لە دوای گەیشتنی ئەحمەد شەرع و گرووپەکەی بە دەسەڵات لە سوریا، ئەوەی چاوەڕوان دەکرا رووی دا و سەرەتاکانی دەرکەوت. با بزانین چی رووی دا؟ سوریا یەکەیەکی فرەچەشنە، زیاتر لە 70٪ دانیشتوانی سوننەمەزەون و ئەوەی تریش شیعەی عەلەوی و ئیسماعیلی، جگە لە مەسیحی و پێکهاتەکانی تر. لە ڕووی نەتەوەیی و ئیتنیکیشەوە عەرەب و کورد و نەتەوەی تریش هەن.
ئەم مۆزایکە فرەڕەنگە لە سوریا، سەرچاوەی هەڕەشە و ململانێ بووە نەک دەرفەت و هاوبەندی کۆمەڵایەتی و بەهێزبوون و پێکەوەژیان. پێشتر بەشار ئەسەد نوێنەرایەتیی شیعەکانی دەکرد کە کەمینە بوون و دەسەڵاتیان بە دەستەوە بوو، ئەمڕۆ ئەحمەد شەرع و محەمەد جۆڵانی پێشوو، نوێنەرایەتیی سوننە دەکات لە ناوەند و دەسەڵاتدا، بەڵام بەبێ بەشداری ئەوانیتر و بەبێ بەیەکەوەبوون لە بڕیاردروستکردن و دداننان بە ناسنامەی یەکتردا. تەنانەت دۆخەکە گەیشتە ئەوەی دەسەڵاتەکەی شەرع و چەکدارەکانی دەست بە کوشتنی بە کۆمەڵی عەلەوییەکان بکەن، بە تایبەتیش لە ناوچەکانی وەک لازقییە و تەڕتووس کە عەلەوی نشینن كە زۆرینە خەڵکی سڤیل و بێ چەکن و لە کەناراوەکانی رۆژئاوای سوریا دەژین.
بڵاوبوونەوەی ڤیدیۆی کوشتنی بە کۆمەڵی ئەم گرووپە عەلەوییە و سەربە مەزەوی شیعە لەلایەن دەسەڵاتی تازەی سوریاوە کە گرووپێکی رادیکاڵی ئیسلامی سوننین، سەرەتایەکی یەکجار مەترسیدار و ترسناکە لە سوریادا و بە ئاسانی جەنگی مەزەوی نێوان شیعە و سوننەدا نوێ دەکاتەوە و لە ماوەیەکی نزیکدا، ئەگەر لەلایەن زلهێز و سیستمی سیاسی جیهانییەوە رێگری لێ نەکرێت، چونکە ئەم ململانێ و جەنگە رەگوڕیشەیەکی کۆن و دێرینی هەیە و بە ئاسانی نوێ دەکرێتەوە و بەرگ و فۆڕمی تازەی بە بەردا دەكەن.
ئەوەی رووی داوە ئەم ڕۆژانە، وێنەیەکی یەکجار پڕکێشەی دەوڵەتی سوریای دوای ئەسەدە، دیمەنەکانی کوشتن و لەناوبردنی عەلەوییەکان، سەرەتای قۆناغێکی تازەی ململانێی مەزەوییە، وەک چۆن لە سەردەمی دەسەڵای ئەسەدیشدا هەمان ستەمکاری و زۆرداریی دەسەڵات بەڕێوە دەچوو.
سوریای ئەمڕۆ پڕە لە ئەکتەری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، جیۆگرافیای سیاسیی دابەش و پەرتە و گوزارشت لە چەند یەکەیەکی جیاواز دەکات کە هەریەکەیان هێزێکی دیاریکراو بەڕێوەی دەبات. لە باکوری رۆژهەڵاتەوە کورد، لە باشوورەوە درووز، لە ناوەڕاست و دیمەشق هێز و گرووپەکەی ئەحمەد شەرع، لە رۆژهەڵاتی سوریا گرووپی عەلەوییەکان، هەریەکە لەم گرووپ و هێزانە پاڵپشتێکی نێودەوڵەتی و هەرێمیان هەیە بۆ بەڕێوەبردنی ململانێ و پێوەندی و بە دەستهێنانی سەروەری و هەژموون بەسەر خاک و ناوچە و قەڵەمڕەوییەکەیدا.
