یەكەم
لە ماوەی رابردوودا هیچ پێکهاتە و نەتەوەیەک لە عێڕاق و ناوچەکەدا، هێندەی کورد لەلایەن دوژمنەوە بەهۆی ناسنامە و خاکەوە، ئازار نەدراوە و سیاسەتی ناڕەوای لە بەرانبەردا بەکار نەهێنراوە. لە دواین هەوڵ و سیاسەتی بەردەوامی دەوڵەتی عێراقیدا، ئەمجارە سوپا لە ڕێگەی ئازاردانی جووتیار و هەوڵی خنکاندن و رێگری لە كێڵانی زەوی، بە تایبەت لە سەرگەڕان، هەوڵی لە ناسنامەخستن و شکاندنی شکۆی کورد و داگیرکردنی خاکی کوردان دەدەن. ئەم هەوڵانە درێژکراوەی هەمان سیاسەت و ستراتیجی دەوڵەتی بەعس و عەقڵیەتی شۆڤێنیزمە، چونکە لە بنەڕەتدا ئەم ناوچانە کوردیین و کورد هەزاران ساڵە تێیدا ژیاوە و تەنانەت گۆڕستانەکەیشی کوردییە، وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی ناسنامەی کورد.
ئەوەی ئەمڕۆ دەوڵەتی عێراق لە ڕێگەی سوپاوە بەرانبەر کورد دەیكات، بە تایبەت لە ناوچە دابڕێنراوەکان، پلانێکی داڕێژراو و بیرلێکراوەیە، بۆ گۆڕینی دۆخی دیمۆگرافی ناوچەکە و بە عەرەبکردنی بە بەرچاوی هەموو دنیاوە. ئەینا چۆن سوپا دەتوانێت هێز بەکار بێنێت بۆ رێگریی لە جووتیارانی ناوچەیەک لە کێڵانی زەوی خاکی باووباپیرانیان و شكۆشكاندنیان؟ لە کاتێکدا بەپێی یاسای پەرلەمان و بڕیاری دادگای فیدڕاڵی، خاکەکە گەڕاوەتەوە بۆ جووتیارانی رەسەن و خاوەنی راستەقینەیان کە کوردن و دانیشتووی ناوچەکەن.
بە دەیان بەڵگەی مێژوویی و یاسایی و فەرمی، تەنانەت لە سەرژمێرییەکانی ساڵانی 1957 تا ئێستە كە پاکترین و زانستیترین سەرژمێرییە لە عێراق كرابێ، زۆرینەی رەهای دانیشتووانەکەی کوردن و هیچ مۆرکێکی عەرەبی و عێراقییان پێوە دیار نییە، ئیتر چۆن دەکرێت سوپا بیکات بە عەرەبی و کوردی رەسەنی ناوچەکە و خاوەن خاکی راستەقینەی لێ دەربکات و سووکایەتییان پێ بکات؟.
ناسنامە و خاک گرنگترین پێکهاتە و بنیاتی نەتەوەی کوردن و نابێت وا بە ئاسانی رێگە بدرێت لەلایەن ئەویتری داگیرکەرەوە، هەوڵی بێڕێزی بەرانبەر بدرێت.
دووەم
رەنگە گەورەترین پرسیار كە ڕووبەڕوومان بێتەوە، ئەوە بێت، بۆچی کێشەی خاک لە نێوان دەوڵەتی عێراق و هەرێمی کوردستان یان باشترە بڵێین نێوان کورد و عەرەب، سەرەڕای چارەسەر و میکانیزمی دەستووری، بەڵام کۆتایی نایەت و چارەسەر نابێت و حکوومەت و دەوڵەتی عێراق خۆی لە ناوک و رۆحی پرسەکە دەدزێتەوە؟
بەهێزترین وەڵامی ئەو پرسیارە ئەوەیە، لە بنەڕەتدا زۆرینەی دەستەبژێری سیاسی و سەربازی و تەنانەت رۆشنبیریی عێراق، باوەڕیان بە دۆخی ئەنتۆلۆجی و بوونی نەتەوەی کورد نییە و هەمیشە خۆیان بە نەتەوەی سەردەست و باڵادەست دەزانن و تەواوی ناوچەکە و بە دیاریکراویش نەتەوەی کورد و کێشەی کورد، وەك چۆن ئێران و تورکیا و سوریا تا ئێستەیش خۆیان بە نەتەوەی سەردەست و باڵا دەزانن و کوردیش وەک نەتەوەی پلە دوو ژێردەست و کەمینە سەیردەکەن و مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن.
