١٠ی سێپتێمبەر بە ڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی خۆكوشتن دانراوە و پسپۆڕانی دەروونی هۆكار و چارەسەری خۆكوشتن دەخەنەڕوو، مامۆستایەكی ئاینیش دووپاتی دەكاتەوە كە خۆكوشتن تاوانە و لە قورئانی پیرۆزدا حەڕام كراوە.
ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی لەم ڕۆژەدا ئامارێكی بڵاو كردەوە كە لە سەرانسەری دنیا لە هەر ٤٠ چركەدا كەسێك خۆی دەكوژێت و ٢٠ كەسیش هەوڵی خۆكوشتن دەدەن و تەمەنی ئەو كەسانەشی خۆیان دەكوژن زیاتر لە نێوان (٢٩-٥٥) ساڵدایە و لەم ساڵانەی دواییشدا خۆكوشتن تەمەنی كەمتر لە ٢٠ ساڵیشی گرتووەتەوە.
خۆكوشتن بابەتێكی جیهانییە و پێوەندی بە دەوڵەت و نەتەوە و ڕەگەز و تەمەنەوە نییە و بەپێی ڕاپۆرتەكەی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی، ڕێژەی خۆكوشتن لە وڵاتێكی دەوڵەمەند و وڵاتێكی هەژاردا هەمان ڕێژەیە و یەكسانن، ئاماژەی بەوەش كردووە كە عێراق لە پلانیدایە كە پلانێكی ستراتیجی بۆ كەمكردنەوەی خۆكوشتن بخاتە ناو تەندروستی وڵاتەكە.
سامان سیوەیلی پسپۆڕی دەروونی هۆكارەكانی خۆكوشتنی بۆ "وشە" خستەڕوو و گوتی، هۆكارە دەرونییەكان هۆكاری یەكەمی خۆكوشتنە دوای ئەوە كێشە خێزانییەكان دێت، هەروەها ئەو گۆڕانكارییانەی كە بەسەر كۆمەڵگەكەماندا هاتوون كە لەدوای پەلامارەكانی داعش و تەنگژەی ئابووری و كۆچكردنی گەنجان و زیادبوونی نەخۆشی دەروونی و داڕمانی ئابووری كەسێكی دەوڵەمەند و گۆڕینی ستایلی ژیانی خێزان و تاك، ئەمانە هۆكارن بۆ خۆكوشتن.
زیاتر گوتی، تا كەسێك خۆی نەكوژێت ئەوە دەستنیشان ناكرێت كە ئەم كەسە گرفتی دەروونی هەبووە، لە كاتێكدا ئەو كەسە گۆشەگیر بووە و تێكەڵاوی كەس نەبووە و زۆر دەگریا یان گەنجێك لە پرۆسەی هاوسەرگیری گوشاری دەخرێتە سەر، زۆرینەی خۆكوشتن لەپڕا ئەنجام نادرێت، بەڵكو چەندجارێك زەنگێكی ئاگەداریان داوە وەك ئەوەی كە كەسێك چەند جارێك هەڕەشەی ئەوە دەكات كە ئەگەر شتێكی بە قسە نەكەن خۆی دەكوژێت، ئەمانە زەنگی مەترسیدارن.
"نابێت مرۆڤ لەژێر هەر كاریگەرییەكدا پەنا بۆ خۆكوشتن بەرێت، ژیان زۆر لەوە بەنرخترە وەك لەوەی لە حاڵەتێكی كتوپڕدا خۆی بكوژێت، هەر بۆیە گرنگە كۆتێك كەسێك تووشی نائومێدیەك بوو زۆر ئاساییە بچێتە لای ڕاوێژكارێكی دەروونی و چارەسەرێك وەربگرێت و پاڵپشتییەك وەربگرێت و ڕێگەچارەیەكی بۆ بدۆزێتەوە، چونكە كە چووە لای پسپۆڕە دەروونییەكە ڕێگەیەك زیاتری پێشان دەدات بۆ دەربازبوون لەو تەنگژەی كە تێی كەوتووە"، سیوەیلی وای گوت.
