لە ئەنجامی جەنگی هەشت ساڵەی لەگەڵ ئێراندا، ئابووری عێراق لاواز بوو، ئەمە ڕێگر بوو لە جێبەجێكردنی پڕۆژەكانی بنیاتنانەوە و بە تایبەت بەهۆی بەرهەمهێنانی ڕێژەیەكی زۆری نەوت و خستنەبازاڕی لەلایەن حكوومەتی كوێتەوە، نرخی نەوت شكا و لە كاردانەوەدا لە دووی ئابی 1990 حكوومەتی بەعس، پەلاماری كوێتی دا و داگیری كرد و وەك نۆزدەیەمین پارێزگای عێراق ناساندی. ئەو ڕووداوە عێراقی وێران كرد و دەرگای بەختی لە كورد كردەوە و ناوچەیەكی ئارامی بۆ مسۆگەر بوو.
عێراق ئەوكات بەمەبەستی ڕەوایەتیدان بە داگیركارییەكەی، ڕای گەیاند كە لەسەر بانگهێشتی هێز و ئۆپۆزسیۆنی كوێت ئەو پەلامارەی داوە و گوایە دەیەوێ لە كوێت ئازادی و یەكسانی بوونی هەبێت، وەك ئەوەی لە عێراق چۆڕێك ئازادی هەبووبێ. ئەمەیش مەترسیی خستە سەر ئاشتی و ئاسایشی جیهانی و كاردانەوەی هەرێمی و نێودەوڵەتی بەدوای خۆیدا هێنا. بۆیە وڵاتانی بەهێز كۆك بوون لەسەر كشانەوەی عێراق لە كوێت، بەڵام سەرەڕای گوشاری وڵاتانی هاوپەیمان بە سەركردایەتیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، سەدان ملی نەدا و دواجار لە كردەیەكی سەربازیدا بەناوی (گەردەلوولی بیابان)، عێراق لە كوێت دەركرا و گەمارۆی ئابوورییان بەسەردا سەپاند و لە كۆمەڵی نێودەوڵەتی دایانبڕی.
كاتێك سوپای عێراق پاشەكشەی كرد بۆ شاری بەسرە، بەهۆی مامەڵەی خراپی ڕژێم لەگەڵیاندا، خەڵكەكە ئەمەیان بە هەل زانی بۆ ڕزگاربوون، بۆیە بەرەنگاربوونەوە ڕووی دا و سەرەنجام ڕاپەڕین لە ناوچەكانی خوارووی عێراق دەستی پێ كرد. هاوكات بەرەی كوردستانی و هێزە كوردییەكان، سەرقاڵی ئامادەكاری بوون بۆ ڕاپەڕینێكی جەماوەری دژی ڕژێم، كاتێكیش هەواڵی ڕاپەڕینەكانی باشووری عێراق گەیشتە كوردستان، لە ئاداری 1991، ڕاپەڕین لە ڕانیەوە دەستی پێ كرد و ڕۆژ دوای ڕۆژ سەرجەم شار و شارۆكە و ناوچەكانی كوردستانی گرتەوە.
بەمجۆرە لە سەرانسەری كوردستان ڕاپەڕین دژ بە ڕژێم بەردەوامیی وەرگرت و لە ماوەیەكی كەمدا توانییان چەندان ناوچە ئازاد بكەن بە كەركووكیشەوە، بۆ ماوەیەك كوردستان ئازاد بوو، بەڵام ئەوەندەی نەخایاند هێزەكانی ڕژێم خۆیان ڕێكخستەوە و دووباره ناوچەكانی خوارووی عێراق و كوردستانیان داگیر كردەوە، بەڵام كورد بەو كەمە ئاشناییەی بە ئازادی، ڕازی نەبوو، جارێكی تر بكەوێتەوە ژێر دەسەڵاتی ڕژێم، بۆیە لە ئەنجامی هێرشە پێچەوانەكەی سوپای عێراقدا، كۆڕەوێكی جەماوەریی ڕووی دا و كۆی دانیشتوانی كوردستان بەرەو سنوورەكانی ئێران و توركیا ملی ڕێگەیان گرت.
ئەم ڕووداوە لەناكاوەی میلەتێكی ئاشقیی ئازادی، دۆسیەی كوردی بە نێودەوڵەتی كرد و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناچار كرد بە دەنگ ئەم گەلەوە بێن، وڵاتان بە خێرایی دژی زۆرداری و داگیركارییەكانی سەدام حوسێن كەوتنە جووڵە، كوردانی هەندەرانیش لای خۆیانەوە لە ڕێگەی خۆپێشاندانەوە پشتگیریی خۆیان بە گەلەكەیان دەربڕی، بە تایبەت لە سوید چەند خۆپێشاندانێكی گەورە ڕوویان دا بۆ خەڵكی ژیاندۆست چوونە بەردەم باڵوێزخانەی ئەمەریكا و داوای وەرگرتنی هەڵوێستیان لە ئەمەریكا و هاوپەیمانانییەوە دژی چەوساندنەوەی كورد لەلایەن حكوومەتی عێراقەوە دەكرد، بەڵام ڕۆڵی گرنگ و خەمخۆرانەی فڕەنسا زۆر سەرەكی بوو بۆ پاراستنی كوردستان، هەموو ئەو هەڵوێستانە پێكەوە گوشاری گەورەیان دروست كرد، تا لە ڕۆژێكی وەك ئەمڕۆدا ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیی لە پێنجی نیسانی 1991دا بڕیاری "688"ی دەركرد.
ئەم بڕیارە بووە بنەمای پارێزگاریی نێودەوڵەتی و وەرچەرخانێكی گرنگ بۆ پرسی كورد لە كوردستانی عێراقدا، لە چوارچێوەی ئەم بڕیارەدا ناوچەی ئارام بۆ كورد دیاری كرا و كۆتایی بە دەسەڵاتی حكوومەتی بەعس و فڕینی فڕۆكە شەڕكەرەكانی لە بەشێكی بەرچاوی خاكی كوردستاندا هات.
كورد لە دوای ئەو پاراستنە نێودەوڵەتییەوە، بە خێرایی كەوتە خۆی و هەڵبژاردنی لە ساڵی دواتردا بۆ گواستنەوەی شەرعیەتی شۆڕشگێڕی بەرەو دیموكراتی كرد و یەكەم خولی پەرلەمانی كوردستان لە 1992 هاتە هەڵبژاردن و حكوومەت دروست بوو، لەگەڵ ئەوەی ئەو ناوچەیە بە داگیركەرانی كوردستان دەورە دراوە و هیچ وڵاتێك چاوی بەو ئازادییە هەڵنایەت هەتا ئێستەیش و جۆرەها كێشە و گوشار بۆ هەرێمی كوردستان دروست دەكەن، بەڵام توانرا نموونەیەكی دیاری دیموكراتی و دەستاودەستكردنی دەسەڵات بە هەڵبژاردن و كێبەركێی سیاسیی پێشكەش كرا، هەر بۆیە هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەوەی دەوڵەت نییە، پێگەیەكی بەهێزی دبلۆماسیی بۆ خۆی دروست كرد و وڵاتانی ناوچەكە و ئەوروپا و ئەمەریكا كونسوڵگەی فەرمییان لە هەولێر كردەوە.
ئێستەیش وای دەبینم هەلی تر كە لە سایەی ڕووداو و گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە باسی لێوەدەكرێ، بۆ كورد بێتە پێشەوە و دەوڵەتی بۆ دروست بكرێ، دەتوانێ ئەزموونێكی دەوڵەمەندتر و بەهێزتر پێشكەشی مرۆڤایەتیی بكات.