نۆ ساڵ بەر لە ئێستە سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیرانی كوردستان بە ژمارە 1650، بڕیاری دا سۆران بكرێت بە "ئیدارەی سەربەخۆ" تا هاوشێوەی پارێزگا مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، بەڵام تا ئێستە نەك بڕیارەكە جێبەجێ نەكراوە، بەڵكو بەگوتەی بەرپرسانی "رۆژ بە رۆژ هەوڵی بچووككردنەوەی دەدرێت"، نوێنەری سۆران لە ئەنجوومەنی پارێزگای هەولێر، ئیدارەی سەربەخۆ بە بێبایەخ ناو دەبات و دەشڵێ "بەپارێزگابوونیش ئەستەمە".
سۆران ناوەندی هەرسێ شارۆكەی رواندز، مێرگەسۆر و چۆمان، تەنیا لە سەنتەری سۆران 65 فەرمانگەی حكوومی هەن، كە زیاتر لە 45 فەرمانگەیان كارەكانی دانیشتووانی هەرچوار شارۆكەی سنوورەكە بەڕێوە دەبەن.
سەنتەری سۆران 65 فەرمانگەی حكوومی هەن
لە هەشتی شوباتی 2011، سۆران بڕیاری بە ئیدارەكردنی بۆ دەرچوو، بەڵام تا ئێستە كاری پێ نەكراوە. رەمەزان هادی مامۆستایەكی دانیشتووی شارۆكەكە، بە"وشە"ی راگەیاند، "دەڤەری سۆران بە هەموو پێوەرەكان شایستەی بە ئیدارەكردن یا پارێزگابوونە، چونكە رێژەی دانیشتووان و هەڵكەوتەی جیۆگرافیایی و دووریی ناوچەكە لە هەولێر، پێویستە لەبەرچاو بگیرێت و ئاسانكاری بكرێت .
بەگوتەی مامۆستاكە، بۆ راپەڕاندنی كار و مامەڵەكانیان دەبێ روو لە هەولێر بكەن، لە كاتێكدا ئەگەر سۆران بكرێتە ئیدارەی سەربەخۆ، بەڕێوەبەرایەتییەكان دەسەڵاتی زیاتریان دەبێت و پێویست ناكات بۆ هەموو كارەكان روو لە هەولێر بكەن. ئەو داوای كرد حكوومەت ئەو بڕیارەی پێشتر داویەتی، بە كردەیی جێبەجێی بكات.
لای خۆیانەوە بەرپرسانی سۆران ناڕازین لەو مامەڵەی هەولێر لەگەڵیان دەیكات و ئاماژە بەوە دەدەن، لە جیاتی گرنگیدان و فراوانكردنی دەسەڵاتەكانیان، هەوڵی بچووككردنەوەی سۆران دەدرێت، تەناەت چەند بەڕێوەبەرایەتییەكی ناوچەكە وەك بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری، بەڕێوەبەرایەتی گواستنەوە و گەیاندن، رێگەوبان، كۆچ و كۆچبەران و چەند شوێنێكی تر، بچووكتر كراونەتەوە.
عەلی عەبدولڕەحمان بەرپرسی نووسینگەی گواستنەوەی سۆران، بە"وشە"ی راگەیاند، "بە بڕیارێكی بەڕێوەبەرایەتی گشتی گواستنەوە و گەیاندن، لە ساڵانی رابردوو بەڕێوەبەرایەتییەكەمان بۆ نووسینگە بچووك كرایەوە، ئەمەش بە ستەمێكی گەورە دەزانین دەرهەق بە خەڵكی سۆران ".
وەك بەرپرسی گواستنەوەی سۆران خستیەڕوو، سەرپەرشتی كارەكانی گواستنەوە و گەیاندنی هەر چوار شارۆكەی سۆران، چۆمان، مێرگەسۆر، رواندزیان دەكرد، بەڵام ئێستە بەهۆی بچووككردنەوەیان سەرپەرشتی تەنیا كاروباری سۆران و رواندز دەكەن.
"جگە لەمە سۆران كە داوای بەپارێزگابوون و ئیدارەی سەربەخۆ دەكات، هەموو مافێكی بە پارێزگابوونیشی تێدایە، كەچی لە بری گەورەبوون، رۆژ بە رۆژ بچووك دەكرێتەوە" عەلی وای گوت.
بەڵام كرمانج عیزەت قایمقامی سۆران، بە"وشە"ی راگەیاند، "لە كابینەی پێشووی حكوومەت بەهۆی چاكسازییەكان، هەیكەلیی نوێی حكوومەت لە هەندێ شوێندا پێداچوونەوەی بۆ كرا و تێكەڵ كرانەوە، بەڵام هەندێ بەڕێوەبەرایەتی لە سۆران هەن كە بەڕێوەبەرایەتی خزمەتگوزارین و هیچ پێویست نەبوو بچووك بكرێنەوە بۆ بنكە و نووسینگە".
