بوو بە فەرمی و شەوی رابردوو لە بەیاننامەیەكدا رای گەیاند،  حكوومەتی عێراق ئامادەكاریی دەكات بە شێوەیەكی "تاكلایانە"، نەوت و گازی ئەم ناوچانە مامەڵە پێوە بكات.

حكومەتی هەرێم دەڵێ، حكوومەتی فیدڕاڵی لە هەوڵی ئەوەدایە گرێبەستی نەوت و گاز واژۆ بكات، بەبێ ئەوەی مادەكانی دەستوور بە گشتی و بە تایبەت هەردوو مادەی 140 و 112، لەبەرچاو بگرێت. جەختیش دەكاتەوە "بە هەموو ڕێكارە جیاوازەكان، بەرگری لە مافە دەستوورییەكان دەكات".

بەپێی راگەیانراوەكەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، هەردوو مادەی 110 و 115ی دەستووری عێراق مافی رەها و تاكلایانە بە حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەدات كێڵگە نەوتی و گازە تازە دۆزراوەكان بەڕێوە ببات. هاوكات بەپێی مادەی 112، دەبێت حكوومەتی فیدڕاڵ و هەرێم كێڵگەی نەوت و گازە "كۆنەكان" بە هاوبەشی بەڕێوە ببەن، وەك ئەوانەی لە كەركووك و ناوچەكانی دەوروبەری هەن.

بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوت لە كەركووك رۆژانە 360 هەزار بەرمیلە. بەڵام عێراق بۆری بە بازاڕكردنی نەوتەكەی نەماوە، دوای ئەوەی داعس لەكاتی دەسەڵاتی خۆیدا تەقاندییەوە و ئامادەیش نییە سوود لە بۆری هەرێمی كوردستان وەرگرێ كە تاكە كەناڵی هەناردەكردكردنەوەی نەوتی كەركووكە.



وشە - سۆران عەزیز