ئەم دۆخ و نەخشە تازەیە، هێندەی تر ململانێ و سیاسەت و حکومڕانی لە سوریای تازەدا ئاڵۆز و پڕ کێشە و جەنگ و پێکدادان کردووە، ئێران یەکێکە لەو هێزە هەرێمی و ئەکتەرانەی لە دوای رووخانی ئەسەدەوە، هەژموونی لە سوریا لە دەست داوە و دەیەوێت بگەڕێتەوە، بەڵام رێگەی وشکانی و ئاسمانی بەسەردا داخراوە و لە ڕووی جیۆپۆڵەتیکەوە خنکێندراوە و قووفڵ کراوە و نازانێت چۆن بگەڕێتەوە و سەروەری و رەگەزەکانی هێزی بەدەست بهێنێتەوە.
تورکیا لە پاڵ ئێراندا بە دوای فراوانخوازی و رووبەر و بواری زیاتری جیۆستراتیجیدا دەگەڕێت و دەیەوێت سێبەر و هەژموونی زۆری بەسەر دەسەڵات و حکوومەكەی جۆلانییەوە هەبێت و وەبەرهێنانی سیاسی و دبلۆماسی و تەنانەت سەربازیش بکات.
لەلای خۆیەوە ئیسڕائیل بەدوای کشانی زیاترەوەیە بۆ ناو سوریا و لاوازکردنی دەسەڵاتی جۆلانی و دەیەوێت لە سوریای تازەدا رۆڵێکی سەرەکی و یەکلاکەرەوەی هەبێت، چونکە خۆی بە براوەی جەنگ و نەخشەسازی سیاسی تازەی ناوچەکە دادەنێت.
ئەمەریکا و رووسیایش بەشێوەیەکی رێژەیی و گریمانەیی نایانەوێت پێگە و هێزیان لە سوریا لە دەست بدەن. کۆی ئەم تەماحانە دەچنە خزمەت ململانێیەکی تازەی نێوان شیعە و سوننە، چونکە هەردوولا وەک پڕۆکسی لەلایەن هێزە گەورەکانەوە ئاڕاستە دەکرێن و خۆیشیان ویستی تۆڵە و عەقڵیەتی جەنگ و پێکدادانیان هەیە، لەسەر ناسنامەی مەزەوییان.
دوای بڵاوبوونەوەی وێنە و ڤیدیۆی کۆمەڵکوژییەکانی عەلەوی لە سوریا، ئەحمەد شەرع پاساوی سەرەکی بەوە وێنا دەکەن کە پاشماوەی ئەسەدبوونە و خەریکی کودەتابوونە و هەڵگەڕاونەتەوە لە دەسەڵاتی سیاسی تازەی سوریا. بێگومان هەموو دەسەڵاتێکی سیاسی نادیموکراتی بۆ ئەوەی پایەکانی تۆکمە بکات و نەیارەکانی لەناو ببات، پەنا بۆ پاساوی کودەتا و هەڵگەڕانەوە لە دەسەڵات دەبات. راستە بەشار ئەسەدیش وەک سیمبولی دەسەڵاتی شیعە لە سوریا ستەم و کۆمەڵکوژیی زۆری كرد و لەسەر بنەمای ناسنامەی مەزەوی و شیعەبوون و سوننەبوون، سەتان هەزار کەسی کوشتووە و ئەشکەنجەی داوە، بەڵام ئەم دڕەندەبوونەی ئەسەد نابێت ببێت بە پاساو بۆ تۆڵەکردنەوە و دووبارەکردنەوەی هەمان رەوتار و کردە، ئەگەر بڕیار بێت دەسەڵاتەکەی دیموکرات بێت و لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون و یەکسانی و سەروەری یاسا و پێکەوەژیان و رێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و قۆناغێکی تازە و سوریایەکی تازە بەڕێوە ببات.
کردنەوەی دەرگا بەسەر هەر جەنگێکی مەزەویدا لە سوریا و هەمان ئەزموون و سیناریۆی عێراقی دوای 2003ی لێ دووبارە دەبێتەوە و جارێکی تر گرووپەکان و دەسەڵات لەسەر بنەمای مەزەوبوون و بیروباوەڕی ئاینی یەکتر لەناو دەبەن و دەکوژن و جۆگەی خوێن دروست دەکەنەوە لە ناوچەکەدا، بە دیاریکراویش خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی عەرەبی کە کاریگەرییان بەسەر یەکترەوە هەیە.