ئەوەی ئێستە دەبینرێت لە گوندەکانی سنووری سەرگەڕان و رێگری لە جووتیار بۆ کێڵانی خاکەكەی، پێچەوانەی ئەو دەستوورە عێراقییەیە کە سیستمی نوێی لەسەر بنیات نراوەتەوە لە ساڵی 2005 و زیاتر لە 80%ی دەنگدەری عێراقی پەسندیان كردووە، بەڵام لە ڕووی کردارەکییەوە نە دەستوورەکە و نە ئەو یاسا پەرلەمانییەی سەرەتای ئەم مانگە دەنگی بۆ دراوە، کاریان پێ ناکرێت و ناچنە بواری جێبەجێکردنەوە، چونکە لە بنەڕەتدا بڕوایان بە ناسنامە و خاک و نەتەوەی کورد نییە.
سێیەم
گەڕانەوەی سوپا و سەرباز و هێز، جارێکی تر ئەوەمان بیر دێنێتەوە کە دەوڵەتی عێراقی دوای 2003، لە بری ئەوەی سوپا بکات بە پارێزەر و هی سەرجەم پێکهاتەکان و لە هەڕەشەی دەرەکی و مەترسییەکان بیانپارێزێ، خۆی دەبێتە مەترسی و هەڕەشە بۆ سەر پێکهاتەی کورد و ناسنامە و سەرچاوەی داگیرکاری و وێرانکردن و تێکدانی ئاسایشی کۆمەڵایەتی و هاوبەندی کۆمەڵایەتی و پێکەوەژیان.
لە هیچ وڵاتێکی دامەزراوەیی و خاوەن دەزگا و دیموکراسی و هاووڵاتیدا، نەبووە سوپا دژی هاووڵاتییانی وڵاتەکە و خاکەکەی بجووڵێت و توندوتیژی بەکار بێنێت. كەچی لە عێراق، سوپا بە درێژایی مێژوو و دامەزراندنی دەوڵەتەکەوە، هێما و سیمبول و ئاماژەی سەرکوتکردن و سڕینەوەی ناسنامەی کورد و کوردستان بووە.
هەر لە یەکەم چرکەساتی دروستبوونی دەوڵەتی عێراق و سەردەمی پاشایەتییەوە تا دەگاتە سەردەمی کۆماری و دواتریش گەیشتنی بەعسییەکان بە دەسەڵات و سەردەمی ئەنجوومەنی باڵای سەركردایەتیی شۆڕشی بەعس و سەردەمی دوای بەعس، سوپا هەمیشە ئامرازی دەستی دەستەبژێرێکی سیاسی و حکومڕان بووە، بۆ سڕینەوە و لە ناوبردنی کورد و هەموو ئەو پێکهاتە و کەمینە و لایەنانەی لە عێراقدا ناسنامە و جیۆگرافیا و کولتور و شارستانیەتیان جیاواز بووە و بەرگرییان لە مافە رەواکانی خۆیان کردووە.
ئەمڕۆ سوپای عێراق نوێنەرایەتیی ناشرینترین وێنەی هێز و دەزگا دەکات لە ناوچەکەدا، ناتوانێت پارێزەری هاووڵاتییانی بێت و لە بری ئەوە دەستی داوەتە سەرکوتکردن و چەوساندنەوە و داگیرکردنی خاک و سڕینەوەی ناسنامەی پێكهاتەیەکی سەرەکی ناو دەوڵەتەكە. كەواتە ئەوەی ڕوو دەدات لە ناوچە دابڕاوەکان، ئەڵقەیەکی تری ئەو زنجیرە سیاسەت و داگیرکارییەیە کە دەوڵەتی نوێی عێڕاق بە تەکنیک و ئامرازی تازە، دژ بە گەلی کورد پێڕەوی دەكات.