ئەو شارەزایە روونی كردەوە، ئەگەر ئەو كەسە نەیتوانی بچێتە لای پزیشك، دەتوانێت داوای هاوكاری لە كەسانی نزیكی خۆی بكات و نابێت بابەتەكەی بشارێتەوە، دەبێت خێزانیش دوور بكەوێتەوە لەو گوشارانەی كە دەیخەنە سەر گەنجەكان.
یادگار جەلال لێكۆڵەری دادوەرى، بۆ "وشە" گوتی، بە پێی مادەكانی 408 لە یاسای سزادانی عێراقیدا هاتووە كە هەركەسێك هانی كەسێك بدات بۆ ئەوەی خۆی بكوژێت و كەسەكە خۆی كوشت، ئەوە سزای كەسی هاندەر بۆ خۆكوژ سزای زیندانیكردنە كە لە پێنج ساڵ كەمتر نەبێت و لە حەوت ساڵ زیاتر نەبێت و ئەگەر كەسی خۆكوژ سەركەوتوو نەبوو لە خۆكوشتن ئەوا سزای كەسی هاندەر دەگۆڕێت و لە یەك مانگەوە دەست پێ دەكات تا پێنج ساڵ زیندانیكردن.
روونی كردەوە، ئەگەر كەسی هاندەر هانی كەسێك بدات بۆ خۆكوشتن كە تەمەنی لە ١٨ ساڵ كەمتر بێت و باری ژیری لاواز بێت، ئەوا سزا بۆ كەسی هاندەر قوڕستر دەبێت و بە كوشتنی بەمەبەست هەژمار دەكرێت و زیندانی دەكرێت بە هەتاهەتایی یان بۆ ماوەیی واتە زیندانیكردن لە ١٥ بۆ ٢٠ ساڵ دەبێت.
"ئێستە لە یاسای هەرێمی كوردستاندا یاسای ژمارە ٤٢ ی ساڵی ٢٠٠٤ هەموواری بۆ مادەی خۆكوشتن كردووەتەوە وشەیەكی بۆ زیاد كردووە كە ئەویش دەڵێت، هەركەسێك هۆكار بێت بۆ خۆكوشتنی كەسێك و ئەمەش كێشەی زۆری دروست كردووە لە دادگاكاندا و كێشەی كۆمەڵایەتی لێكەوتووەتەوە بە جۆرێك بە ناكۆكییەكی سادە هەوڵی خۆكوشتن دەدەن و دواتر تاوان دەخەنە سەر كەسی بەرانبەر و ئێستە وەك تۆڵەكردنەوە یان ترساندنی كەسی بەرانبەر هەوڵی خۆكوشتن بەكاردەهێنرێت، بۆ نموونە خوێندكارێك كۆشش ناكات و دەرناچێت دواتر هەوڵی خۆكوشتن دەدات و دەڵێت مامۆستاكەم هۆكار بووە، ئەمەش گرفتی دروست كردووە"، جەلال وای گوت.
لای خۆیەوە ئەحمەد شافعی مامۆستای ئاینییە و باس لە خۆكوشتن ئەكات كە لە شەرعدا چۆن ئاماژەی پێ دراوە بۆ "وشە" گوتی، خودای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا گوتوویەتی،"خۆتان مەكوژن" و ئاماژەی بە حاڵەتی خۆكوشتن كردووە و قەدەغە و حەرامی كردووە لەسەر بەندەكانی كە پەنا نەبەنە بەرنە بەر خۆكوشتن و ئەمە دەقی قورئانی پیرۆزی لەسەرە.
ئەم مامۆستایە روونی كردەوە، لە فەرموودەكانی پێغەمبەری ئیسلامدا (د.خ)، فەرموویەتی "ئەگەر كەسێك پیاو بێت یان ئافرەت گەورە بێت یان بچووك، پەنا بۆ خۆكوشتن بەرێت ئەوە بۆ هەمیشەی لە دۆزەخدا دەمێنێتەوە"، بۆیە ئاینی پیرۆزی ئیسلام بەهیچ شێوەیەك ڕێگەی نەداوە لەگەڵ هەبوونی ناخۆشی و ناڕەحەتی و نەبوونی پەنا بۆ خۆكوشتن بەرین.
سلێمانی/ ئاریان محەمەد