لە 1979ەوە و پێش ئەوەیش، پێوەندییەكانی عێراق و ئێران بە هەڵكشان و داكشاندا تێپەڕیوە لە رووی ئاڵۆزییەوە، ئەو دوو وڵاتە بە بەردەوام بەهۆی بەرژەوەندییەكانیان ئۆپۆزسیۆنی یەكتریان داڵدە داوە و سوودیان لێ بینیون، لە دوای 2003 دۆخەكە بۆ ئێران لار بووەوە و توانی قەرەبووی هەموو ئەوەی لە رابردوو عێراق بەرانبەری كردبووی، بكاتەوە، ئەو بەبە ردەوام لە رێگەی شیعەكانەوە، كە خۆیان بە زیاتر لە 60%ی پێكهاتەی عێراق دەزانن، دەستی لە بڕیاری سیاسی عێراق و دیاریكردنی پۆستە سەرەكییەكانی حكوومەت و پەرلەمان و سەركۆماریش هەبووە، ئێستە وا دە ردەكەوێ ئەو سیاسەت و پڕۆژەی لە عێراق دووچاری تەنگژە هاتووەتەوە، بەڵام ئەو بەنیازی چییە؟
ئێران یەكێكە لەو وڵاتانەی لە مێژووەوە خاوەن ئیمپراتۆریەتێكی بەهێز بووە و ناوچەكانی دەوروبەری خۆی داگیر كردووە، ئەوەی ئێستەیش دەگوزەرێت، كە دەسەڵاتی بەسەر چوار وڵاتی ناوچەكە سەپاندووە، عێراق و یەمەن و لبنان و سووریا، درێژكراوەی ئەو خواستە فرەوانخوازییە كۆنەی ئێرانە كە لە گەڵ هەڵگیرسانی شۆڕشی ئیسلامی لە عێراق، هەناردنی شۆڕش وەك پڕۆژەیەكی ئەو وڵاتە بۆ كۆنترۆلكردنی وڵاتانی ناوەچەكە بە سوودبینین لە هزری تایفی شیعە و پێكهاتەكەی شیعە لەو وڵاتانی ناوچەكە، بووە پڕۆژەی نوێی، بەڵام خەریكە گەلانی لبنان و سووریا و عێراق و یەمەن، ئێران و بریكار و میلیشیاكانی رەت دەكەنەوە، چونكە ئەو وڵاتانەیان گەیاندووەتە لێواری هەژارییەكی گەورەوە، بۆیە لە هەڵبژاردنی دوایی عێراق بەجوانی دەركەوت كە پڕۆژەی ئێران لە مەترسیدایە، بۆیە وا پێویست دەكات تاران مانۆرەكەی و پەردەی بوونی لەو وڵاتانە بگۆڕێت.
دوای راگەیاندنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقن ناكۆكییەكی گەورە ناوماڵی شیعەی گرتەوە، ئەوانەی پێشتر بەتەواوەتی و بە ئاشكرا سەر بە ئێران بوون، دۆڕاندیان و كەوتنە ناڕەزایەتی، تا ئاستی ناردنی پەیامی توند لە رێگەی هەوڵی كوشتنی مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئەوەی جێی تێبینییە میلیشیاكان و ئێرانیش سەركۆنەی هەوڵە شكستخواردووەكەیان كرد، تەنانەت فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێران، كە سەرپەرشتی چالاكیی میلیشیاكان لە دەرەوەی عێراق دەكات، گەیشتە بەغدا و داوای هێوركردنەوەی دۆخی عێراقی لە میلیشیاكان كرد.
ئێران دەستبەرداری میلیشیاكانی نابێ و ئەگەر سەدریش لە حكوومەت دووریان بخاتەوە، وەك كارتێكی گوشار دەمێننەوە
یەكێك لە سیاسەتەكانی وڵاتان بۆ كۆنترۆلكردنی تەواوی دیمەنی ناو هەر چوارچێوەیەكی دیمەنی رووداو و تەنگژەكان پەنای بۆ دەبەن، دابەشكردنی رۆڵەكانە، واتە دۆست و نەیار و هاوپەیمانەكانیان هەر لەناو بازنەی بەرژەوەندییەكانی خۆت یاری دەكەن، دوای ئەوەی هەڵبژارنی عێراق بەپێی یاسای نوێ و دوور لە پێشبینی هەمووان كۆتایی هات، ئێران دەستی بە جموجۆڵ كردووە بۆ كۆنترۆلكردنی دۆخەكە و ئیدارەدانی ئەو تەنگژەی دروست بووە، ئێستە رۆڵەكان، بەتایبەتی لەناو ماڵی شیعە دابەش دەكات.
قائانی داوای لە میلیشیاكانی كردووە ئەنجامی هەڵبژاردن قبووڵ بكەن و دۆخەكە هێور بكەنەوە، كەچی بەشێك لەو گرووپانە وەك عەسائیب ئەهلولحەق، لەو رێنوێنیانەی قائانی دەردەچێت، ئەو دەست بە نەیاری بۆ حكوومەتی عێراق دەگرێت، ئەمیر تائی، سەركردە لەو گرووپە لە تویتێكدا ئیرج مەسجیدی، باڵوێزی ئێران لە عێراق بە پۆستەچی وەسف دەكات، كاتێك ئەو كاری خۆی وەك باڵوێز لەبیر كردووە و كاری پۆستەچیانی دەكات، دوای ئەوە تویتەكەی لاداوە.
