یەكەم/ بەغدا وەک ناوەند و پەراوێز
بڕیارە ڕۆژی ١٧ی ئەم مانگە لوتکەی عەرەبی لە بەغدای پایتەختی عێراق بەڕێوە بچێت و وڵاتانی ناوچەکە و کەنداو و زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی تێیدا بەشدار بن. بەغدا ئەمجارە دەیەوێت وەک ناوەندێکی تازەی ناوچەکە دەربکەوێت و ببێت بە کۆکەرەوەی وڵاتانی عەرەبی، بە تایبەت لەو سەروبەند و کاتە ناسکەدا کە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی عەرەبی پێیدا تێدەپەڕن.
بەغدا دوای جەنگی دووەمی کەنداو و بە دیاریکراویش دوای گەمارۆ و سزاکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، پەراوێز خرا بێ رۆڵ و بێ ئەرک و بێ ناسنامە مایەوە لە ڕووی نێودەوڵەتییەوە و بە تەواوی دەرگای ناوەندە دبلۆماسییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانی بەسەردا داخرا. ئەم قۆناغە بۆ عێراق بووە مایەی زیانێکی گەورەی دبلۆماسی و کەنارگیربوونی لە بۆنە دبلۆماسییە ناوچەیی و جیهانییەکاندا، تا دواتر رژێمەکە کۆتایی پێ هات و دەستەبژێر و سیستمێکی سیاسی تازە لە عێراق هاتنە کایەوە، لە دوای 2003.
دوای 22 ساڵ لە عێراقی نوێ و سیستمێکی تازە و قۆناغێکی تازە، وڵاتەكە هێشتا نەیتوانیوە ناسنامەیەکی دبلۆماسی تازە و جیاواز دابڕێژێت و ببێتەوە بە چەقی دبلۆماسی بۆ وڵاتانی عەرەبی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەگەرچی لە ڕووی جیۆسیاسییەوە دەرگای ڕۆژهەڵاتی جیهانی عەرەبییە و دراوسێی هەردوو زلهێزی ناوچەکە، ئێران و تورکیایە، بەڵام لە ڕووی دبلۆماسییەوە نەیتوانیوە وەبەرهێنان لەم پێگە گرنگەی وڵاتەکەی بکات و وەک هێزێکی هەرێمی دەربکەوێت و مانا و ناسنامەی جیاواز بۆ خۆی وێنا بکات.
لە دوای هاتنی داعشەوە، عێراق هەوڵی دا وەبەرهێنانی سیاسی و دبلۆماسی بكات، بەڵام پرسەکە زیاتر رەهەندێکی ئاسایشی وەرگرت و دواتریش عێراق هەوڵی دا لە ڕێگەی لوتکەی عەرەبییەوە وەبەرهێنان بکات و 17ی ئەم مانگە میوانداری خولێکی تری ئەو لوتکەیە دەکات، بەڵام دووبارە بەربەست و ئالنگاری زۆرن و پڕۆسەکە هێشتا بەهۆی فاکتەری ناوخۆیی و دەرەکییەوە، پڕە لە گرفت.
دووەم/ لوتکەی عەرەبی، دەرفەت و هەڕەشەکان
ئەگەرچی لە دنیای دبلۆماسییدا، هەموو لوتکەیەک دەرفەتێکی گەورە و ناوازەیە بۆ گفتوگۆ و پێوەندی و پێکەوەیی ئەکتەرە دەوڵەتی و نادەوڵەتییەکانی وەک رێکخراو و کۆمپانیا و هەرێمەکان، دەرفەتە بۆ گفتوگۆ لەبارەی خاڵە جیاواز و ناکۆکەکان، بە مەبەستی گەیشتن بە چارەسەر و کەمکردنەوەی جیاوازی و ململانێکان. بە غدا بەنیازە ئەو رۆڵە بگێڕێت و ببێت بە سەرچاوە بۆ دەرفەتەکان، بەڵام دۆخی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتی ئەم دەرگایەی بەسەردا ناکاتەوە.