قایمقام گوتی، سۆران لە سەرجەم شۆڕشەكان قوربانی زۆری بۆ رزگاركردنی كوردستان داوە و بە شاری شەهیدان ناسراوە، لە هەموو شارەكانی كوردستانیش زیاتر مافی بە پارێزگابوونی هەیە، بەڵام ئەوە لە بەرچاو نەگیراوە و بووەتە قوربانیی جێبەجێكردنی بڕیارەكان لە كوردستان.
لەلایەكی ترەوە وەیسی سەعید ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، بە"وشە"ی راگەیاند، "سۆران ناوەندێكی گرنگە لە رووی ئابووری و دەروازە سنوورییەكانەوە، هەروەها ژمارەی دانیشتووانیشی رۆژ بە رۆژ لە زیادبووندایە، لەگەڵ ئەوەشدا بۆ راییكردنی كاروباری هاووڵاتییان، شوێنەكە دوورەدەستە و تا سەردانی هەولێر دەكەن كاتێكی زۆریان دەڕوات، لە كاتێكدا دەتوانرێ كاری هاووڵاتییان لەبری هەولێر، هەر لە سۆران بكرێ و سەرجەم فەرمانگەكان ببن یە بەڕێوەبەرایەتی گشتی.
وەیسی دەڵێت، "ئەگەر بیانووی ئەوە بێننەوە ئیدارەی سەربەخۆ لە رووی یاساییەوە نابێت، كەوایە چۆن بۆ ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین كراوە. چەندان ساڵە خەڵكی دەڤەری سۆران لە چاوەڕوانیدان، لە كاتێكدا هەموو ئەو تایبەتمەندییانە هەن كە شایانی ئیدارەی سەربەخۆ بێت."
ئەو ئەندامەی پەرلەمانی كوردستان روونی كردەوە، بە نووسراوی فەرمی سەرۆكایەتیی پەرلەمان و لایەنە پێوەندارەكانیان ئاگادار كردووەتەوە و داوایان كردووە بە كردەوە سۆران بكرێتە ئیدارەیەكی سەربەخۆ. بەگوتەی خۆی "هەموو هەوڵێكمان خستووەتە گەڕ بۆ وەرگرتنی رەزامەندی و زۆر گەشبینین بە جێبەجێكردنی بڕیارەكە، چونكە كابینەی نۆ كار دەكات بۆ كەمكردنەوەی رۆتین و كارئاسانی بۆ هاووڵاتییان".
سەوری عیسمەت بێرۆخی ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای هەولێر، بۆ "وشە" باس لەوە دەكات كە بە پارێزگابوونی سۆران ئاواتی هەموو دانیشتووانی دەڤەری سۆران. بەڵام دووپاتی دەكاتەوە "لە رووی یاساییەوە هیچ مادەیەك یان هیچ بەڵگەیەك نییە "ئیدارەی سەربەخۆ" لە چوارچێوەی پارێزگاكاندا هەبێت، بۆیە وەرگرتنی رەزامەندی بۆ ئیدارەیەكی وا، تەنیا خۆ ماندووكردنە و هیچی تر".
بیرۆخی گوتی "ئەوەی ئێمە وەك ئەنجوومەن هەوڵی بۆ دەدەین، شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكانە بۆ قایمقام و بەڕێوەبەری شارەدێكان و بەڕێوەبەرایەتییەكانی تر، چونكە ئیدارەی سەربەخۆ لە رووی یاسایی هیچ گرنگی و بنەمایەكی نییە، ئەوەی لای گەرمیان و راپەڕین لە سنووری پارێزگای سلێمانی كرا، تەنیا پاڵەپەستۆی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بوو، پارتی بۆ رازیكردنی رێی بە ئیدارەی سەربەخۆی ئەو ناوچانە داوە، بەڵام لە رووی مامەڵەكردنی كارگێڕی ئەنجوومەنی وەزیران زۆرتر مامەڵە لەگەڵ پارێزگاكان دەكات".
"خواستی ئێمە ئیدارەی سەربەخۆ نییە، بەڵكو بە پارێزگابوونە كە لە دەسەڵاتی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمیش نییە و رەزامەندی حكوومەتی عێراقی پێویستە، ئەویش زۆر سەختە، چونكە شارێكی وەك هەڵەبجە كە هێندە قوربانی و كارەساتیشی لە دەستی رژێمی پێشووی عێراق بینیوە، تا رەزامەندی وەرگیرا، چەندان ساڵی پێ چوو، لە هەمانكاتدا فشارێكی نێودەوڵەتیشی لەگەڵ بوو" بێرۆخی وای گوت.
وشە/ سۆران - مورشید برادۆستی