یەكەم
ئەمڕۆ لە هەر چوار پارچەی کوردستان رووداوی خێرا دەبینرێ، بەڵام لە عێراق و تورکیا و سوریا کورد ئەکتەرێکی نا-دەوڵەتی کاریگەر و خاوەن قورسایی و پێگەیە. پێگە بەو مانایەی کورد لایەنێکی پڕۆسەی سیاسییە و بەشدارە لە نەخشەکێشانی سیاسی و دبلۆماسی و حکومڕانی وڵاتەکە.
ئەگەر لە عێراقەوە دەست پێ بکەین، دەبێت راستەوخۆ باس لە دواین پێشهات و ململانێی نێوان هەولێر و بەغدا بکەین و تیشک بخەینە سەر کارتەکانی هەرێمی کوردستان لە بەرانبەر بەغدا، بە تایبەت کاتێک پرسی مووچە و دارایی بە سیاسی دەکرێن و دەخرێتە ناو یاریی سیاسی و مامەڵەی پێوە دەکرێت لەلایەن بەغدا و گرووپ و لایەنە دەرەکییەکانەوە.
دوای بنبەست گەیشتنی دانوستان و رێکنەکەوتن، هەولێر بە نیازبوو بڕیاری بایکۆتی بەغدا و جێهێشتنی بدات، دیارە دواجار دەرفەتێکی تر بە بەغدا و شیعەکان دراوە بۆ دروستکردنی سەرەتایەکی تازە و دەستبەرداربوون لە بە بارمتەگرتنی مووچەی فەرمانبەران و یاریپێکردنی بە ئامانجی سیاسی، بەڵام هێشتا دیارنییە شێوازی دانوستان و رێککەوتن لە نێوان هەردوو لایەنەدا چەند دەخایەنێت و چۆن دەبێت.
ئەوەی بەلای ئێمەوە جێی سەرنجە، پرسیاری قۆناغی دوای جێهێشتنی بەغدایە، چی روو دەدات لە بەغدای بێ هەولێر؟ لە کاتێکدا عێراقی دوای 2003 لەسەر بنەمای بەشداریی کورد و هەولێر بنیات نراوە و داڕێژراوە. بەشداری کورد لە پڕۆسەی سیاسیدا چ مانا و بەها و بایەخێکی سیاسی و دبلۆماسی هەیە بۆ عێراقێک کە تا ئێستەیش بەهۆی کێشەی خاك و سەروەری و دەستوەردانەوە دەناڵێنێت و حکومڕانی بە مەزەو کراوە!
بێگومان بەغدای بێ هەولێر، دەوڵەتێکی لاواز و بێ کاریگەریی دەبێت لە ڕووی کرداری و تیۆرییەوە، بە تایبەت کاتێک گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی وەک دەستوور هەیە بۆ بەیەکەوە گرێدان و پێکەوەبوونی هەردوو پێکهاتەی کورد و عەرەب وەک هاوبەشی سەرەکی لە دەسەڵات و بڕیاردان و حکومڕانیدا، لێرەوە دەردەکەوێت هەولێر کۆڵەگەی سەرەکی مانەوەی سیستمی سیاسییە لە عێراق.
دووەم
کورد لە تورکیا لە بەردەم رۆڵێکی دراماتیکی و مێژووییدایە، بڕیارە پڕۆسەی ئاشتی بە قۆناغ بەڕێوە بچێت. ئاشتی بۆ کورد لە هەر پارچەیەکی کوردستان بێت، دەرگایەکی گرنگە بۆ بە دامەزراوەییکردنی چارەسەری کێشە و دۆزە سیاسی و مێژووییەکەی.
لە 30 ساڵی رابردوودا چەندان جار پڕۆسەی ئاشتی لە تورکیا لە نێوان کورد و دەسەڵاتە جیاوازەکانی تورکیادا دەستی پێ کردووە و هاتووەتە پێشەوە، بەڵام شکستی خواردووە و بێ ئەنجام بووە. دەرهاوێشتەی کاریگەر و درێژمەودای نەبووە. ئەمجارە پێدەچێت پڕۆسەكە لە ڕووی بابەتی و خۆییەوە جیاواز دەربکەوێت، بەشێوەی سیمبولی چەکی تێدا دادەنرێت و دەسووتێنرێت، پارتی سیاسی تێدا هەڵدەوەشێنرێتەوە. دەوڵەتی تورکیا بە هێزە رادیکاڵ و چەپ و رەگئیسلامییەکانییەوە ددان بە ناسنامەی کورد و زمان و بوونە نەتەوەییەکەیدا دەنێت.