شارەزایان پێیان وایە ئەو هەڵوێستەی عەسائیب چەند هۆكارێكی لەپاڵە، لەوانە شۆكبوون و ناڕەزایەتی لە ئەنجامی هەڵبژاردن، نارەزایی و بوونی ناكۆكی لەگەڵ سیاسەتەكانی سوپای پاسداران، كە دوای كوژرانی قاسم سلێمانی، ئێران رۆڵی میلیشیاكان و سەركردەكانی لە عێراق رێك خستەوە، بەشێوەیەك قەیس خزعەلی رۆڵێكی ئەوتۆی پێ رانەسپێردرا، ئەوەیش روون بوو كە لە دیمانەیەكی تەلەڤزیۆنیدا كە سێكی نزیك لە عەسائیب بەئاشكرا دەیگوت، ئەگەر خەزعەلی لە شوێنی عامریدا بووایە، لە هەڵبژاردن وامان لێبەسەردا نەدەهات.
دوای هاتنی جۆ بایدن، سیاسەتەكانی ئەمەریكا لە دنیا گۆڕانكاری بەسەردا هات، دوای هاتنی ئیبراهیم رەئیسیش، ئێران وای پێشان دا كە گۆڕانكاری هەیە، ئەویش ئامادەیە بۆ لاپەڕیەكی نوێ، بەڵام بەمەرج، بۆیە ئەوەی ئێستە لە عێراق و لبنان و یەمەن و سووریاش دەگوزەرێ لە پەرەسەندنی دۆخەكە، گوشارێكە بۆ قبووڵكردنی ئەو مەرجانەی ئێران، بەتایبەتی لەبارەی زیندووكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمی و لابردنی سزاكانی سەری، لە هەڵبژاردنی عێراق موقتەدا سەدر بردییەوە، كە ئەویش دوور نییە لە بازنەی ئێران، بۆیە ئەگەر بەتەنیایش حكوومەت پێك بێنێت، هەر حكوومەتێكی نزیكە لە ئێران، بەڵام حكوومەتێكی قبووڵكراوتر لەلایەن عێراقییەكان، واتە ئێران بەرگ و رووكەشی خۆی لە عێراق گۆڕی، بەشێوەیەك چاودێران دەڵێن ئێستە موقتەدا سەدر بووەتە مایسترۆی بێ ركابەری پرۆسەی سیاسی لە عێراق.
كەرەم نیعمە، نووسەری عێراقی دەڵێت، لە قسەی بەرپرسانی ئێران، كە باسی ئەوە دەكەن پێوەندیان بە هەوڵە شكستخواردووەكەی تیرۆركردنی كازمیدا نییە، دەردەكەوێ هەندێك لە میلیشیاكان لەدەستی دەرچوونە، ئەوە ئەگەری ئەوەیشی لێ دەكەوێتەوە كە پلانی بەدەستە بۆ جموجۆڵی ئەو جۆرە میلیشیایانە و شێوازی پێوەندیان بە حكوومەتی نوێی عێراق. لە دیداری ئێوارەی یەكشەمی رابردوویش لەنێوان كازمی و قائانیدا، ئێران پەیامێكی گەیاند كە ئەو كۆنترۆلی بەشێك لە میلیشیاكانی لەدەست داوە و بێ بەریبوونی خۆی لەو هەوڵە راگەیاند و ویستی بزانی كاردانەوەی كازمیش چی دەبێت.
چەند راستییەك هەیە كە لە سیاسەتەكانی ئێران لە ماوەی رابردوودا سەلمێنراوە، ئێران دەستبەرداری عێراق نابێ وەك قووڵایی ستراتیجی و هیڵی بەرگری پێشوەی، لە بەرانبەردا ناشیەوێ جەنگێكی ناوخۆیی شیعە ببینێت، شاهۆ قەرەداغی، شرۆڤەكار بەدووری دەزانێن ئێران كۆنترۆلی میلیشیاكانی لە عێراق لەدەست دابێت، بەڵكو وەك ئامرازێكی گوشار لە گفتوگۆكانی دەرەوەی بەكاریان دێنێت، بەڵگەیش ئەوەیە حكوومەتی عێراق ئەو راستییە دەزانێ و بوێری ناكات رووبەڕووی میلیشیاكان ببێتەوە، بەگشتی ئێران دەستبەرداری میلیشیاكانی لە عێراق نابێت، ئەگەر لە حكوومەتیش دووریان بخاتەوە، ئەوە وەك كارتێكی گوشار دەیانهیڵێتەوە بۆ سەر حكوومەتی داهاتوو، كە رەنگە پێكهێنەرە سەركییەكەی، كە سەدرییەكانن، هەر لەناو بازنەی ئێران بخولێنەوە بە رووكەشێكی نوێ و پاڵپشتییەكی باشتری شەقامی شیعە لە عێراق.