لە ماوەی 12 ساڵی ڕابردوودا، وشەی (قەیران) بە جۆرێك هاتووەتە ناو پانتایی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگەی ئێمە و كۆنەستی تاكەكانەوە، تەنانەت منداڵیش بە جۆرێك لە جۆرەكان پێی ئاشنان و دەزانن قەیرانی دارایی بە مانای دواكەوتنی مووچە و نەمانی پارەیە، چونكە هیچ نەبێت لەناو خێزانەكانیاندا بەردەوام گەنگەشەی ئەو گرفتە و لێكەوتەكانی دەكرێت و كراوە. نەبوونی مووچە و دواكەوتنی و كاریگەریی لەسەر ژیان و پێداویستی و دنیای منداڵانەی ئەوانیش هەبووە. بێگومان قەیران لە هەر بوارێكەوە بێت، لێكەوتەی نەرێنی گەورەی لەسەر ژیان و ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی و سەرخانی كۆمەڵایەتی و ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزاری وڵات لێ دەكەوێتەوە، بە تایبەتیش ئەگەر هەوڵی چارەسەركردنی نەدرێت.
لەو سۆنگەیەوە، ئەگەر دواكەوتنی مووچە لە هەرێمی كوردستان بە نموونە وەربگرین، ئەوا سەرەتا تەنیا گرفت هەبوو لە چۆنیەتی دابینكردنی مووچەی مانگانەدا، بەهۆی سیاسەتی شۆڤێنیانەی بەغدا، پاشان نەتوانرا گرفتەكە چارەسەر بكرێت، بۆیە قووڵتر و گەورەتر بووەوە، تا ئەو ئاستەی حكوومەتی هەرێم بە 80 ڕۆژ نەیدەتوانی مووچەیەك دابین بكات، بە تایبەتیش كە شەڕی ئیسلامییە تیرۆرستەكانی داعش هاتە ئاراوە، تا لە دەرەنجامدا قەیرانێك دروست بوو، بە ناوی قەیرانی دواكەوتن و دابین نەكردنی مووچە. ئەگەر قەیران لە وڵاتانی تری دنیا، زادەی گرفت و كێشەیەكی سروشتی بێت لە ژێرخان و بنیاتی ئابووری و دارایی كۆمەڵگە و ئەمە پێوەندی بە سیستمی سەرمایەداریی و هەڵئاوسان و بازاڕی ئازاد و نەبوونی كارەوە هەبێت، ئەوا قەیرانی دارایی لە كوردستان پێوەندی بەو لایەنانەوە نییە، بەڵكو فاكتەری سەرەكی لەو قەیرانە و هەموو لێكەوتەكانی بە ئێستەیشەوە، ئەقڵیەتی شۆڤێنی بەغدا و دەسەڵاتدارنی حكوومەتی عێراقە، بە تایبەتیش لە سەردەمی مالیكی، كە دوور لە هەموو بەهایەكی مرۆییانە بودجەی خەڵكی كوردستانی بڕی.
قەیرانەكە تا ئێستەیش بە داخەوە درێژەی هەیە و لە پەراوێزی ئەو كێشەیەوە، بۆ ماوەی دوو مانگە، مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، بە بڕیارێكی وەزیری دارایی عێراق ڕاگیراوە. ئەوەی ئێستە دەبینرێت، رژدبوونی سوودانییە لەسەر داواكارییەكانی و پێداگیریەتی لەوەی كە دەبێ هەرێمی كوردستان بە هەموو مەرجەكانی بەغدا ڕازی بێت، ئەوكات مووچە دەنێرێت، لە كاتێكدا هەمان ئەو سەرۆك وەزیرانە، چەند مانگێك لەمەوبەر بڕیاری وەزیری دارایی ڕەت دەكردەوە و مووچەی دەنارد!
بێگومان ئەوەی ئێستە سوودانی دەیكات، پێوەندی بە كێشەكانی هەولێر و بەغدا، دۆسیەی نەوت، داهاتی ناوخۆ و تەوتینەوە نییە، بەڵكو زۆر بە ڕوونی سوودانی گەمەیەكی تەكنیكی مەوداكورت دەكات، چونكە لە لایەكەوە لیستی بۆ هەڵبژاردن هەیە، لەلایەكی تریشەوە مەبەستیەتی بۆ خولێكی دیكە ببێتەوە سەرۆك وەزیران.
شەقامی شیعە لە ئاستی سیاسیدا بە گشتی، لە سەروبەندی بەڕێوەچوونی هەموو هەڵبژاردنێك لە عێراقدا، دەرۆزە و كێبەركێی دەنگ كۆكردنەوە، بە داخەوە لەسەر دژایەتی خەڵكی هەرێمی كوردستان و قەیرانی دارایی دەكەن و ئەم كێشانە، وەك بانگەشەیەكی پێشوەختەی هەڵبژاردن بەڕێوە دەبەن. لەو سۆنگەیەوە، سوودانی كە پێداگیرە و دەیەوێت ئینتیمای شەقامی شیعە بۆ خۆی ڕابكێشێت بەر لە هەڵبژاردن، لە كاتێكدا هیچ گومان لەوەدا نییە ئەگەر لەو هەڵبژاردنەدا كەس دۆڕاو نەبێت، ئەوا سوودانی دۆڕاوە، واتا براوەیە لە ئاستی دژایەتیكردنی خەڵكی كوردستاندا كە دواجار ئەویش وەك سەتانی دیكە بە مێژوویەكی ڕەشەوە دەچێتە زبڵدانی مێژوو، واتا براوەی دۆڕاوە.