بێگومان ئەم قۆناغە دەرکەوتە و ئاماژەی ئەرێنی باش و گونجاوی تێدایە بۆ سەرخستنی پڕۆسەی ئاشتی، بەڵام لە هەمووی گرنگتر کوردە وەک هێز و لایەنێکی ناو ئاشتی و ئەکتەرێکی سەرەکی لە تورکیادا، لە کاتێکدا زیاتر لە 100 ساڵە کورد نەک وەک پارتی سیاسی و رێکخستنی سیاسی، بەڵکو وەک زمان و کولتوور و بنیاتی کۆمەڵایەتیش قەدەغە و یاساغە و کورد هەرگیز تەنانەت بۆی نەبووە بە زمانی دایکیشی لە ماڵ و شەقام و شوێنی نافەرمیش قسە بکات و گوزارشت لە خۆی بکات.
لەلایەکی ترەوە، گرنگی هەرێمی کوردستان لەو پڕۆسەیەدا، وەک ئاسانکار و هاوکارێک دەبینرێت بۆ نزیککردنەوەی کوردانی باکور و دەوڵەتی تورکیا، بۆ گەیشتن بە ئاشتییەکی هەمیشەیی و بێدەنگکردنی چەک و کۆتایی ململانێیەکی سەتان ساڵە.
سێیەم
سوریا لە دوای گۆڕانی رژێم و رووخانی دەسەڵاتەکەی بەشار ئەسەدەوە، دۆخێکی تازە هاتووەتە پێشەوە، بە جۆرێک کورد لە سوریا و رۆژئاوای کوردستان ستاتۆیەکی تازەی وەرگرتووە. لە هێزێکی پەراوێزخراوەوە گۆڕاوە بۆ هێزێک کە قورسایی سیاسی و دبلۆماسی هەیە. ئەمڕۆ زۆرینەی چاوەکان لەسەر سوریان و لە ناویشیدا پرسی دووبارە بنیاتنانەوە و رێکخستنەوە و داڕشتنەوەی سوریایەکی نوێ، بە بەشداری هەموو پێکهاتەکان.
دیارە بەشداری هەموو ئەکتەر و گرووپە جیاوازەکانی سوریا لە کردەی حکومڕانی و سوریای نوێدا، داواکاری سەرەکی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و بە دیاریکراویش ئەمەریکا و یەکێتی ئەوروپایە، بە تایبەت بە "دیموکراتیکردنی سوریای نوێ" و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ و مافی پێکهاتەکان، هەر لە کوردەوە تا دەگاتە عەلەوی و دروز و پێکهاتەکانی تر.
ئەم دینامیکیەتە تازەیەی سیاسەت و حکومڕانی و بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە سوریا، دەرفەت و قۆناغێکی تازەیە بەتایبەت بۆ کورد کە ساڵانێکی زۆر هاوشێوەی کوردانی تورکیا مافی زمان و کولتوور و قسەکردن و گوزارشت لەخۆکردن و دەربڕینی نەبووە. تەنانەت سەرەتاییترین ماف کە بوونی ناسنامە و وڵاتینامەیە، نەیبووە و لەسەر خاک و مێژوو و دیرۆک و زێدی خۆی مافی ناسنامەی لێ زەوت کراوە و چەوسێندراوەتەوە.
ئەمڕۆ چاوەڕێی ئەوە دەکرێت سوریایەک لە دایک بێت مافی ناسنامە و بوون بە هەمووان بدات، ئەمەیش یەکێکە لە مەرجەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ هاوکاریی سوریا، ئەگەرچی ئاسان نییە هێزێکی وەک "تەحریر شام" و کارەکتەرێکی وەک ئەحمەد شەرع، وا بە ئاسانی و لە ماوەیەکی نزیکدا "دیموکراتی" بن، بەڵام دواجار مەرجی ستاتۆی سوریا و مانەوەی دەسەڵاتە سیاسییەکەی، پێوەستکراوە بە رێزگرتن لە گرووپە جیاوازەکانەوە و ئەمە دەرفەتە بۆ کوردیش لە سوریا.