یەكەم/ جارێكی تر گرێیەكی تر لە ئەڵقەیەكی تری ناكۆكییەكانی نێوان بەغدا و هەولێر دەست پێ دەكاتەوە و دووبارە بەغدا نایەوێت پێوەندی ئاسایی و فیدراڵییانە، لە نێوان هەردوو هەرێمی كوردستان و دەوڵەتی عێراقدا هەبێت و بنیات بنێتەوە. ئەم خواستی نەویستنە رەگوڕیشەی خۆی هەیە و لە ماوەی 100 ساڵی رابردوودا، هیچ دەسەڵاتێكی عێراقی بەسەرجەم ناسنامە جیاوازەكانیەوە، لە چەپەوە بۆ ڕاست و ئیسلامی كاتێك دەگەنە دەسەڵات و هەڕەمی بڕیاردان، نایانەوێت دەسەڵات دابەش و پەرت بكەن و هەوڵی كۆكردنەوەی دەسەڵات و ناوەندگەرایی و بەهێزكردنی دەوڵەت و سوپا و سەرباز دەدەن. لە سەردەمی پاشایەتییەوە بۆ سەردەمی كۆماری و دوای ٢٠٠٣ تا ئێستە و قۆناغی دوای دەسەڵاتی بەعس، هێشتا ئەو عەقڵ و كولتوورە سیاسییە عەرەبییە زاڵە كە نابێت عێراق دەوڵەت و ناوەندێكی لاواز بێت و نابێت دەسەڵاتی بە ئەوانی تری ناعەرەبی و ئەویتری جیاواز بدرێت.
ئەم وێنەیە سەرەتا بە ناسنامەی مەزەوی دەستی پێ كرد و سوننەكان لە ناوەندی دەسەڵات بوون بەبێ ئەوانی تر! دواتر و لە دوای بەعس، ئەمجارە شیعەكان هاتوونەتە دەسەڵات و خەریكی چڕكردنەوەی دەسەڵات و جومگە جیاوازەكانی دەسەڵاتی سیاسین بەبێ كورد و سوننە و پێكهاتەكانی تر. ئەم عەقڵە بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەت و كۆمەڵگەیەكی فرە كولتوور و ئاین و مەزەو و نەتەوە و گرووپی نەژادی جیاواز، مەترسیدارە و وەك ئەوە وایە بۆمبێكت دانابێتەوە و لە سەعات سفر بتەقێتەوە و تەواوی كۆمەڵگە و سیستمەكە وێران بكات. عێراقی ئەمڕۆ بەهەمانشێوە و مۆدێل و پڕۆژە و بیركردنەوە بەڕێوە دەبرێت. دروستكردنی كێشە بۆ ئەوەی ئەڵقەی كێشە و ململانێكان بەردەوام بن و دواتریش گلدانەوەی دەسەڵات و پەشیمانبوونەوە لە پڕۆژەی فیدڕاڵیزم و نا-ناوەندێتی سیاسی و پێدانی ماف و دەسەڵات. ئەوەی ئەمڕۆ دەوڵەتی عێراقی دەیكات و ئەنجامی دەدات، پەیامێكە بۆ گەڕانەوە بۆ دەوڵەتی سادە و ناوەندگەرا.
دووەم/ ئەگەرەكانی كشانەوەی كورد لە بەغدا فشارێكی خێرایە بۆ گەڕانەوە بۆ چەمكی فیدراڵیزم لەڕووی تیۆری كردارییەوە. دەوڵەتی عێراقی نوێ بەپێی دەستوور فیدراڵە و لە چەندان یەكەی جیاواز پێكدێت. بۆ نموونە لەسەر ئاستی هەرێم و دەوڵەت داڕێژراوە؛ لەلایەكی ترەوە لە كۆمەڵێك پارێزگا و دەسەڵاتی خۆجێی پێكدێت كە شێوە و ناوەڕۆكێكی نا-ناوەندگەراییانەی هەیە. لەم ساڵانەی كۆتاییدا دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراقی، هەوڵی بەناوەندكردنەوەی دەوڵەتەكە و ئامێر و دەزگا بیرۆكراتییەكانی دەدەن و هەرێمی كوردستانیش وەك نموونەی پڕۆژەكە دەبینن.
