وەک پێشتر دەیان نووسەر و توێژەری بواری ئەنفال و هەڵەبجە باسیان کردووە، بە هەموو کەموکوڕییەکانەوە، لە سەرخستنی پرۆژەیەکی هوشیاریی نەتەوەیی لە دەلاقەی کارەساتەکانەوە، بەڵام هێشتا ئەم دوو کارەساتە دیار و دژەمرۆیە دەشێت ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕن لە دروستکردن و بنیاتنانی یادەوەرییەکی نەتەوەییدا، تا هەم پێش بە ڕوودانی كارەساتگەلی وەها بگیرێن و هەمیش میکانیزم و ئامرازی شیاو و پێویست بۆ پاراستنی بوونی نەتەوەیەک بگیرێت کە لە هەموو پارچەکانی کوردستان کەم تا زۆر کەوتووەتە بەر پاکتاوکردن و قڕان. لەم ڕوانگەیەوە، یادەوەرییە گشتییەكە دەلالەتی ڕاستەقینەی خۆی دەبینێتەوە و کوردستانی گەورە دەگرێتە خۆی.
لە هیچ کام لە پارچەکانی کوردستاندا نییە کورد نەکەوتبێتە بەر پاکتاو، نموونە دیارەکانی لە ڕۆژهەڵات سەردەشت و زەردە بە چەکی کیمیایی، لە باکور کۆکوژیی دەرسیم، لە ڕۆژئاوا فرمانە جۆراوجۆرەکان کە بەسەر ئێزیدییەکاندا جێبەجێ کران و لە باشووریش ئەنفال و هەڵەبجە.
بە هۆکاری زۆروزەوەند، ئەنفال و هەڵەبجە زیاتر لە یادەوەریی کورددا چەسپاون و جۆرێک گرێدراویی هاوبەش و خەمی هاوشێوەی لە کوردبووندا دروست کردووە، ئەمە خۆی ئەڵقەیەکی پتەوە کە سنوورە دەسکردە سیاسیی و وردەکولتوورە ڕۆنراو و ساختەکان لە پارچە جیاجیاکان دەبەزێنێت و پەیکەرێکی یەکانگیر و یەکدەست لە فۆرمێکی گشتی شوناسی سیاسی-نەتەوەیی دروست دەکات.
پرۆسەی هەستکردن بە ژان و دەردی هاوبەش، هێشتا کاری زۆری ماوە، ڕەنگە لە هەر کام لە پارچەکان جۆرە هەستێکی جیاواز لەسەر بنەمای ڕوانگەیان بۆ کوردبوون دەرکەوتەی هەبێت، ژینگە و دۆخی سیاسی لەسەر ئەم هەستکردن و وێناکردنە کاریگەریی ڕاستەوخۆی هەیە، بەڵام پرسیارێک دەشێت لەسەری بووەستین ئەوەیە، دۆخ و گوزەرانی ئێستەی کورد دەتوانێت بیانکەیەک بێت بۆ نکۆڵیکردن لەم کۆژان و برینە هاوبەشانە یان ئەمە بە تایبەتی لە باشووری کوردستان دەرئەنجامی جۆرێک تووڕەیی خەڵک و جەماوەرە لە دۆخ و گوزەرانی ئابوورییان و بە شێوەیەک ئەو هەستکردنە بە دابڕان لەگەڵ دەسەڵات و حوکمڕانیی کوردیدا؟
بێگومان ئێمە ئەگەر باسی سایکۆلۆجیای ئازار و ژان بکەین، دەرئەنجامی جیاواز لە فورمەلەکردنی هەستەکانمان دەبینینەوە، بەڵام ئەم دەرئەنجامە هەڵگری ئەو ژانە هاوبەشە دەبێت لە نێوان ئەوانەی وا ڕاستەوخۆ ئەنفالیان بەسەردا جێبەجێ کراوە و ئەوانەیشی وا تەنیا لە ڕێگەی بەڵگە و دۆکیۆمێنتەکانەوە ئازارەکەیان وەرگرتووە. واتە دەشێت لە نێوان کەسێ کە بنەماڵەکەی لە گەرمیان بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتووە و کوردێک کە کوردبوون گرینگە بۆی، هاوخەمییەک بدۆزینەوە بەبێ ئەوەی لەسەر تایبەتمەندی ورد و سنوورەکانی ئەم هاوخەمییە ڕژد بینەوە و لێرەدا تیۆریزەی کەین.
