یەكەم/ هەڵبژاردنی ئێران و کاریگەریی لەسەر عێراق
لە دوای مردنی ئیبراهیم رەئیسی سەرۆک کۆماری پێشووی ئێرانەوە، هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ئێڕان بەڕێوە چوو، لە گەڕی یەکەمدا هەردوو کاراکتەری دیاری ریفۆرمخواز مەسعوود پزیشکیان و نەریتخوازان سەعید جەلیلی، نەیانتوانی زۆرینەی دەنگەکان بەدەست بێنن و بەو هۆیەوە چوونە گەڕی دووەمی هەڵبژاردن، بەڵام لەوێدا پزیشکیان هەڵبژاردنەکەی بردەوە و دەبێت بە نۆیەمین سەرۆک کۆماری ئێران.
پزیشکیان سەر بە رەوت و هێڵی ریفۆرمخوازانە، بەپێی گوتار و بەرنامە و مشتومڕەکانی، دەیەوێت کار لەسەر پرسە ناوخۆیی و دەرەکییەکانی ئێران بکات. لە ئاستی ناوخۆ زیاتر بکرێتەوە و ئازادی مەدەنی و سیاسی و تاکەکەسی گەشە پێ بدات، خزمەتگوزاری باشتر بکات و باری لاری ئابووری و دارایی ئێران راست بکاتەوە و لە ئاستی دەرەوەیش کار بۆ کەمکردنەوەی گرژی و باشترکردنی پێوەندی کۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوادا بکات. بەڵام پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە ئایا بە ڕاستی هەڵبژاردن و دەنگدان دەتوانێت دەستکاری بنیاتی فکری و ژێرخانی فکری سیستمی سیاسی ئێرانی بکات و بیگۆڕێت و دنیایەکی تازە و پێوەندی تازەی لەسەر بنیات بنرێتەوە؟ بە تایبەت لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوە و پێوەندییەکانی لەگەڵ خۆرئاوادا.
ئاشکرایە سیستمی سیاسی و حکومڕانی و بەڕێوەبردن لە ئێران لەسەر بنەمای ئایدۆلۆجیای ویلایەتی فەقێ و مەزەو داڕێژراوە و وێنا کراوە و سیاسەت و یاسادانان و حکومڕانی لەو وڵاتەدا لە چوارچێوەی ئەو ئایدۆلۆجیا دیاریکراوە بەڕێوە دەچێت و هیچ هێز و لایەنێکی ریفۆرمخوازیش ناتوانێت لەو چوارچێوەیە دەربچێت و لا بدات.
ئەوەی دەبینرێت وەک هەڵبژاردن تەنیا شانۆ و کارڕاییە بۆ پیشاندانی رواڵەتی دیموکراسی نەک ناوک و قووڵایی دیمۆکراسی، بە جۆرێک خۆی ببینێتەوە لە ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات، جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان، فرەیی سیاسی، مافی پێکهاتەکان، ئازادی رۆژنامەوانی و رادەربڕین، بوونی دەستوور و گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی مەدەنی، بە جۆرێک هەموو ئەندامانی کۆمەڵگە مافیان تێدا پارێزراو بێت.
دووەم/ عێراق و پێوەندییە دەرەکییەکان
عێراق یەکێکە لەو رووبەرانەی ئێران و سیاسەتی دەرەوەی ئێران کاریگەریی راستەوخۆ و زۆری لەسەر سیاسەتی ناوخۆ و دینمایکیەتی سیاسەت و بەڕێوەبردنی تێدا هەیە. مەبەست لە دینامیکیەتی سیاسەت و بەڕێوەبردن، چۆنیەتی دروستکردنی بڕیار و داڕشتنی گوتار و مامەڵەکردن و پێوەندی دەسەڵات و دەوڵەت و کۆمەڵگە و هاووڵاتیی و سیاسەتە دەرەکییەکانی عێراقە کە بە ڕێژەیەکی رەها لەلایەن ئێرانەوە دادەڕێژرێن و ئاڕاستە دەکرێن. كەواتە بوونی هەر هێزێکی سیاسی لە ئێران، ریفۆرمخواز یان کلاسیک و نەریتخواز، هیچ لەو ستراتیجە سیاسی و دبلۆماسی و جیۆپۆڵەتیکییە ناگۆڕێت کە ئێران لە بەرانبەر عێراقدا بەکاری دێنێت و جێبەجێی دەکات.