بە کورتی و پوختی، ناتوانێت دەرفەتی تازە بۆ خۆی و وڵاتانی بەشدار بێنێتە ئاراوە، لەبەر چەندان هۆی جیاواز كە دەکرێت بەمشێوەیە ئاماژەی پێ بکەین:
یەکەم: عێراق تا ئێستەیش بەدەست ململانێی ناوخۆییەوە دەناڵێنێت و رووبەڕووی جەمسەربەندییەکی رژد و قووڵ بووەتەوە. دەوڵەتی قووڵ و میلیشیا چەکدارەکان رۆڵ دەبینن و دامەزراوە سیاسییەکان ئاڕاستە دەکەن، نەک دەزگا و یاسا و دەستوور. ململانێ و سیاسەتی ناوخۆیی رەنگی داوەتەوە لە سیاسەتی دەرەوە و دبلۆماسیدا، ئەمەیش پێگەی دەوڵەتی لاواز کردووە و ناتوانێت لە دەرەوە و لە ژینگەی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا، رۆڵی گرنگ ببینێت و دەرفەت دروست بکات.
دووەم: بەغدا بەشێکە لە جیهانی عەرەبی، بەڵام لە ڕووی سیاسەتی دەرەوە سەربەخۆ نییە و وڵات و ئەکتەرێکی تر باڵادەستە لە سیاسەت و دبلۆماسییەتیدا، ئەمەیش جارێکی تر لە بری دەرفەت، هەڕەشەی گەورە و مەزنی بۆ دروست دەکات.
سێیەم/ سوریا و کوێت و لوتکەی عەرەبی
یەکێک لە گرفتەکانی ئەمجارەی لوتکەی عەرەبی، پرسی بەشداری هەریەک لە وڵاتانی "سوریا و کوێت"ـە، دیارە هەردوو وڵاتەکە دراوسێی عێراقن. سوریا لە باکور و ڕۆژئاوای و کوێتیش لە باشوورەوە، بەڵام لە ڕووی مێژووییەوە هەردوو وڵات گرفتی لەگەڵ حکوومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراقدا هەبووە، کوێت کێشەی خاک و سنور و سوریا کێشەی ناسنامە و سیاسی و دبلۆماسی.
ئەوەی ئێستە دەبیسترێت، دەنگی ناڕەزایی هێزە شیعییەکانە بۆ رێگریکردن لە هاتنی ئەحمەد شەرع بۆ بەغدا و تەنانەت گەیشتووەتە ئاستی هەڕەشە و فەرمانی گرتنی شەرع. دیارە پاڵنەری سەرەکی ئەم جۆرە هەڕەشەیە، بریتییە لە ململانێی مەزەوی و ناسنامە و دژیەکی لە نێوان سیاسەتی هەردوو دەوڵەتدا کە هەریەکەیان هێزێکی تری هەرێمی دەیانجووڵێنێت و بەڕێوەیان دەبات.
سوریای ئەمڕۆ گوتاری ناسنامەی سوننی بەرز کردووەتەوە و عێراقیش ناسنامەی شیعی و هەردوو ناسنامەکە خاڵی جیاوازییان لە خاڵی هاوبەش زۆرترە، بەمە دەرفەتی دبلۆماسی و گفتوگۆ کەمتر دەبێتەوە، بەهەمانشێوە، بەهۆی کێشەی خاک و سنوری نێوان هەردوو وڵاتەوە، بەشێک لە هێزە شیعییەکان باسی رێگری لە بەشداری كوێت لە لوتکەکە دەكەن، ئەگەرچی هەریەک لە سعوودیە و ئیمارات هەڕەشەی بایکۆتکردن دەکەن، ئەگەر بێتو رێگری لە بەشداری کوێت بکرێ، بەمەیش جارێکی تر بەربەستی گەورە لە بەردەم لوتکەی عەرەبی لە بەغدا دروست دەبێت، لە کاتێکدا بەغدا چاوەڕێی ئەوە دەکات ئەم جۆرە لوتکەیە وەک دەرفەت بەکار بێنێت بۆ گەڕانەوەی پێگە و ناسنامەی دەوڵەتیی عێڕاق، بە تایبەت محەمەد شیاع سوودانی وەک سەرۆک وەزیران، چاوی لەوەیە وەک دەستکەوت بۆ خۆی و وڵاتەکەی لە سەردەمی ئەودا تۆماری بکات و پێشانی رای گشتیی بدات.