بەڵام واقیعی ژیانی پاش ئەنفال لە باشووری کوردستان و ململانێی ئایدۆلۆجیاکان و شێوەی حوکمڕانی و دروستبوونی ئەو نایەکسانییە چینایەتییە ترسێنەر و نائاساییە، وایکردووە کۆمەڵگەی پاش ئەنفال و کارەسات هەندێ جار هەڵوێستی دژواز و بەراوەژوو لە هەمبەر خولقێنەر و جەلاد و سەرچاوەکانی کارەسات بخەنە ڕوو، کە بە ئاسانی پێمان قووت نەچێت. پاساوەکانی ئەم هەڵوێستانە هەرچییەک بن وەڵامدەرەوەی ئەو پرسیارە نابن، بۆچی کۆمەڵگەی پاش ئەنفال بەشێکیان بەرگری لە جەلاد و ئەنفالچی دەکەن؟
بەشێکی وەڵامی ئەم پرسیارە لەناو ئەو هۆکارانەی سەرەوەیە باسم کرد، بە تایبەتی ململانێی ئایدۆلۆجی و سیاسی.
ئەگەر بمانەوێت بە جۆرێک هەڵبژاردنی وشەی "ئەنفال" کە لە دەقێکی پیرۆزی ئیسلامییەوە کە کۆمەڵگەی کوردی بە زۆری پێڕەوکارێتی، بە تاکتیکێکی دوورمەودا یان هەڵکەوتێکی تیۆریی سیستمی ئایدۆلۆجیی بەعس بخوێنینەوە، ئەوا دەبینین ئەم تاکتیکە لە ئێستەدا کۆمەڵگەی کوردیی تووشی جۆرێک لە دڵەڕاوکێ کردووە لە هەمبەر شەڕانیبوون و بکوژبوونی ئەم وشە و چەمکەوە. واتە کۆمەڵی ئێمە پێدەچێت لە هوشیاری یان ناهوشیاری خۆیدا، هەست بە گوناهـ بکات، کاتێک لەسەر ئەنفال و ڕەتکردنەوەی قسە دەکات (دیارە مەبەستم ئەو بەشەیە کە ئەنفال بە لایانەوە نەک کۆژان نییە، بەڵکوو هەندێجار پاساویشی بۆ دەهێننەوە!).
بەعس توانیی پرۆژەی پاکتاوکردنی کورد بخاتە ناو فۆرمێکی پیرۆزمەند کە ئەو بەشەی کورد کە گیرۆدەی ئایدۆلۆجیای ئیسلامین، نەتوانن بە ئاسانی بە جەلادەکەی خۆیان بڵێن جەلاد، بەڵکوو زیاتر وەک باوک و خودا و هێزێکی بانسروشتیی، چاوی لێ بکەن.
ڕەنگە بکرێت لە هەناوی ئەم دیمەن و داڕشتنی بۆچوونەدا، کەسێکی وەک عومەر فەقێ بە نموونە بێنینەوە. کاتێک باسی ئەم کەسە دەکەین، تەنیا باسی یەک کەسی دیاریکراو ناکەین، بەڵکوو باسی تاقمێکی ئایدۆلۆجی یا ئاڵۆزتر لەوەیش ئارەزوویەکی ترسناک و لوولخواردووی پێوەندیی قوربانی بە جەلادەوە دەکەین. ئەم کەسە تەنیا بەرگری لە سەدام ناکات، بەڵکوو ستایشی دەکات و هاوکاتیش لە هەمبەر ئەوانەی پێدەچێت گلەیی و ڕەخنەیەکیان لەسەری هەبێت، نەک تەنیا بێڕێزی دەکات، بەڵکوو سەریان بە گۆڕێدا دەکات! لە پاش ئەمە ملکەچی داوای لێبووردن بوو، كەچی بەهیچ شێوەیەک داوای لێبووردنی لە ئەنفالکراوان و لە کورد نەکرد، بەڵکوو داوای لێبووردنی لە خودا کرد!
ئەمە هاوکات تراجیدیایە و کۆمێدیایەکی ڕەشە بە زایەڵەیەکی گاڵتەجاڕانەیشەوە، ئەم حاڵەتە ناتەندروستە دەرخەری ئەو ڕاستییەی سەرەوەیە کە باسم کرد، واتە ئارەزووی ئایدۆلۆجی بۆ جەلاد، ئاڕاستەکەری زمان و عەقڵی مەلایەک دەبێت کە ناتوانێت ملیۆنان کوژراوی دەستی سەدام بە دڕندەترین شێوە ببینێت، بەڵام وێنای باشییەکانی ئەم جەلادە دەکات کە کەس تا ئێستە نەیبینیووە لە ئەندامانی خێزانەکەیەوە بگرە تا پاسەوانەکانی خۆی و بەرپرسانی باڵای حزبەکەی!
دیارە ئەم وێناکردنە لەژێر تیشکی ئایەت و حەدیس دەکات! ئەم پرۆسەیە نەک تەنیا دەمامک لەسەر کارئەکتەرێک لەناو کۆمەڵگەی ئێمە لا دەدەن کە تا ئەوپەڕی بێویژدانی و دڕندەیی لە خۆیدا هەڵگرتووە، بەڵکوو پەردە لەسەر ئەو ئایدۆلۆجیایە لا دەدات کە لەسەر بنەمای "ئەویتری شەیتان" ڕۆ نراوە، ئەویترێك کە بە زمان و کولتوور و نەست و مێژوو و .."خود"ە!