سیاسەتی ناوخۆی عێراق ئەمڕۆ بەهەمانشێوە و مۆدێلی ئێران زاڵبوونی ئەکتەرێکی مەزەوییە بەسەر ئەکتەرەکانی تردا، ئەمەیش بە ئاسانی لە دوای 2003ەوە تێبینی دەکرێت لە عێراق. ئەم هەژموونە مەزەوییە لە ئاستی سیمبولی و کردەییدا دەردەکەوێت و دەزگا و ژێرخان و دامەزراوەی بۆ بنیات نراوە و بە تێچوو و بودجەی زۆریش بەڕێوە دەبرێن.
لە ئاستی سیمبولیشدا لە دوای هاتنی داعش بۆ ناوچە سوننییەکان و دواتریش ئازادکردنی ناوچەکان بە ئاسانی، هەست دەکرێت و دەبینرێت ناوچەكانی سوننە بە سیمبولە مەزەوییەکانی شیعە دەورە دراون و تا ئاستێكی زۆریش لە نوێنەرایەتیی خراون و بێ نوێنەر و بێ گوتار و بێ سیمبول ماونەتەوە و لە بەڕێوەبردندا پەراوێز خراون و تا ڕادەیەکی زۆریش سیاسەتەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بە هۆکار دەزانن بۆ ئەم باروودۆخەیان.
سێیەم/ سوپا و سەرباز لە ناوچەی دابڕێنراو
دەزگای هەواڵگری عێراق دەیەوێت سەربازگەی کۆنی تۆبزاوا لە سنووری پارێزگای کەرکووک جارێکی تر نوێ بکاتەوە، ئەم سەربازگەیە سیمبولی ئەنفالە و ئاماژەیەکی گەورەیە بۆ جینۆساید بەرانبەر كورد، 26 هەزار کەس لەوێ پێشتر راگیراون و دواتریش ئەنفال کراون. ئەم تاوانە گەورە و نێودەوڵەتییە، ئاماژەیە بۆ دکتاتۆریەتی دەسەڵاتی بەعس و عەقڵیەتی سیاسەتی سڕینەوە و یەکتر قبووڵنەکردن و قڕکردن و لە ناوبردنی نەتەوە و ناسنامەیەکی دیاریکراو لەسەر خاکێکی دیاریکراو.
ڕاستییەكەی هەموو ئەو شوێن و پانتایی و رووبەرانەی پێشتر جینۆسایدی لێ كراوە، دەبێت بکرێن بە سیمبول و یادەوەری و یادگە و شوێنی لەبیرنەکردنی تاوانەکە و بە بیرهێنانەوەی عێراق و عێراقییەکان و هەموو دنیا، چۆن لە رابردوودا دەسەڵاتێکی خۆسەپێن و دژ بە مرۆڤ و مافەکانی، لەسەر بنەمای نەتەوە و ناسنامە نەتەوەیەکی گەورەی کۆمەڵکوژ و قڕ کردووە. وەک چۆن نازییەکان لە کاتی جەنگی دیهانیی دووەمدا جووەکانی قڕ کرد و لەسەر بنەمای ناسنامە بە دڕندانەترین شێوە کۆمەڵکوژی کردن.
ئەوەی بەسەر کورد و نەتەوەی کورددا هاتووە، هیچی کەمتر نییە لە جینۆسایدی نەتەوەکانی تر و لە ڕووی یاسای نێودەوڵەتییەوە تاوانە و دەوڵەت دەبێت بەرپرسیارێتی هەڵبگرێت و تەنانەت قەرەبووی قوربانیانیش بکاتەوە. ئەم رەفتارەی دەوڵەتی عێراق جارێکی تر دەرخەری ئەوەیە جینۆساید کۆتایی پێ نەهاتووە و بەردەوام وەک تارمایی لە دوامانەوەیە و عەقڵیەتی ئێستەی دەستەبژێری سیاسی عێراق بە هۆکاری ناوخۆیی و هەرێمی، نایەوێت هیچ هەنگاوێک بنێت بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ دۆسیەی جینۆسایدی کورد وەک خۆی، لە دواین هەوڵیشدا دەیەوێت سیمبول و یادوەرییەکان بکوژێت، ئەمەیش فۆڕمێکی ترە لە جینۆساید و دەکرێت وەک جینۆسایدی نەرم و کولتووری ناودێری بکەین.
"تۆبزاوا و نوگرە سەلمان و بیابانی عەرعەر"، قووڵایی یادگە و سیمبولی جینۆسایدی نەتەوەی کوردن لە کۆتاییەکانی سەدەی بیستەمدا و نابێت بە هیچ شێوەیەک لەبیر بکرێن.