هەڵبژاردنە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق، ئەو ڕاستیەیان دەرخستووە، بێ دەنگی كورد ناتوانن پێكهاتەی حوكمڕانی لەو وڵاتە، لە ڕووی دەسەڵاتی كارگێڕییەوە تەواو بكەن، بۆیە بەر لە هەڵبژاردن دەكەونە دژایەتی هەرێمی كوردستان، كەچی دوای هەڵبژاردن، پەنا بۆ دەنگی كورد دەبەن و دەكەونە كرووزانەوە و پارانەوە، تا حكوومەت كە لە شیعەكانە پێكبهێنرێت. لەوەیشدا دەبێ ڕەخنە لە كورد بگرین كە بڕوام وایە ئەمجارە ئەم هەڵەیە دووبارە نابێتەوە، چونكە نابێ دووجار لە هەمان كونەوە مار بە مرۆڤەوە بدات.
ئێستە كە ئاسۆكانی گفتوگۆی بەغدا و هەولێر ڕوون نین و هەموو كێشەكان لە سوودانیدا بەرجەستە دەبن، زۆر گرنگە سەركردایەتیی سیاسی كورد، هاوهەڵوێست و هاوگوتاری سیاسی بێت بەرانبەر بەغدا و پەیامێكی ڕوون و ڕاشكاو بدات، بەرلەوەی پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەانی عێراق بەڕێوە بچێت، بەو مانایەی ئایا عێراق كە لە مادەی پێنچی دەستوورەكەیدا ئاماژەی پێ دراوە، "عەرەب و كورد هاوبەشن لە وڵات"دا، ئێمە بە بەشێك لە خۆی دەزانێت یا نا؟
ئەگەر بڕوای وایە، هەرێمی كوردستان بەشێك نییە لە عێراق (لە ڕاستیشدا وایە)، ئەوا دەبێ سەركردایەتیی كوردیش لەو ڕووەوە گوتارێكی ڕوونی هەبێت و لە پرۆسەی سیاسی عێراق بكشێتەوە و بەشداری هەڵبژاردن نەكات، بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا دەبێ پلان Bیمان هەبێت و ڕەچاوی ئەوە بكرێت كە ئەم هەنگاوە ماكەكانی دواكەوتنی مووچە و بژێوی خەڵك لە ڕووی داراییەوە قووڵتر دەكاتەوە، دەبێ حكوومەتی هەرێم، وێرای پێداچوونەوە و ڕێكخستنەوەی خەرجی و داهات، مووچەیەك ئەگەر بە قەرزیش بێت لەلایەن خاوەن كۆمپانیا و سەرمایەدارە نیشتمانییەكانەوە دابەش بكات، بۆ ئەوەی لە ڕووی دەروونی، ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە، خەڵكی كوردستان پشوویەكیان وەبەر بێتەوە.
لە هەنگاوی دووەمدا، دەبێ حكوومەتی هەرێم و سەركردایەتی سیاسی كورد، لەمەیشدا چاوەكان لەسەر بارزانین، هەموو هەوڵێك بدەن بۆ ئەوەی بڕوا بە كونسوڵگەی وڵاتان و بە تایبەت ئەمەریكا وەك زلهێزترین وڵات بێنن، تا هەرێم لە دەرەوەی سۆمۆ، نەوت هەناردە بكاتەوە و بە داهاتەكانی، پێداویستی ناوخۆ لە ڕووی داراییەوە پڕ بكاتەوە، چونكە ئەگەر بەغدا لەلایەكەوە مووچە نەنێرێت، لەلایەكی تریشەوە ڕێگە نەدات هەرێم نەوت بفرۆشێت، ئەی چارەسەر چییە؟
هەرچییەك و هەر چۆنێك بێت، ئێستە ڕوانگەی بەغدا كە مەبەستیەتی بیانووی سیاسی بۆ نەناردنی مووچە بهێنێتەوە، بە تایبەتیش كە هەڵبژاردن لە پێشە، چونكە ئەگەر بە وردی دەقی هەردوو ڕەشنووسی داواكارییەكانی هەرێم و بەغدا بخوێنینەوە، ئەوا زۆر بە ڕوونی هەست بەوە دەكەین ڕەشنووسەكەی هەرێم، سازشی سیاسی و هەرێمیشی تێدایە، بەڵام هێشتا سوودانی ئامادە نییە، چونكە دەزانێت هەڵبژاردن لە پێشە. بێگومان ئەم ململانێ و بیانووە سیاسییانەی بەغدا، نابێ هەروا بمێننەوە، بەڵكو دەبێ بەلایەكدا بكەون، بڕوام وایە دادگای فیدراڵیش هەر لە بەرژەوەندی هەرێم بڕیار نادات، چونكە "ئەوەی لە مشك بێت، جەواڵ دڕە".