یەكەم/ خولی دووەمی دانوستانەکانی ئەمەریکا و ئێران
دوای خولی یەکەمی دانوستانەکانی نێوان ئەمەریکا و کۆماری ئیسلامی ئێران لە مەسقەت، خولی دووەم لە ڕۆما، هەر بە ناوبژیوانی مەسقەت بەڕێوە چوو. دووبارە ئاماژە بەوە کرا کە دانوستانێکی باش و لە ژینگەیەکی باشدا كراوە. دیارە گفتوگۆ و دانوستانەکان بە شێوەی ناڕاستەوخۆ و لەڕێگەی لایەنی سێیەمەوەیە، بەڵام هێشتا کاریگەری و مانای خۆی هەیە، بۆ ئەمجۆرە ململانێ و ناکۆکییە نێودەوڵەتییانەی نێوان دوو هێز و لایەنی وەک ئەمەریکا و ئێران.
خاڵی سەرەکی و بنەڕەتی گفتوگۆ و دانوستانەکە، پیتاندنی یۆرانیۆم و چەکی ئەتۆمییە. ئەمەریکا دژ بە پڕۆسەی پیتاندنی یۆرانیۆم و گەیشتنە بە چەکی ئەتۆمی لەلایەن ئێرانەوە، تارانیش سوورە لەسەر پیتاندنی و بە ماف و سەرچاوی هێزی دەزانێت و دادەنێت.
بەپێی رێککەوتنەکەی ساڵی 2015ی نێوان وڵاتانی پێنج كۆ یەك و ئێران کە ئەمەریکا رابەرایەتی دەکرد و دواتر دۆناڵد تڕەمپ رێککەوتننامەکەی هەڵوەشاندەوە، ئێران بۆی هەبوو بەڕێژەی 3،67% یۆرانیۆم بپیتێنێت و ئەو مافەی هەبوو رێژەیەکی کەم و ئاساییە، بەڵام ئێستە ئێران تا 60% یۆرانیۆمی پیتاندووە و لە ئەگەری گەیشتن بە 90%، دەتوانێت ببێت بە خاوەن چەکی ئەتۆمی، ئێستە ئێران لە پیتاندنی تەواوەتی و گەیشتن بە چەکی ئەتۆمی نزیکە، ئەمەیش لەلایەک دەیکاتە خاوەن سەرچاوەیەکی گەورەی هێز و جیۆستراتیج لە ناوچەکەدا و لەلایەکی تریشەوە شێوە و ناوەڕۆکی ململانێکانی نێوان هەردوو وڵاتەکە دەچێتە قۆناغێکی ترسناکەوە، چونکە ئەمەریکا بەهیچ شێوەیەک قبوڵی ناکات ئێران رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆمی بگەیەنێتە ئەو ئاستە.
ئەم دینامیکیەتی ململانێ و جەنگە لەبارەی چەکی ئەتۆمی، ئاسایش و سەقامگیری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بە دیاریکراویش عێراق دەنەخشێنێت و رەنگڕێژی دەکات و کاریگەریی لەسەر هێز و دەسەڵات و حکومڕانی لە عێراقدا دەبێت. بە پێچەوانەیشەوە لە ئەگەری رێککەوتن، جارێکی تر کاریگەریی لەسەر ناوچەکە و عێراق و کەمبوونەوەی ململانێکان دەبێت.
دووەم/ هاتنی ئەحمەد شەرع بۆ عێراق
رەنگە بەهێزترین و کاریگەرترین رووداوی شەش مانگی ئەمساڵی ناوخۆی عێراق، هاتنی ئەحمەد شەرع سەرۆکی كاتی کۆماری سوریا بێت. وەک محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران ئاماژەی پێ کرد، ئەحمەد شەرع بۆ لوتکەی وڵاتانی عەرەبی کە لە مانگی داهاتوودا بەڕێوە دەچێ، دێتە بەغدا و بەشدار دەبێت، بۆ گفتوگۆ لەبارەی رووداوەکانی ناوچەکە و بە دیاریکراویش پێوەندی عێراق و سوریا. ئەگەرچی ئەم زانیارییە ناڕەزایی چەند هێزێکی شیعی و کەسایەتییەکی بەدوادا هاتووە، بەڵام هەم لوتکەکە و هەمیش هاتنی شەرع بۆ عێراق، بە لایەنی کەمەوە دەتوانێت چەند ئاماژەیەکمان بۆ روون بکاتەوە لەوانە:
１-عێڕاق دەیەوێت لەگەڵ سوریا و ئەحمەد شەرع لاپەڕەیەکی تازە هەڵبداتەوە و پێوەندی دبلۆماسی و سیاسی بنیات بنێتەوە، بەبێ گەڕانەوە بۆ ناسنامەی مەزەوی و پاشخانی سیاسی و رابردووی شەرع. ئەم تێگەیشتنە بۆ نزیکبوونەوە لە سوریا، لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە عێراق لەژێر کۆمەڵێک گوشاری جیاوازدایە و ناتوانێت هەموو كارتەكان بەڕێوە ببات، بە تایبەت سوودانی خۆی کە کارەکتەرێکی بێ پارت و هێز و پاڵپشتی سیاسییە.