بیركردنەوە لە كشانەوە لە حكوومەتی بەغدا دەكرێت لەڕووی تەكتیكییەوە دەرگایەك بێت بۆ فشار خستنەسەر بەغدا، بۆ دووبارە گەڕانەوە بۆ چەمكی هاوبەشیپێكردنی دەسەڵات و بڕیاردانی بە كۆمەڵ، چونكە نابێت ئەوەمان لە بیر بچێت كە كورد لە دوای رووخانی بەعسەوە، یەكێك بوو لە كاراكتەرە سەرەكییەكانی دووبارە بنیاتنانەوەی عێراقی نوێ و دروستكردنەوەی دامەزراوە سیاسی و دەستوورییەكانی عێراق، بەتایبەت لەكاتی دروستبوونی ئەنجوومەنی فەرمانڕەوایی و حكوومەتی كاتی و نووسینەوەی دەستوور، دواتریش هەڵبژاردنی پەرلەمانی و پێكهێنانی حكوومەتی هەمیشەیی و بنیاتنانەوەی یەكە جیاوازەكانی ناو دەوڵەت و دامەزراوە سەربازی و شارستانییەكانی.
كشانەوە بۆ ئێستە ئەگەر بەشێوەیەكی تەكتیكی و دیاریكراو و سنوورداریش بێت، دەكرێت ببێتە سەرچاوەی هێز بۆ هەرێمی كوردستان. عێراق لەڕووی هەرێمییەوە فشاری لەسەرە و لە دۆخی بەرگریدایە و ئاست و رێژەی مەترسییەكانی، زیاتر و گەورەترە بە بەراورد چەند مانگێك لەمەوبەر و ناتوانێت لە یەك كاتدا بەرگەی فشارە ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانی بگرێت و بەڕێوەیان ببات.
سێیەم/ پرسی هەناردەكردنەوەی نەوت و پێشمەرگە و ناوچە دابڕێنراوەكان، سێ پرس و قووڵایی ستراتیجی هەرێمی كوردستانە و دواخستنی هێندەی تر چارەسەر و رێككەوتنی سەخت و ئاڵۆز دەبێت. وا دیارە پرسی هەناردەكردنەوەی نەوت بەشێكی پێوەستە بە لایەنی تەكنیكی و یاسای بودجە و چەند وردەكارییەكی تر، ئەمەش بەشێكی پێویستی بە هەمواركردنەوەی یاسای بودجەیە لە پەرلەمانی عێراق و پەرلەمانیش ئێستە بڕیاردان و هەمواركردنەوەی یاسای تێدا سەختە بەتایبەت یاسای بودجە.
ئەوەی ماوەتەوە دوو پرسی ستراتیجیی ترە كە پرسەكانی پێشمەرگە و ناوچە دابڕێنراوەكانە، یان ئەوەی كە لە دەستووری عێراقی بە مادەی ١٤٠ ناسراوە. حكوومەتی عێراق تا ئێستە ئامادە نییە ددان بە پێشمەرگە دابنێت و ماف و پێداویستییەكانی دابین بكات، لە كاتێكدا بەپێی دەستوور، هێزی پێشمەرگە بەشێكە لە سیستمی بەرگریی عێراقی و هێزێكی دەستوورییە، ئەركی پاراستنی سنوورەكانی هەرێمی كوردستانە كە بەزمانی دەستووری عێراق، پاراستنی سەروەری و سنووری عێراقیشە، بەڵام وەك وەزارەتی بەرگریی عێراقی مامەڵەی لەگەڵدا ناكرێت و پەراوێز خراوە، تەنانەت لەڕووی راهێنان و پێداویستی لۆجیستی و جلوبەرگ و چەك و تفاقیشەوە، هیچ گرنگییەكی پێ نادرێت لەلایەن حكوومەتی عێراق و وەزارەتی بەرگرییەوە.
لەلایەكی تریشەوە پرسی ناوچە دابڕێنراوەكان هەر لە مووسڵەوە تا دەگاتە كەركووك و خانەقین، پرسێكی بنیاتی و چارەنووسسازانەیە و پێوەستە بە بوون و مانەوەی كوردەوە، بەڵام رۆژانە بە بەرنامە و بە بڕیار، عەرەبی بۆ هاوردە دەكرێت و دەستكاری دیمۆگرافییەكەی دەكرێت. چارەسەری ئەم سێ پرسە دەكرێت وەك بایەخمەندیی هەرێمی كوردستان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بەغدا مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت و لە ئەگەری كشانەوە لە بەغدا بەمەرجی ئەو سێ پرسە ستراتیجییە، كورد بگەڕێتەوە بەغدا بۆ حوكمڕانی و بڕیاردان.