لە 13 ساڵی رابردوودا، پێوەندییەكانی هەولێر و بەغدا هەڵكشان و داكشانی بەخۆیەوە بینیوە، بە تایبەت دوای هاتنی داعش و بڕینی بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن بەغداوە لە سەردەمی نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتدا /شولاتی 2014/، هێندەی تر ململانێكان ئاڵۆزتر بوون، سەڕەرای دەیان كۆبوونەوە و گەیشتن بە ڕێككەوتنی كۆتایی لە نێوان حكوومەتی هەرێم و حكوومەتی فیدراڵ لە سەردەمەكانی عەبادی، عادل عەبدولمەهدی، كازمی و سوودانی، بەڵام حكوومەتە یەك لە دوای یەكەكانی بەغدا بە بیانووی جیاجیا، پابەندی ڕێككەوتنەكان نەدەبوون، بڕینی مافە شایستەكانی هەرێم وەك كارتێكی گوشار لە دژی قەوارەی كوردستان بەكار هێنراوە و ئامانجیش لەم كارە دروستكردنی ناكۆكی بوو لە ناوخۆی هەرێم.
ئەم پاكێجە گوشارە هەمە لایەنە كە دیوە زەقەكەی مووچە و بڕینی پارەی پرۆژە و دەیان جۆر گوشاری سیاسیی و تەناهیی و ئابووری و تەنانەت رێگەگرتن لە گواستنەوەی بەرهەمی جووتیارانی كوردستان بۆ شارەكانی تری عێراق، ئامانج لێی لاوازكردنی پێگەی كوردە لە بەغدا، ئەوەبوو ساڵ دوای ساڵ گوشارەكان چڕتر كرانەوە تەنانەت شەڕی داگیركاریشی تێكەوت، ئەمەیش كاریگەریی زۆری لەسەر بارودۆخی تاكی كورد دروست كرد.
سەرەڕای هەموو ئەمانە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان و بە تایبەتیش كابینەی نۆیەم بە سەرۆكایەتیی مەسروور بارزانی، بە شێوەیەكی پیشەیی و بەدەمەوەگرتنی چارەسەریی دەستووری، هەوڵی رژدیان دا بۆ ئەوەی ئەم قۆناغە هەستیارە تێپەڕێنن، دوای چەندان كۆبوونەوە و مەرجە زۆرەكانی حكوومەتی ناوەند لەسەر ناردنی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان، بۆ دواجار، شاندی هەولێر و بەغدا سەرەتای ئەمساڵ 2025، ڕێككەوتنی كۆتاییان واژوو كرد.
بێگومان ئەگەر بە ئەرێنی بیر بكەینەوە، ئەم ڕێككەوتنە بە سەرەتایەك دادەنرێت بۆ قۆناغەكانی داهاتوو، بە تایبەتیش ئەوەی پێوەستە بە پرسی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق كە بڕیارە لە كۆتایی ئەمساڵدا بەڕێوە بچێت، هاوكاتە لەگەڵ پەسندكردنی هەمواری پڕۆژە بودجەی عێراق كە تێیدا دەنگ لەسەر هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستان درا، ئەوەی پێویستە سەرنجی لێ بدرێت، ئەوەیە، عێراق لەم چەند مانگەی داهاتوودا ڕووبەڕووی چەندان ئاڵنگاری و دەرفەت دەبێتەوە، بێگومان ئەمەیش كاریگەریی ئەوتۆی دەبێت لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجوومەنی نوێنەران و هەموو لایەنەكان بە كورد و سوننە و شیعەوە، لە پێشبڕكێی تونددا دەبن بۆ مسۆگەركردنی دەنگەكانیان، بۆیە ئەمساڵ ئەگەری ئەوە هەیە هەم ڕووداوی لەناكاو ڕوو بدات بەهۆی تای هەڵبژاردنەوە و هەمیش سەقامگیریی پتەو بكرێت لە عێراقدا، ئەمەیان دەكەوێتە سەر دیدی حوكمڕانانی عێراق بەوە ئاخۆ دەیانەوێ وڵات دروست بكەن یان بە بیری تائیفی و كۆنەپەرستی وڵاتەكە بەرەو هەڵدێر دەبەن.