２-رووداوەکانی دوای رووخانی ئەسەد و گۆڕانی دەستەبژێری سیاسی لە سوریا و پاشەکشەی ئێران لە ناوچەکەدا، وایکردووە عێراق نەتوانێت وەک جاران سیاسەتی دەرەوەی خۆی دابڕێژێت و ململانێ بەڕێوە ببات، بۆیە ناچارە سیاسەتی هاوکاریی و نزیکبوونەوە و سفڕکردنەوەی کێشەکان پێڕەو بکات لەگەڵ سوریا کە سنورێکی جیۆگرافی فرەوانی هاوبەشیان هەیە و لە ڕووی مەزەو و کولتوریشەوە خاڵی هاوبەش و نزیکایەتی هەیە. بە کورتی، جیۆگرافیای سوننیی عێراق دراوسێی سوریای ئێستەی ئەحمەد شەرعە.
سێیەم/ ئیسرائیل و ئێران، کاریگەریی ململانێکان لەسەر عێراق
ئەگەرچی لە ڕووی جیۆگرافییەوە، عێراق لە ئیسڕائیل نزیکترە بە بەراورد لەگەڵ ئێران کە لە ئیسرائیل دوورە، بەڵام لە ڕووی سیاسی و جیۆپۆڵەتیکەوە بەپێی سروشتی ململانێکان، ئێران کاریگەریی زیاترە لەسەر ئاسایش و سیاسەت و سنوورەکانی ئیسرائیل، بەو پێیەی زیاتر لە چل ساڵە لەگەڵ ئەو وڵاتە لە ململانێ و جەنگدایە بە هەموو شێوەکانییەوە و بە رکابەر و دوژمنی سەرسەختی خۆی دەزانێت و دادەنێت.
ئیسرائیل ئێستە هێزێکی زاڵی ناو جیۆگرافیای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و بە یەکێک لە یاریکەرە کاریگەر و باڵادەست و خاوەن بڕیار و قسە رۆیشتووەکانی ناوچەکە دادەنرێت، بە تایبەت لە دوای جەنگی حەوتی ئۆکتۆبەر و رووخانی رژێمەکەی ئەسەد لە سوریا، ئێران وەک هێز لە پاشەکشەدایە و ئەو هەژموون و هێز و کاریگەرییەی جارانی نەماوە و سەرچاوەکانی هێزی لە سوریا، یەمەن و لوبنان لە دەست داوە، بەڵام عێراق هێشتا گۆڕەپان و پانتایی و حەوشەی پشتەوەیەتی.
ئەگەرچی ئێران نایەوێت بە هیچ شێوەیەک عێراق و پانتاییە جیۆسیاسییەکەی لە دەست بدات و بۆ ئەمەریکا و ئیسرائیلی جێ بهێڵێت، تەنانەت ئەگەر زۆرترین گوشاریشی لەسەر بێت و پاڵی پێوە بنرێت بۆ کشانەوە بۆ سنورەکانی خۆی، چونکە عێراق بۆ ئێران قووڵایی ستراتیجییە، بەهۆی فاکتەری مێژوویی، جیۆگرافی و مەزەوییەوە، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەوانەیشدا، لە ئەگەری گوشاری زیاتری ئیسرائیل بۆ سەر ئێران و پەستانە بەردەوامەکانی ئەمەریکا، بە تایبەت لە ئەگەری شکستی دانوستانەکانی ئێستە لەبارەی چەکی ئەتۆمی ئێرانەوە، عێراق دەبێتە قوربانییەکی گەورە و دووبارە دەبێتەوە بە مەیدانێکی گەورەی ململانێ و پێکدادان و بەریەککەوتنی ئەو ئەکتەرە دژبەیەکانە.
عێراق وڵاتێکە بە ئاسانی لەلایەن هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانەوە قووت دەدرێت و دەکرێت بە کەرەستەی جەنگ و ململانێ.