لەم هەڵبژاردنەدا لایەنە شیعەكان بە گشتی و محەمەد شیاع سوودانی بە تایبەتی، هەوڵی مسۆگەركردنی خولێكی تری سەرۆكایەتیی حكوومەت دەدات، بەڵام ئەمە مەترسیی دەبێت بۆ كورد، بە تایبەت لەسەر ڕێككەوتنەكە كە پێوەستە بە پرسی بودجە و مووچەوە، مەترسییەكە ئەوەیە حكوومەتەكەی سوودانی بۆ ڕازیكردنی لایەنە شیعەكان و دەنگدەری ناوەڕاست و باشوور، دەست بۆ كارتی مووچە لە دژی هەرێم بباتەوە، ئەویش بە پابەندنەبوونی بە ڕێككەوتنەكە و نەناردنی بەشە بودجەی هەرێم كە حوكمڕانانی عێراق هیچ شەرم لەم بادانەوەیە ناكەن و ئەزموونی درێژمان لەم ڕووەوە هەیە، بەمە دووبارە قەیرانی دارایی بۆ هەرێم دروست دەبێت، تەنانەت لێدانە لە پێگەی كوردستان و لاوازكردنی لە ناوخۆ و دەرەوەدا، بەڵام تاكە جیاوازییەك كە ئەم ئەگەرە لاواز دەكات، دەستپێكردنەوەی هەناردە نەوتە، چونكە تۆ كە بودجەی گشتیی وڵاتت دەوڵەمەند كرد، ناوەند ناتوانێ شایستە داراییەكانت نەدات.
كورد لەم قۆناغەدا چی بكات؟
لەم هەلومەرجەی ئێستە كە عێراق بە گشتی و هەرێمی كوردستان بە تایبەتی پێیدا تێپەڕ دەبن، ئەم سیناریۆیانە لە بەردەستدا دەبن:
-یەكهەڵوێستیی لایەنە كوردییەكان لە ناو پەرلەمان و حكوومەتی ناوەند، دروستكردنی فراكسیۆنی فراوانی لایەنە كوردییەكان وەك نموونەی هاوپەیمانیی كوردستان و ئامادەییان بۆ هەر ئەگەرێك بۆ ئەوەی لە حاڵەتی دەست بردنەوە بۆ چەوساندنمەوەی خەڵكی كوردستان، ئەمانیش پێكەوە كار بۆ لاوازكردنی عێراق و تێكدانی حكوومەتەكەی سوودانی بكەن.
-رێككەوتنی پێشوەختە لەگەڵ سوودانی بەوەی ئەگەر كورسی پێویستی مسۆگەر كرد، كورد پاڵپشتی بكات لە وەرگرتنەوەی پۆستەكەی.
- كورد پێوەندییەكانی لەگەڵ سوننە بەهێزتر بكات، چونكە ئێستە خەریكە سوننەكان بە یەكدەنگی كاریگەریی زیاتر دروست دەكەن و تەنانەت دوور نییە هەوڵی ئەوە بدەن گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە بقۆزنەوە و داوای پۆستی سەرۆك وەزیران بكەن بۆ ئەوەی لە ژێر هەژموونی شیعە دەریبهێنن.
-لە كاتی بەردەوامبوون لە پێشێلكردنی ماف و شایستەكانی هەرێمی كوردستان و فەرامۆشكردنی پێگەی كورد وەك نەتەوە لە چوارچێوەی عێراقدا، باشترین بژاردە كشانەوەی كوردە لە پرۆسەی سیاسیی عێراق كە دەتوانێت گۆڕانكاری گەورە دروست بكات و متمانەی نێوان خەڵكی كوردستان و لایەنە سیاسییەكانیش بەهێز بكاتەوە.